Ka Lei Momi, Volume I, Number 9, 1 July 1893 — Page 2

Page PDF (445.45 KB)

This text was transcribed by:  Betty Yang Green
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

KA LEI MOMI.

POAONO; IULAI 1, 1893,

 

KA NINAU UHANE.

 

            Ile hana nui keia i hanaia i ke au kahiko loa e ka lahui Isaraela, he hana oi aku nae o ka hupo haalele loa a me ka hilahila oi ae, a aole no hoi he hopena kupono e loaa ai i ka mea e hoomau ana i keia mau hana kohu ole o ka pouli.

            Ala nui na ninau uhane i lawelawe i ka wa kahiko ma Hawaii nei, a ua palahalaha hoi me ke keakea ole ia, a ua puka main a hua pono ole o ia mau hana a hiki wale i ka lawe ana mai o makua misionari i ka lamaku o ke ola, alaila mamuli o ka hoomanawanui pauaho ole ana o ia mau aiakua me na alii laanau o ka aina, na hoauhee ia ka pouli, a na kulai ia na kii, a aoao iho la ka lahui mamuli o ke au hou, hana hou, nahu hou a pela aku, a ua pau ia poe i ka moe no ko kali ana i ka pu a ka aneia i ka la hope loa.  He okoa a poe makua aloha a hoomanawanui, a he okoa no hoi keia poe mikanele mai ka ula a ke kea.  Aka na nalo aku keia mau hana nui i hauaia.  Pio na ninau anaue, ua ha’o na leo hooho no makii, a koe aku paha ma na wahi poopoo i ike ole ia.  Eia nae, me ia laelae no o ka aina, o ka hoohaili ia iho la no ka ia.  E hoomanawanui kakou a hale ae ka ua.  Oiai ka malamalama e o mai la.

 

IKA MISIONA A BLOUNT.

mai ke Califorais Maguzine o Iune. 1833.

           nui na mea i kamuilio a i kakauia e na enemi o Hawaii Kookoa e pili ana i ku Oihana Alii o Hawaii, a me ka aie ekoku miliona o kela wahi aupuni uuku, i hoolahaia ae hoi ma kea no e hiki ai ke hilinai ia aku ka lakou mau hana.  Ua nana pono ia ka Waihoua Aupuni, a ua ike ia iho kekahi mau mea oiaio.  O na poe mahiko, mamuli o ko lakou ake e loaa ona paahana emi o ka uku, ua kii aku la lakou i na poe emi loa o na uku mahina, oiai aole he ae o na kanaka Hawaii e hana ao ka umi a umikumamalima paha dala o ka mahina, aole hoi o lakou makemake e noho malalo o ka hookauwa kuapaa, aka, ua hele aku lakou ma na hana lawaia, holomoku, mahiai, a me kekuhi mau hana e ae a lakou i ike ai e loaa mai ana he pono.  Ua a keia poe mahiko na paahana oi aku o ka emi ma kahi o ke la nani a oi aku i kela a me keia manawa, oia no na Iapana a me ka Pake.  I mea e koki a ia ai kela hana, ua ua unuhi ia mai la he $1,254,707 mailoko ae o ka waihona aupuni no na lilo “Hoopaelimahana” i i ka 1864 a me 1888.  o keia kekahi o na hana ekaeka i hoopili ia aku maluna o ke Aupuni Moi.  O ka ma’I ahulau mua loa malalo e keia kii ia ana o na limahana emi o ka uku, oia no ka lawe ia ana mai o 6000 Pake i kokahi ma’i luku maluna o kela lahui, a aia ke moe la iloko o ke one akulikuli o Kahakaaulana he 300 a oi aku na Hawaii oiaio e hanu ana I ko lakou aho hope loa.  Ma o keia hana, ua hoolilo hou ia aku la he $110,000 mai ka Waihena ae no ke kokua ana i keia pilikia.  Ua pakui pu ia aku keia huina he $1,000,000 i hoolilo mau wale ia e kekahi Komisina i hele mai nei e kakoo i ka hoohuiaina, oiai oia e noho Kuhina Kalaiaina ana.  O keia huina mahuahua mailoku mai no ia o na dala i hoahu ia iloko o ka Baneko Hale Lela e ka lehulehu.  Na koia emi o na uku o na paahana a me ke kuikahi panailike na ia mea i hoopii mahuahua ae ka pomaikai o keia poe mahiko.  I ka wa i holo ai ke Kanawai a Makinele, ua hoemi ia mai ko lakou loaa mai ke kaualima a hiki i ke kanawalu pa keneta a ke ake nei lakou e loaa mahuahua ka uku o ke kopaa mai ka eha keneta o ka paean a pii aku ma Amerika nei.  O keia wale no ke ki o kela hoohuiaina a lakou e makemake nei.  ho keu a ka hilahila ole o keia ano hana ka hoao ana e hao wale i kela wahi anupuni uuku, a huki ae hoi i ka hae Amerika ma kona mau kapakai ma kea no powa.  Ina o keia iho la kea no o ko kalkou kahua e ake nei no ka hoohuiaina, e aho ia Amerika Huipuia e hole loa aku i ka hoohui ana mai i ka Paeaina o Hawaii.

            “O kekahi kahua a lakou i manao ai no ka hoohuiaina, oia no ku nui o ka waiwai o na haole Amerika malaila.  Ua helu papa mui lakou i na poe i loaa ke kuonoouo maoli, oia o C. R. Bihopa, H. P. Balauwina, nu hoahanau Wilikoki.  W. H. Laiki, Kakela ma, Kuke na, W. O. Kamika, S. M. Damon, a me kekahi poe e ae he lehulehu, a o keia poe ae la no hoi na makua o na paahana emi mai Asia mai a me ke Kuikahi Panailike me Amerika Huipuia.  Ma ka nana anai na helehelena o keia mau mea ua iini loa lakou e hilinai piha aku na kanaka o Amerika Huiia i ka lakou mau polo, i wahpaha  e manao ia aku ai na hoopoino ia ke ola a me ka waiwai o na haole Amerika mamuli o na lawelawe hawawa ana a konupuni Hawaii.  ua hookahaha loa ia ko Mr. Blount manao i kona wa i ike ai aole loa he ola a waiwai i hoopoino ia e na kanaka Hawaii, koe wale no ua lawe limaikaika ae kela poe i ke aupuni – aole mamuli o ka makemake o na kanaka, aka, mamuli o na manao lili a kuhihewa no hoi o ke Kuhina Amerika.”

            “Ina e manao ana kakou e lawe mai i keia i hana na kukou o ka mea pono wale no i koe oia ka hoepau ae i keia ano hooponopono aupuni e ku nei, a e hoihoi ae i ka mea nona ke aupuni ma kona noho.  He kahua maikai loa keia e ike ia mai ai o Amerika e na aupuni e ae, he aupuni oia i ake ole i ka hao wale.  Aole pono ia kakou ke ku aku i na hana i lawelawe ia iloko o hookahi haneri makahiki i hala ae nei, a kukulu mai imua o kakou ma kea no oia ka kakou e hana aku ai maluna o kela aupuni oluolu, maluhia a na waliwali no hoi.

            “O ko ke Komisina Blount lawe ana ae ika mana hoomalu o Amerika mai ka Paeaina Hawaii ae aole ia he mea ua kakou e kainailio ai.  O kona kauoha aua e huki ia ka hae Amerika ilale a hoopii hou i ka hae Hawaii iluna, he alahele ia o ka pono a me ka pololei a ka lahui Amerika e mahalo ai.  He mea na kakou e kaena ae ai imua o kea o nei, ua makemake kakou e hanaia ka pono kaulike mawaeua o kakou a me kela lahui nawaliwali.  Ina na hoopoino ia kekahi waiwai o ko kakou mau hoaloha o ka pupuu hookahi, e hiki no ke hoolele aku i na koa iuka o ka aina no ka malama ana ia lakou, a e hui ia hoi nu kumu oiaio e hiki ai ke hilinai ia mamua o ku wikiwiki ana e hoohui mai.  o ka hana pupuakulu ana he mea maikai ole ia, oiai aole oia i kupono e komo mai malo o ka Umona o Amerika.  He hana ia e hoala mai ana i kekahi kaua hookahe koko weliweli no eha makahiki ka loihi.  Ke ake wale nei no na poe mea dala o kela mau Paemoku e imi i pono no lakou iho, aole hoi no ke Aupuni a me ka lahui.  Nolaila, aole pono kakou e lawe mai a hoomaopopo i kela ninau hoohuiaina i keia mauawa, e waiho loa aku. 

            “O ka ninau nui wale no e ku nei i kera wa – ua pau anei na noii ana a me na kukakuka ana me kela lahui?  Ma ka naua ana me he la ua makaukau ka hoike a o ka waiho wale aku aku no koe imua o ku Aha Senate o Amerika Huipuna no ka nana pono ioa ana.  A me he mea la i ka nana ana aole loa o Peresidena Kalivalana me ke Komisina Blount e ae ana e hoohui mai ia Hawaii me Amerika, me ka ae ole o na kanaka Hawaii ponoi o ka aina.  Aole no hoi he mau mana aupuni e ae e hele mai ana e hao wale i kela mau Paemoku.  F. waiho na lakou e hooponopono ko lakou aupuni.”

 

Makemake o Mataafa i ka Nohoalii o Samoa

 

NONOI I KE AUPUNI O AMERIKA E KOKUA.

 

            Wasinetona, Iune 15 – Ua loaa aku I ke Kakauolelo Gresham he mau lono kaua e pili ana ho na Paa Aina ma Samoa, no ka kue ana i ke aupuni e noho Moi ia nei e Maliatoa.  Ua loihi ka manawa o ko Mataafa kaawale ana mai ka nohoalii mai a ma na hooponopono aupuni ana no ia mau paemoku.  Ua hoiko ia mai i keia wa, na hoi ae oia no Samoa no ke ake ana e lilo iaia ka nohoalii o Samoa.  Ua hoike ae oia I ka ikaika o kona manao no ia moa me ke kue aku ia Maliatoa.  Ua hoohalahala o Maliatoa no keia hana kue ia ona unua o na makaainana, me ko noi e malama ia ka maluhia o kona kino I kulike ai me na kuikahi i hanaia mawaena o Amerika, Beritania a me Kelemania, a e kokua iaia ma ka hookaawale hou ana aku ia Maafa mai ka aina aku.  O ke kulana o keia aupuni i hiki aku ai imua o ka Peresidena a me ke Kakauolelo Gresham, ua lilo aua me he la he mau lunakanawai naoa e hooponopono i ke kulana nohona Moi ma keia kumuhana.  Ua a eke aupuni a Amerika e haawi i na kokua no keia mau paemoku, aka, no keia manawa, he mea paakiki loa iaia ka lawe ana mai ia apana hana a hooko koke aku.

            O na mokukaua Bosetona a me Adamu e ku nei ma Hawaii na moku kokoke loa i Samoa,  aka, aohe he maul eta mai ianei aka e pili ana ia mea.

 

            Nui ka hoowahawahaia o na hana a kekahi mau kahakapule hookamani e na hoalianau iloko o keia mau la.  He lohe maoli ia aku on ke ke – o na kanaka.

            Ma na lono ii Ioaa mai, aia o Lahaina ke uluwehi mai la i kanapaupili, ke huea mai la na pauku piha-a i kai o Puunoa, ua haua ele na nahoe Uo i ka Maa.