Ka Leo o ka Lahui, Volume I, Number 2, 14 April 1896 — Page 1

Page PDF (804.20 KB)

This text was transcribed by:  Rita Makekau
This work is dedicated to:  ACO Keama

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono;

Buke I.                                                HONOLULU,  APERILA 14, 1896                          HELU 2

BEDERA,

 

Ke Keikialii o Peresia:

 

---ME---

 

 

GURANEA,

 

Ke Kaikamahinealii o

 

Sumatera.

 

____

 

 

 

Ka Nohoalii o ke Keikialii Opio i kukulu ia maluna iho o ka ikaika o Hoohiki-haneri Wahine;

Ka Olelo Hoohiki i uhaki ia mamuli o ke Aloha Wahine.

 

---

 

            Ua hoomaha iho la na mea kamailio ma ia wahi na kekahi mau minute pokole, e haawe ana i Manawa noonoo no ke Kuhina Nui e hoolawa ai i kana kumuhana me ka luahine Kilokilo Debora o Inia kekaulana ma na hoailona o kamanao, a i ka loaa pono ana o ke kumuhana kaulike no ko laua hoomau ana aku i ke kamailio, ua pane hou aku lake Kuhina Nui me keia mau olelo hoakaka i ka moolelo kumu o ka honua:

            “Hana ke Akua i ka honua no ke kanaka, a maluna o kona ili aina oia e noha ai me hauoli. He oiaio, o ka hauoli o ke kanaka, aia no ia iloko o ke kane a me ka wahine ma’ka laua hookopololei ana i ka makemake o ka honua, a me na kanawai o ke ola kino.  Nolaila, ke ninau aku nei au ia oe e kuuHaku ke Alii:  He kau homau ao anei oe no ka iho ana ilalo o Waialua (!)

i  na po a pau me kau man wahine hehookahi haneri ka huina?”

            “O ke kau ho hea kau e kuu Zibela e kamailio nei? wahi a ka Moi  i  pane aku ai.

            :O ke kau lio e like me kau olelo hoohiki, he makemake kou e loaa ka hooilinama ka nohoalii. Ke ninau hou aku nei au ia oe e kuaHaku, he makikai mau no anei oe i  kau mau wahine in a  po  a pau a hiki moi la i  keia la a kana e kamakamaino nei?:

            “Ae, e Zibela,” wahi a ka moi ihoike pau mai a ii ka moolelo pili ohana o kona hale kakele alii. “He hookah o’u komo ana iloko o ka wahine hookah i kela me keia ekolu mahina a  puni ka makahiki a no ka umi a oi o no makahiki i hala ae nei, aole i hookoia ko’u makemake o ka hiki ke loaa kekahi keiki hooilina no ko’u nohoalii.  Ua hoomaopopo au i ko’u hopena. aole e loaa ia’u kekahi keiki ke ole au e hoololi i ke kumuhana a’u e ku nei. E hiki anei ia oe e Zibela ke hoike mai aia ke alahele no’u e hiki ai ke hookoia ko’u makemake?”

            “Ae e kuu Haku, ke hooko oe i ka’u olelo ao.  E  kahea oe i kekahi anaina ikealii o kou aupuni a e konoia na kaikamahine alii a  pau malalo o kau kauoha e hoakaka ana—O ka wahine au e aloha ai ilo-ko ola anaina, oia kau wahine e lawe a ii ka hoohiki i mua o ke Akua Kiekie loa, a oia hookahi wale iho no kau io me kou koko ma keia ao.”

            Na keia mau olelo a ke Kuhina Nui Zibela i ka moi, na ia mea i hoololi ae i kona manao ma ka haawi ana i kekahi kauoha alii i kona Puuku, e hoopukaia ka pa’apala kuahaua e kaheaia ka ohana alii a  Pau o ka aina no ka akoakoa ana mai ma ka la apopo, ma ke anaina koho wahine i ka mea ana e aloha a ii kona mau helehelena.

---

Ka  Waimeli!

           

Ina he alahele hiki ke kapili ia kekahi alahao no ke kahua o ka La e ku nei, a e hlol ke kaamahu make ana-manawa o 30 mile i ka hora i kea o a me ka po me ka hoomaha ole, he mea maopopo iloko o na makahiki he 350 e hiki au oia iluna o ka La mai ke kulana aku o ka houa aina.

            He hiki ke make ke kanaka iloko o umi minute ina e pani ia ke ea e komo ai iloko o kona mau puka-ihu; he hiki ke make iloko o umi la.

 

            O ka ikaika hana o ka lio hookahi, he 12 ½ tona no ka minute, 12 iniha ke kiekie, he 8 hora hana o ka la, a ua like ia me 12 tona kapu ai, a he 12 manawa hana o ke kanaka no ka la hookahi.

O ka ikaika hana kuloko o ka paa Iole Rabati ke hoohikiia laua ana ka berita o ka mare maemae iloko o eha makahiki, ua like ia me ka huina hoolaupai kanaka o 1,250,000 keiki.  No ka hooiaio ana aku i keia huina nui, ua iloko o Auseturia he mau makahiki kakaikahi i hala ae Iole Rabati. a eia ke hoouna ia ne ii Enelani na ili iole huina o 6,000,ooo i hookah.  O ka Iole Rabati ka holoholona ikaika loa kiane mahope.

---

KASABIANAKA;

 

---KE---

 

 

KEIKI PUUWAI WIWO OLE O KAHUA KAUA O NIEE

---

 

            O kela olelo kauoha hope loa a Kapena Kasabianaka i kona mau hoa no ka haalele ana ma ii ka oneki o ka moku a umi aku la i ka lakou ola, oiai kela mau lapalapa ahie oili ae ana maluna o ka papahele, oia ka na now i hooko aku ai no ka lakou mau ola, a e hihio mau mai ana no hoi na poka mai na papaku mai o ka mokukana o ka Haku Nelekona iloko o ka pouli uwahi panda.

            O kana keiki opio Kasabianaka, oiai oia e ku ana no ma ka aoao o kona makuakane, ua lohe pono iho la oia i kana mau olelo hookuu i na koa no ka lele iloko o ke kai oia kana i hooholo iho ai i kona manao ma ka hoole ana e hooko ia leo ano mamuli o kona hoopuka ana ae i keia mau olelo wiwo ole a lohe pono kona makuakane iloko o ka ehaeha:

            “E ku ana au ma kou aoao e kuu makuakane a hiki i ka hopena e hoopakele i kela hae kahakolu a  hiki i kona wa e haehaeia ai e na lapalapa ahi e a nei; aole loa au e haalele i keia papahele a hiki i kona wa e hooliloia a ii puulehu, a hiki ole i ko’u mau wawae ke ku maluna iho no ka hanohano o Farani.”

            E haalulu ana ka moku i kela a me keia Manawa e kani papalike ai na pukuniahi, a e nakolokolo ana ka lewa i ka lele a na poka he mau haneri in a minute a pau, oia ka wa a kea hi e hookokeke loa aku nei ilalo o ka rumi pauds, a ua hoopauia he manaolana hope ;oa e na hoa no ka hiki ke hoopakele i ka moku.  Ua la weia aku keia lono imua o Kapena Kasabianaka, oiai o Rasabianaka opio e hii ana i kona makuahone mamua o kea lo, aia iloka o kela minute, he olapa ana mai ka papahele ekahi ae o kamoku, e like me kekahi uwila ikaika loa o anapu mai ka lani mai, ua hapai iaae ka moku holookoa mai ka ilikai o ka moana a puehu  liilii ana iluna o ka lewa, o na koa me na ukana lako kaua pukuniahi, e lele liilii ana ma na wahi a pau o ke kaikuono akea o  Abokia, a o kekahi i halawai pu aku me kela hopena oka poina weliweli e kiolaia ana iluna o ka lewa.

            Ua aneane piha ke keneturia makahiki o ka waiho ana o ko lakou mau kino iloko o ke kaikuaana hoho@no o  Abokia, ua healaia ka noonoo e kekahi hui o Euelsai a e Aigupita, no ka hapa, ana i ka aoao,o ku e waiho nei lokp o ka hohana, ua hookoia ka papaku @@@@@hoola ha, a hololea na mea i hoohuaia.

            Ua hapai ia ka moku@@@@@@ Adimarala Oriana, a ua loaa aku na lako waiwai kumukoai kiekie me na pukuniahi, a lilo a keia mau hui ka pomaikai nui o na waiwai poho i hoao oleia e kii e ke aupuni Farani.

            O ka pahi kaua gula a me na mea hoonaole ae o ka moku hoiaokoa, na loaa aku no ia me ka maikai a me ka hiki ke hoomaemaeia a hoi e like me na la kinohi.

            Iloko oia makahiki, oa kapiliia kekahi mokukaua Farani o ka papa ekahi, a ma ke kauoha a ka Mana Kaua moana o Paria ua kapaia ka inoa o ua mokukaua hou la ma ka inoa o ke keiki opio nona kela mele kaulana e a’o ia nei maloko o na halekula a puni o Farani--- “Kamokukaua hao. Kasabianaka o ka Repubalika.

---

 

LUULUU WALE

 

 

            Ma ka la pilina o ka paewa o kea o o ka wanaao sabati nei.  Aperila 12, ua kipa ae la ka anela o ka make ma Honuakaha, a lawe aku la i ka hanu ola o  Mr. Kawelo man kona kino aku, a waiho iho la i ka lepo no ka lepo.  Ua hoonaka kona ma’i ana i ka Poa’ua Aperila 7. ma kea no he poniuniu, aka he hiki no ke olelo, a he hiki no, a i ka Poakolo mai pau kona ike, a me kona Iohe a ma ia ano oia a hala wale aku la no, ma kela aoao mau o ka honua.

            Ua kii ia aku o Kauka Makalena e hele mai e kokua i ka mea pilikia, aka, ua hoike mai oia, aole e ola oiai he kupauaha loa kea no o keia ma’i a me he mea la he ma’i okoa ae kekahi o keia kanaka.

            He mea oiaio, ua hookoia ka ike o ke kauka i olelo ai, oiai, ua nalo oia mai kela ola ana, ua kuu ka luhi, ka mea, ka maole, ka maluhiluhi, a ua moe aku la i ka moe kapu o Niolopua, no ka wa mau loa, aka, e ala hou mai no oia, no ka la hookolokolo nui e hiki mai ana.  O Keaweula Waianae Oahu kona aina hauau, a hekamaaina hoi no ia kaiaulu, a he kupa hoi no ka o, kuka lahale, o Honolulu nei ua noho hoi a kupa i ke alo o na Aliiaimoku i ke au o ke aupuni @@@ e ku ana.

            Ma keia ano ke kahoahoa ae nei ka Lea i kana leo pule i ke Akua Kiekie Loa, e hoomamaia mai ka luuluu o kana wahine mare, na keiki, na moopuna a me ka ohana no a pau loa.