Ka Leo o ka Lahui, Volume I, Number 18, 6 May 1896 — Page 2

Page PDF (916.17 KB)

This text was transcribed by:  Judy Vierra
This work is dedicated to:  Robert Vierre

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

…..MEI…..

 

Sabati………              3          10        17        24

Poakahi…….              4          11        18        25

Poalua………             5          12        19        26

Poakolu……..             6          13        20        27

Poaha………..                        7          14        21        28

Poahma……...            1          8          15        22        29

Poaoao……….2         9          16        23        30

 

KA LEO

THOS. P. SPENGER

Lunahooponopono

 

POAKOLU, MEI 6, 1896

 

PEHEA OE I KEIA?

 

            Wahi a Mr. Baraunu o ke Komite Hookolokolo i pane ae ai imua o ka hale ahaolelo no kana hoololi i ka Bila 24 o ke Koho Balota, ua pane ae oia me ha huaolelo (!) maopopo no ke kanaka makapo e ike koke ai i kona aka-ponoi iloko o ke aniani-kilohi me keia mau olelo:

            Ina he koho balota kuikawa kekahi e malama ia ma keia mua aku iloko o ke aupuni Hawaii nei, a ina he hookahi wale no kanaka e holo ana ma ia apana, alaila, he hookahi no pahu balota e wehe ia no ke koho ma kona apana.”

            O keia na manao hololiloli naauao a Mr. Baraunu no ka pomaikai o na haole mikanele hoihoi ole ia e ka lahui o ka aoao Repubalika, no ka mea eia ke ku mai nei he kia hoailona moakaka imua o kakou no na makahiki ekolu i hala ae nei, ina paha e molowa ana (a hoopailua) paha kekahi aoao o ia apana koho e noho ia ana e ka lahui oiaio o ka aina no ka lakou hele e koho i kela moho hookahi i ae ia mai e keia Repubalika, alaila, e ala mai ana he ninau ma ka inoa o na diabolo a pau o ka po, aole he mau mea kanalua no ka hiki ole i kela kanaka hookahi ke komo iloko o ka ahaolelo ina no e haawi ia aku kona palapala hookohu me ke koho haloia ole ia e ka lahui a na ka aha Komite 13 nae o ka Repubalika e koho ua like a like ia me kela manao hoopaiina i kuni ia ma ka puuwai o ke kanaka Hawaii no kona aina no keia mau helehelena kohu ole o ka malamalama e pa-a iki mai nei iloko o ka pouli no ko kakou hopena ma keia mua aku.

            O ka makou e kanalua ole nei, e loaa io ana keia lahui i kekahi ano ma’i kupanaha o ka hiki ole i na Kauka o ka Papa Ola ke lapaau koe wale no na kauka Hawaii na lakou e lapaau kona mau palapa alaila, loaa ka oleolu.                                                           A.

Jas. H. Baraunu

MALUNA O KA

Ninau Lahui Hawaii

 

Ka Hoike a ke Komiaina i ka Mana Aupuni Amerika ma Wasinetona.

 

Ka Hoike

---A KA---

Moiwahine Liliuokalani.

 

            Na ka Loio Kuhina Pitasona i pane mai keia olelo pale:  “He mea kanalua ole ka loaa o kekahi mau hemahema maloko o laila, ina e kukala ia ana ke kumukanawai me ka awiwi.”

            Ua pane hou aku au ia lakou me na olelo:  “Ina he mau hemahema kekahi e loaa ana, alaila, o ka ahaolelo ka mea kuleana ma ia hope aku no ka hooponopono, no ka mea, o lakou na elele o ka lahui, a no ka lahui keia makemake o ke kumukanawai hou.”

            Ua poopau ia keia mau kamailio ana me ka Aha Kuhina a komo aku la makou no ka rumi nui kahi a na poe makaikai i kono ia ai o na Kanikela a me na poe makamaka e ae, oia ka’u i pane aku ai me keia mau huaolelo pokele no ke kumu nui o ko lakou kono ia ana:

            “E na makamaka a me na hoaloha i akoakoa mai nei i keia awakea, ua kono ia aku oukoa e kipa mai iloko nei o ka halealii no ka hoohanohano a ole ka ikemaka i na mea e hana ia ai le kukala ana i ke kumukanawai hou o ko’u aupuni, mamuli o ka makemake o ko’u lahui.  No ka mea, o ke kumukanawai o 1887 e ku nei, oia kekahi o na kanawai hemahema loa a me ke kaulike ole a hiki ilo ko o keia la.”

            I keia manawa au i huli ae ai i ka Lunakanawai Kiekie A. F. Kauka ma kekahi aoao.  O ka rumi e ku mai ana a pane aku la me keia mau huaolelo o ka ninau;

            “Aole anei pela kou manao e Lunakanawai Kauka no ka hemahema o keia kumukanawai o 1887, a he nui kona mau wahi o ke kaulike ole e like me ia i waiho pinepine ia aku imua o ka Aha Kiekie?”

            Ua pane mai oia me na huaolelo pokole o ka hooia no ka’u ninau—“Ae, pela io no.”

            Mahope iho o ko’u hoike ana i ko’u manao i keia anaina, ua puka aku la au iwaho o ka halealii ma ka lanai, a mai laila au i hai aku ai i ko’u manao hope imua o ka lehulehu e akoakoa ana no ke kali ana i ka hopena o ka hana i manao ia e kukala aku imua o ke akea, a penei ka’u mau olelo i pane aku ai:

            “E na makaainana:  Malalo o na oleloao a ko’u Aha Kuhina, a me ko lakou kakauinoa ole maluna o keia kumukanawai hou i hooma kaukau ia, ua ae aku la au i ko lakou manao no ka hoo kaulua iki no kakahi mana wa ma keia mua aku, alaila, e kukala ia aku ana no a hoo ko ia ko aukou makemake i kumukauawai hou.  O ka’u e noi nei ia oukou e huli hoi no ko oukou mau home pakahi, a e malama loa i na kanawai o ka aina.”

            I kekahi la ae ke Sabati, ua mau ka maluhia a hiki wale i ka Poakahi, ma ka hora 10 o ia kakahiaka, ua hoopuka pili aupuni ae ko’u Aha Kuhina no ke kumuhana o ke kumukanawai hou ua hooholo ia ka manao no ka hoo ko aku ia makemake o ka lahui aia wale no e like me no kuhikuhi o ke kumukanawai e ku nei, pela ka Aha Kuhina e kakoo ai ma ke kakaumoa like ana me ko’u inoa maluna oia palapala.

            I ka Poakahi ae aia he houpuupu manao no ka hiki ke hoala ia kekahi haunaele kuloko oiai ke mana hoomalu kulanakauhale Oihana Koa me Puali Makai, e ku ana me ka makaukau i na wa a pau e puka ai kekahi hana@ kue kanawai aia nae i ka hora a ahiahi, ua lele mai la na loa Amerika o ka Bosetona malalo o na kauoha a Komisina Kiwini, oiai oia e hoopunana ana iloko o na halawai ohu mu malu me ka papa Komite la no lakou na moa e hoopuka ia aku ana i ka auwina la apopo.

Hoike a @

 

            Baraunu:  Heaha ka ano nui o kau mea e kamailio nei ina palia o ka hoihoi hou ia o ka moiwahine malalo o ka mana koho no ke kukulu ana i ke aupuni Hawaii?

            Pake:  O ka hoihoi hou ana i ka moiwahine malalo o ka mana hoopakele a Amerika oia ke ano aupuni e kukulu ia maluna o ke kulana onipaa mau o kona kuhua hoopakele pili lahui.  He mea oiaio a hiki ole ke kanalua ia, eia he manao, ke pahola nei iloko o kekahi poai o keia kulanakauhale no ka hoohui aina me kekahi aupuni, a oia manao hookahi ke kumu alakai nana e kaualoko nei i kekahi poai, e komo mau iloko o na manao uluku o ka hapai i na hooulu kaua i na wa a pau ma keia mua aku.  Eia no maloko o keia kulanalauhale e no nei i keia la, kekahi poai oia ano lahui i kupa ole no Hawaii nei a e lohe ia no keia mau huaolelo mai ko lakou mau waha mai;  “E haawi i na manawa no ke aupuhi e komo ai iloko o na @ kaua, a oia wale no ke alahele kokoke e hiki aku ai ke loaa ia kakou ka hana no hookahi kala me ka hapalua a me elua dala no la.”

            O keia ke ano o kela poe kanaka e noho nei maloko o keia kulanakauhale, a pela au e kanalua ole ai i ka hoopuka i kela mau olelo, aole e loaa ia Hawaii nei ka noho’na maluhia, ke ole oia e kaa malalo o ka mana hoopakele o kekahi aupuni akakai.

            Paka:  Oia ko’u manao koho, aole nae au i kamailio pu me ka Moiwahine no ia mea.  O ka’u olelo iaia ke hapai ia kekahi kumumanao o ia ano ina e hoihoi houia oia maluna o ka kohoalii, he hana ku i ka pono akea ka loaa ana i kona lahuikanaka ka mana hoopakele mai kekahi aupuni ikaika hoaloha wai.  He mea makewa ia makou ka nana aku ia Enelani, Iapana, Farani me Geremania, aka o Amerika ka makou e noi aku ina oia ke @ alakai i ka lahui no ka mea, o ke makou mau pomaikai hapanui a pau e komo mai nei iloko o ka aina no Amerika wale no ia mau ano waiwai a pau.