Ka Leo o ka Lahui, Volume I, Number 3, 15 April 1896 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

KA LEO

THOS. P. SPENCER.

             Lunahooponopono.

 

 

PAOKOLU, APERILA 15, 1896.

 

            UA lohe wale mai no malou, wia na alakai o ka aha hui Pukiki, ke hoomakaukau mei me na palapala hoopii no ka waiho aku I ke aupuni, e papa ana I ka hooleleia ana mai o na limakana Pake I hiki mai ma ka mokuahi Oriana, a e hoihoi houia aku lakou no ko lakou awa I holo mai ai.

            Ina keia he lono no ka oiaio e like me na mupepa o ka aoao aupuni I hoomahui ai nei, a e ikeia ana no paha iloko o keia nau la iho, alaila, aole he kumu e ai nana lakou I kono mai e hapai I kela hana, loe wale no ko lakou hoao ana iho nei e hapai ia hana lokahi I ka pule mua I hala.

            O ka makoui olelo a’o I ka lahui, mai hoohuikau ia kakou iloko a ia mau hana kue me ka mokuahana, a e waiho malie ia lakou na ke aupuni e hoomalu mai ina I hapai io ia ana ia mau hana. O ko lakou pono o ka noho malie, a oia ka lanakila e loaa ai ka noho na oluolu.

 

            Oka la hoohiwahiwa hauoli o ka Repubalika Hawaii, Ianuari 17 I hala, oia ka la I ike ole ia mai e na mana aupuni Elele e noho nei ma Honolulu, oia ko Beritania, Farani, Potugala me Iapana, ma ko lakou hole maopopo ana mai aole e komo iloko o na hoohiwahiwa no ka hanohano o ka mana apupuni e ku nei. He mea oiaio, he hoaloha o Kuhina Hawes no Peresidena Dole o ka Repubalika, aka, ua hoike pili aupuni maopopo mai oia no koua komo ole iloko o ia ano hoomanao.

            He hoohaahaa ma opopo paha keia I ka mana aupuni e ku nei, a pehea la I hiki ole ai ke kaualako ia lakou ma na ihu, e like me ke kaualako ia ana o Kuvini e komo iloko o na hana haahaa pili ole I ka hanohano o ka oihana I ka 1893. He hookah mea hiki loa ke koho aku, aole o Kuhina Hawes he kamaka hiki ke hana ia pela, a o ka inoa hanohano o kona aupuni, oia ka pulakaumaka eehia lea a ke kanaka Beritania e kakoo mau ai I na Manawa apau.

 

            O kekahi mea hilu a makou I ike iho ai, oia no ka papaaina hope loa I haawi ia e Kuhina Hawes I kela pule aku nei no ka hanohano o Kuhina Amerika Wlliai, oiai e mokaukau ana oia no ka huli hoi aku I Amerika a waihoo I kona keena oihana ma Hawaii nie, Maloko o kela anaina hoolaulea a ke Komisina Beritania, aole I kono ia kekahi o na Elele o ka Pepubalika Hawaii e kipa aku ma ia anaina, a ua manao makou, he hoohaahaa ana kela i ka noho mana me ka hanohano o kekahi aupuni e like me ko kakou e ku nei iloko o keia la. E ae anei ka Repubalika Hawaii e peku aku I ka Liona Beritania, no kona aa e hoohaahaa I ko lalou inoa ma kela papaaina no kekahi luna aupuni kiekie I huli hoi ana no kona aupuni? A e palua hou iho hoi ka ninau, no kona pahola pu ole ana mai I kona ike kulaia ina ka la 17 o Ianuari I hala? Owai ana la o lakou nei ke oolea ina e hapai ia kekahi ninau aia ane.

 

 

Jas. H. Baraunu

 

MALUNA O KA

 

Ninau Lahui Hawaii

 

Ka Hoike a ke Komisina i ka

Mana Aupuni Amerika ma

Wasinetona

 

 

Ka Hoike

 

--- A KA ---

 

Moiwahine Liliuokalani.

 

 

            Oiai ke anaina e akoakoa ana, o ke kanaka mua loa i pahola mai I na hooniaikai, oia no ka Lunakanawai Kiekie me na huaolelo pili ole I ka hoomaikai me keia mau olelo:

            Ina e kipa mai lou Aha Kuhina, e paa no lakou i na palapala hookohu pili oihana.

            Na keia mau olelo a’o i hoano e mai i ko’u manao mua, oia hoi, e loaa ia’u ka Aha Kuhina hou, oiai, ua make ka Moi Kalakaua, a ua pau kona mana ma ke kanawai me kona papa Kuhina.

            Ua pahola mai ke anaina o akoakoa ana i na hoomaikai ia’u, a i ko lakou kaawale ana aku, oia ka wa i kipa mai ai o ka Aha kuhina a pahola i na hoomaikai, na ke Kuhina Kamaki i hoolauna mua mai me na olelo pili i ko lakou kulana oihana me keia mau huaolelo:

            “E ke Alii ka Moiwahine: He manao ko makou e hoike aku ia oe i keia minute, oia keia. Aole makou i manaoio, ua kupono makou e paa i ke Komisina kahiki hookohu hoa no ka Papa Kuhina, ke ole oe e hoopuka mai i Komisina hou malalo o kou inoa.”

             Ikeia manawa i pane mai ai o Kuhina G. Barrunu ma ka hoopau loa ana i na olelo a Kuhina Kamaki me keia mau olelo:

            “He mea oiaio e ke Alii a me ke kue kanawai ole, o ka mana hoopau i ka Aha Kuhina e like me ke kuhikuhi a ke Kumukanawai, o ka Ahaolelo wale no ka mea mana, a na ia Hale e hoopau.”

            Ua pololei no keia mau olelo a’o a ka Aha Kuhina, a he mea pomo e hoopuka ia i mau hookohu Komisina hou no lakou. Aka, o ka mea hemahema loa, aole i hoike mai ka Kumukanawai i ka wa e make ai o ka Moi e nohealii ana, e hoopuka hou i he Komisina no lakou i lilo ai i Aha mana. Malalo o keia kumu, ua hookaulua au ika hoopuka koke i ka u olelo hooholo ma ka pane ana aku ia lakou e paa no i ko lakou mau hookohu kahiko, a mahope iho o ka hoolewa ia ana o ka Moi, alaiala, iloko o ia manawa au e haawi ai i ka’u olelo hooholo i ko makou wa e kuka hou ai.

            Ma kala 15 o Feberuari, 1891 ua hoolewa ia ke kino make o ka Moi Kalakaua, ai kekahi la ae, hor 9 kakahiaka ua malama hou ia he halawai kuka me ke poo o ka Aha Kuhina oia o J.A. Kamaki.

            Wahi ana i pane mai ai ia’u ua makemake oia e lohe ma kona lulana he poo no ka Aha Kuhina heaha la ka’u olelo hooholo no kela ninau o ka hoopuka hou i mau hookohu Komisina no ka Aha Kuhina.

 

Hoike a S. Paka,

Ke Poo o ka Aha Kuhina i Ianuari 17, 1893.

 

            O keia papa hoike malalo iho, oia na kukai kamailio mawaena o Comisina Baraunu me Samuel Paka, i na kumu nui i ala mai ai na hana kue kanawai o 1893, a me na manao mua i hoolalaia no ka hapai ana ia hana i ha wa a pau e hoalaia ai, me ka nana ole i na kanawai maluhia o ke aupuni kumu e ku ana, a me ka hiki paha iaia ke hoomalu a hopu paha i na poe ukali kanawai. Aole o keia wale, aka, e loaa pu ana ia oe e ka mea heluhelu kekahi mau olelo hoikeike akea e ae no ka poholalo maoli no o Kuhina Kivini i ka hooko ana i ka hanohano o kana oihana, he Comisina hana Nui no kekahi aupuni pookela o ka ikaika me ka waiwai e ku nei i keia la.

            O keia iho la kana mau kukai kamailio ana maluna o na kahua ninau lehulehu.

 

Poaha, Apr. 6, 1893.

            N.        E Sam Paka : no ka aoao alii anei oe?

            H.        Ae.

            N.        E olioli anei oe e hoike mai i kekahi mau kumu nui i ala mai ai na hoolala ana a hiki i ka wa i kukuluia ai ke aupuni kuikawa e ku nei?

            H.        O ko’u manaoio maluna oia kumuhana, oia keia: Aole e ulu mai na hana kue kanawai iloko o keia aupuni, ina aole i hoopauia ka Aha Kuhina o ka aoao Hoomaemae e ka Ahaolelo o 1892, oia ka Aha Kuhina o Wilikoki. He 4 lala o ka papa Kuhina, me ka Moiwahine hui 5, o lakou na hoa o ka Mana Hooko.

            N.        Ma ko oukou kanawai o na hana e hookoia e ka Moiwahine, malalo anei ia o ke apono ana o ka aha Kuhina?

            H.        Ae: malalo o ke apono ana a ka Ahu Kuhina.

            N.        Heaha na kumu nui o ka haule ana o ka papa Kuhina Aoao Hoomaemae iloko o ka ahaolelo ma kou hoomaopopo?

            H.        O ka papa Kuhina o Wilikoki no ka Aoao Hoomaemaeia he papa Kunina maikai, he eha Hawaii a me elua Amerika. O ka bila opiuma a me ka lotere, oia na kumu nui o ka haule ana. Ua hooholo lokahiia keia mau bila iloko o ka ahaolelo i ka wa e noho ana ka papa Kuhina o