Ka Leo o ka Lahui, Volume I, Number 1, 13 April 1896 — Page 1

Page PDF (849.77 KB)

This text was transcribed by:  Janice Cockett
This work is dedicated to:  K. Ford C.

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

Buke I.                                                 HONOLULU, APERILA 13, 1896,                                    Helu 1

 

BEDERA,

Ke Keikialii o Peresia;

---ME---

GURANEA,

Ke Kaikamahinealii o Sumatera.

---

Ka Nohoalii i ke Keikialii Opio i kukulu ia maluna iho ka ikaika o Hookahi-haneri Wahine; Ka Olelo Hoohiki i ukaki ia mamuli o ke Aloha Wahine.

 

---

            Ma na okana aina a me ka lahui hoolookoa o Peresia, e noho ana kekahi Moi ma ka inoa hanohano i kapaia...”Bedera, Keikialii o Peresia” a o ka “Haku Moi i o na Moi.” Ua loaa iaia keia inoa hanohano mamuli o ke kaua, a na kona wiwo ole i hooauhee aku i ka noho mana ana o na Moi a ae o kekahi mau okana aina, a lilo holookoa mai malalo o kona malu ka mana alii e rula ana i na okana a me ka hopena i Peresia helookoa ma ka ikaika.

            Iloko o ke au o kona nohoalii ana, ua nana ia aku oia e kona lahui me ka huaolelo e puana ana mai ko lokou mau umauma ae—he Moi oia na ke Akua Kiekie Loa i hoonoho mai iaia ma ia kulana, a ua ku’i aku kona kaulana ma na moku aina hikina a me hema o Asia—oia ke {kanaka manaoio i ka Haku Hoola—a oia kona alakai, a o kana olelo ka ipukukui malamalama o kona wiwoole imua o na tausani o kona mau e kue mai ana iaia.

            He Moi i Bedera i lawe i kana hoohiki paa i na la opio o ka hoomaka e na’i i ke kuokoa o kona aupuni, e mare oia i ka wahine no ka huina o hookahi haneri ka nui, i loaa iaia he hookahi haneri keiki e hanau mai no ka hoomalu ana i kona nahoalii ma na mokuaina lehulehu a puni ka aina mai ka hikina a ke komohana.

            Iloko o ka huina nui o hookahi haneri na wahine a keia Moi, ua hoonoho pakiahi ia lakou iloko o na rumi kaawale o kona halealii kakela nani, a o ka hoohana ana i na mekini (!) paumawai o Iao Vale (ke hoomaopopo la paha oe e ka mea heluhelu i kela olelo o ke Fapani-wai), ua hookaawale ka Moi Bedera i ka hookahi hapa-haneri pa-keneta o kona ikaika hoohana no kela me keia wahine pakahi, he hookahi makai ana ia Kilauea i ka po o Mahealani-nei kau ka Hoaka, a ua lilo na po a pau maloko o kona halealii nani, he anaina hikimua o ka noho’na hauoli iloko o ke au nohoalii o ka maluhia, ma na kikoni o ka ihikapu i ke kuolo o kela pila vaioliua hookahi kaula uwe honehone pakelokelo.

Ua nani kanahele o Kalahiki la

Kula kapule hei a ka manu

Hoohaili mai ana o Alihiwai

I poi wai-kea na ka hau.

                        Figs.

            He umi ua makahiki loihi o ka noho pu ana o ka Moi Bedera me kana mau wahine he hookahi haneri, a ilo o keia kowa loihi o ka manawa i kona makaikai pinepine ana i ko Pikowaiolu o Keawehala, i kela a me keia po, aole loa i loaa iaia ka wa kupono e hooko ia ai kona makamake o ke hanau mai o kekahi o kana mau wahine i ke keiki, a nolaila ua lilo ia mea i kumu e hoouluhuo maoli ai i ka noonoo maikai o ka Moi no ka loaa ole o ka hoolina pololei ma ke koko no kona nohealii, oia kana i pane aku ai i kona noho’lii , oia kana i oane aku ai i kona Kuhina Nui me keia mau oelo:

            “A, e knu Zibela! He makemake au e ninau aku ia oe e like me kou kamaaina ma ka hioke a na kahoaka lani, a e like pu hoi me ka hilinai i haawi ia nou ma kau mau kuhikuni me na kahoaka i ka wa loihi i hala ae neia; He aha la na kumu mui i hiki ole ai i ka’u poe wahine ke hanau mai i ke keiki?

            Ua hoopuiwa nui ia ke Kuhina Nui i ka lohe-pono ana i kela mau huaolelo hohonu o ka manao, i ninau aku ai iaia ike kumu i loaa ole ai ke keiki mai kela poe wahine mai he hookahi haneri, oia kana i nana pono aku ai iluna o na maka o kona Haku Moi no kekahi mau minut, a pane aku la i kekahi mau huaolelo mua:

            “Ae, e kuu Haku ke Alii! He pohihihi ke ano o ka ninau! A o ka Makua Lani wale no ka mana nui  maluna o na mea hanu ola a pau, e hi kike hoike pololei mai i na kumu hiki ole ke hookoia kekahi makemake pili i ke kino kanaka. A, e kuu Haku! E ae mai ana anei oe, e ninau aku i ke kumu i ala mai ai o keia manao hohonu iloko ou e ke alii?”

            “Ae, me kuu naau a pau e Zibela, e pane no au i ka haina pololei mai lalo lilo ae o ko’u puuwai.”

 

KASABIANAKA;

--K--

KEIKI PUUWAI WIWO OLE O KAHUA KAUA O NILE

---

            Ina he kanaka hanu ola kekahi i hoohanau ia mai iloko o keia ao me na haawina o ke koa a me ka wiwo ole, a e loaa a na mamala olelo heaheo e kaena ia ma kona inoa, alaila, o ke keiki opio Giakomo Iokanate Kasabianaka o ka mokupuni o Kosika, oia ke kanaka opio o Farani e ku ai kana kaena piha no kona puuwai wiwo ole imua o na lapalapa ahi, oia ka hooili kaua hahana i hooukaia e na aumoku Beritania malalo o Haku Nelesona i na aumoku kaua Farani e hoolulu ana maloko o ke kai kuono o Abokia , ma ke kapakai o Aigupita.

            Ua hanauia ke keiki opio i ka 1779, a o ka piha ana o kona mau makahiki i ka 19, oia no ka la i hoouka ai kela kaua hahana weliweli iloko o na lapalapa ahi, a haku ua kekahi mela kaulana o ka poina ole e Mrs. Hemana, a ke paanaau nei ia mau mamala alelo i a’o ia iloko o na halekula a puni ke aupuni o Farani, e hoomaka ana me na huaolelo mua—

 

“Ke ku nei ke keiki opio

Maluna iho o ka paphele moku pauahi

E makaala ana no kela hae kahakolu

No kona wahi e hanae ai,”

&c..     &c.,     &e.

 

            He kapena kona makuakane no ka mokukaua “Oriana” e lawe ana i ka hae Adimarala o Buruna, ua haalele iho na aumoku Farani i ke kapakai hema o Europa, me na pualikoa Farani malalo o na kauoha a Napoliona Bonepati, no na kahua kaua lanakila o na mokuaina akau i Aferika, kahi ona i hapaiia ae ai kona kulana mai iloko o Europa holookoa ma ka hoomalu ana i ka hopena i kela mau aupuni pakahi.

            He mau la ka hele lanakila ana a Napoliona me kona mau pualikoa iloko o Aigupita, ua hiki aku i ke kaikuono o Abokia na aumokukauad Beritania malalo o ka Haku Nelekona, a hoouka ia he kaua hahana nana i ulupa i na aumoku kaua Farani iloko o ka nahaha me ke auhee.

            Ua make mua loa o Adimarala Buruna i ka wa no i koomaka ai o ke kaua, mamukona ku ana i kekahi poka pukuniahi ma kona opu, a oia ka wa like i ku ai o kapena Kasabianaka ia haawina like oiai kana keiki e ku ana ma kona aoao.

            Ua haule aku oia iluna o ka papahele, e paa ana no kana pahikaua me kona lima, e haawi ana i ke kauoha i kona mau koa e kupaa a hiki i ke kanaka hope loa.

            Iloko o ia mau minute, e pahola ana ka weliweli o ke kahua kaua, aia ke ahi e pu-a ae la mai ka papahele o ka moku “Oriana,” a oia ka wa i hoopauia ai ka hiki ke ku hou aku ka paio ana o ka hopena, oiai na lapalapa ahi a me ka uwahi e pahola akaika ana maluna ae o na kia.

            Ua haawi aku la o Kapena Kasabianaka i kana kauoha hope loa i kona mau koa no ka haalele mai i ka moku,

A hoea hou aku no.

 

            O na kuene e ukuia nei malalo o ko ka Moiwahine Vitoria keana kuke o na mea-ai, he $3,500 o ka makahiki.

            O ka huina o na kope nepepa e pai ia nei o ke kowa holookoa, aole no ia emi iho malalo o ka huina nui o 10,700’000,000 kope a e hiki ai ke averiga ia he hookahi nupepa no kela a me keia huina lahui o 82,600 kanaka.

            Aole wale i ke ka-no o ka uwati kauhale nona ke kani kapahulu ku hiwaiwa na kihi a puni o ka rumi mui e hiki ke haawiia ka medala hoohanohano ma kekahi hoikeike nui o na hana pili akeakamai! Aole! aka, aia no kekahi i na ka-no e ae i hanaia e ka puniu peo noonoo o kekabi mau hoakanaka uaua e imi a hookele i ka manawa pelolei o ka honua ke maopopo la kela ia oe?