Ka Leo o ka Lahui, Volume I, Number 7, 21 April 1896 — Page 1

Page PDF (833.50 KB)

This text was transcribed by:  Maryann Acker
This work is dedicated to:  Anna Bright

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

Buke I.                                                HONOLULU,                        APERILA 21, 1896,               Helu 7

 

BEDERA,

Ke Keikialii o Peresia;

 

GURANEA,

 

Ke Kaikamahinealii o Sumatera.

 

Ka Nohoalii o ke Keikialii Opio i

Kukulu ia maluna iho o ka ikaika

O Hookahi-haneri Wahine:

 

Ka Olelo Hoohiki i uhaki ia mamuli o ke Aloha Wahine.

 

            E ku aku ana oia me ke kilakila nui a haawi i na kalena ike a kona mau onohimaka poni o ka uliuli lipolipo i@na o ka moi, oia kona wa e piuaku nei me na kapuai mama e ka palanohe luana ole me ka hiaai nui, aka, he mau kapuai wale no koe a halawai kino aku oia me ka iiui koni a ka puuwai e paula mau nei, aia hoi, me ke kahaha nui i ka Moi Bedera ka ike ana aku i ua kaikamahine epio la, ua huli ae la oia me ke kilakila nui ma ka puuhila o kona kamaa ili dia lahilahi a komo iloko o ka rumi nui, me ke kunou ole mai—nana ole mai—a me ka pane lao ole mai i ka moi kapu o @nia holookoa.

            Ua hoopuiwa nui ia ka moi i ke auo hoohaahaa o ke kaikamahine opio i kona kulana kiokio kapu a lii aka, mamuli o ka hana ma o ole o ka haawo ukana aloha o ke kaumaha, o komikoni malio ana iloko o kona puuwai, @ hoomananano, loa aku la ka moi e hui launa kamailio maeli@ ua puukaui la o Paliuli.

            Ua komo aku ke kaikamahine opio a noho ma kekahi aoao o ka pakaukau poepoe nui a waena, oia ka wa a ka moi o komo aku nei a lawe i kona kulana noho no ka hookuene ioio iho ma keia aoao aku o ke pakaukau.

            He nanaina ano o ko holo nei iloko o ka waihona noonoo o ka moi, no ke kumu hiki ole i kela wahine opio ke ka mai iluna, a pahola mai i ka hoomaikai piha i pili i noho’lii kapu o @ holookoa e like me ia i kukulu mua loa ia ai e kona mau kupuna aloha aina iloko o na la ehaeha kukala kaua o ka hakoko. Ua hookahaha ia ka moi i ke ano koa me ka wiwo ole o keia wahine, ma ka aaana e ulupa wale i ke eehia o na Moi o Inia, oia kana e nana pono nei i na helehelena o ka wakine, no ka mea pono ana e hana aku ai maluna ona.

            Ua holo ae ka noonoo iloko o ka moi ma ka hoomaopopo ana i keia mau olelo:

            “He wahine naaupo anei keia? aole anoi i loaa iaia he hoonaauao maikai ia ana? Ua nele maoli anei oia i ka ike i na rula keonimana o ke anaina hookipa?”

            Ua haawi like ae la he mau nana pono ana o kekahi i kekahi, me ka manao o ka moi, e loaa ana he manawa no ke kaikamahine opio e pane mua mai ai iaia, aka, oia mau manao ona pela, aole i hooko ia e ke kaikamahine no kekahi mau minute loihi, a hiki wale  ka pane ana o ka moi i keia mau hua olelo:

            “A ! e ka wahine opio a’u e aloha nei ! Mai hea mai kou aina i hiki mui ai i keia kulanakauhala a auhea kou mau makua kana oe hunai i ma ike o ka noho’na @ naka maluna o ka ili honua? A ! Pehea la au i aloha ai ia oe ma kou mau holehelena wale no, oiai he nui na holeholena kino kanaka a’u i kamaaina ai me ia mau haawina like a ke Akua Kiekie i haawi mai ai no ka pomaikai o ka honua? Ke hoike aku nei au imua ou i ka’u hoohiki paa—aole loa au i halawai iki me kekahi kino kanaka i komo aloha ia’u, o like me kou aloha a’u e pulama nei iloko o keia la. E kuu ipo aloha a’u e pulama nei iloko o kuu puuwai.” Wahi a ka moi o hoomau nei i kana kamailo ana me ka nana pono iluaa o na maka o ke kaikamahine opio, a pane hou aku la.

            “A ! He hookahi mea nui a’u e ninau aku ana i kou lokemaikai e hoike mai i ka papaku kahi i kukulu ia ai o ka manao, heaha la na kumu i hiki ole ai ia oe ke pane mai ia’u no na la lohulohu i hala hope ae nei? Aole he hookahi huaolelo, a aole no he nanaina o ke aloha au i hoike maopopo mai, he aloha oe i ka nono’na ohana o ke kane me ka whine. Aia anei oe malalo o ke kanikau no keia huakai o ke kaawale mai kou aina hanau mai, na hoaloha a me na ohana ?”

            Ua hoomaha iho la ka moi ma ia wahi me ka nana pono aku i na maka o ka wahine opio, a e nana hoomau ana no kona mau maka iluna o ka pakaukau me ka puai leo ole, ua haawi aku la ka moi i kana kauoha no ka hoomakaukau i ka pupaaina, me kona manao kuhihewa e loaa ana iaia he anawa hou e kukai olelo ai me ka wahine ui opio a hiki i kona kamailio ana.

 

WEHEWEHE MOEUHANE.

 

            A pa mai la ka makani me ka ikaika a lawe aku la i ka hae kalaunu ma kahi a ka ma kani i pa mai ai, a o na hae oke me ka hulumanu pela ma kahi a ka makani i hele aku’i.

            Ina o kela makani ikaika a he haawina aloha ia, noluna Alia la ha-o e. Me he la he mau manao hookikina keia e onou nei.

            Ua huliia na hae ekolu, he hookahi hae i loaa o ka hae kalaunu wale no, a elua hae i nalowale loa. Owai na hae elua i nalowale loa? Hookahi no haina, o ka hae eke a me ka hae hulumanu pela.

            Ma ka hoomaopopo iho, he mau mea kino paha laua, o ko laua nalowale ana, malia na laua no laua iho no ia e kumakaia ia laua iho. O Hoopunipuni a me Wahahee, kokukiai nei laua ia eke opala ma.

            O ka mea e huli nei i ka hae kalaunu, owai la ia? Oia no ka mea i oi aku ka makee i ka hae kalaunu, a ma ka nana ana he aka ia no ka hoowahawaha i ke kalaunu, eia nae aole i loaa iaia. O keia mea e huli nei, oia no ke kanaka hoopiha mauu pela, a ua lilo ia i aka no ka poe hoopiha manao lapuwale.

            O ka poe manao lapuwale, oia no ka poe e ao aku ana, ponei a penei e hana ai, etc., ma ka maia ka nana ana ma ka ka mea hua mai. Ina pela ka manao o ka hana i ake ia ai, he kou no a ka lapuwale.

            Ke hoike nei ka moe, ua ku ka hae kalunu i kai o Mamalahoa, pela ka hai ana mai a Wile i ka mea nana ka moe.

            Ma ka nana ana i koia mahele, he ekolu mahele okoa. 1—Hae Kalaunu, oia ko ke Alii aoao. 2—Mamalahoa, ke kahua hou o ke kalaunu i ku ai, oia ka loli ana ae o ke kalaunu i (hoa) ke kapae ia ae o (Mamala). 3—Wile. Nolaila, ua loaa ka haina o keia mau mahele okoa penei: Ua lilo ke kalaunu i hoa no Wile. No wile Bihopa paha, no Wile okoa aku paha?

            No ka haki ana o ka pahu hae i ka makani. O ka makani, o ka mana ia o kekahi olelo ao ikaika e kulai ana i ke kahua o ka manao kupaa, ina no o ke alii ka pahu hae, alaila, @uli oia haki ana o ka @ ka mea nana i ho ike @, ua loli ko ke alii ma nao mai ke kehua loaa ae ana i manaoio ai me @ paulele i kona mau la opio @ i hilirai ai o ka oiaio ia, eia ka aole, ko ikeia nei ua hakiia kahua.

                                                                                                                        Apopo no.

 

Niagara ;

Ka Wailele Kaulana loa o ke Ao nei.

 

Moolelo Kupanaha Hoopakele i kekahi mau Ilikini.

 

            Niagara, oia ka inoa kaula na o kekahi muhwai iloko o ka Repubalika o Amerika Huipuia e haka mau nei i keia la, e holo ana kona mau mapuna wai mai ke kumu hookiowai mai o Lokowai Erie, holo komohana akua a komo ma ka aoao komohana hema iloko o Lokowai Ontario, oia ka hapa o kekahi palena aina nana e hookaawale nei i na okana aina elua o ka repubalika o amerika ma na mokuaina o Kanada. He 34 mile kona loihi, a he 20 mile mai ke kumuwai mai, aia ma laila kahi i ku aikela Wailele kaulana i kapaia

            A ka Wailele o Niagara

            Ike i ka wai anuenne

            I ka poaiai a ka ohu

            Halii paa ilaila

            Pue ana i ke ihu wai

            Ka wewehi o Kaiona

            Eia iho ka mehana

            I ka poli o Hooipo

            Hui.

                        Eo oke Wahine

                        Hele la o Kaloua

                        Alualu Wailiula

                        O ke kaha pua oaai

                        Kuu hoa o ka malu ki

                        Malu kukui o Kaheiwai

                        Ika Ua Lampolua

                        Po anu o Koolau.

Ka wailele kaulana loa o ke ao nei, a o ka punohuwai kua akea o na Lokowai Nui Eha o ka Poepoe Komohana.”

            O na pali pohaku kahi o haule nei keia wailele kaula na mai ke kiekie, aole ia paia pohaku pololei mai kona mau kihi elua mai, aka, he mau paia pohaku pi’o kona e like me ke kapuai lio, e hoomaka ana mai ka hema-hema hikina a holo pi’o no ka aoao akau akau komohana.

            O keia iho ka ohi o ka io.