Ka Lei Momi, Volume I, Number 10, 3 July 1893 — Page 3

Page PDF (415.51 KB)

This text was transcribed by:  Siira Phoenix
This work is dedicated to:  beauty, truth, and understanding

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

 

e makaukau ana kekahi poe kanaka kamaaina he kanal a ka nui me elima mau ma i lepera a e kau ma na waapa a e holo mai no hanalei.  () Kapahee  (k). Kamali  (k),  Pauwahine  (w),  Mele (w) a me Hakau (k) na ma'i lepera.  () ka inoa hoi o na poe i lawe loa ia mai no Honolulu nei, o Kapoli(w), Puhei @@@@ole (w), Mailolo (k),  Kawika (w), Mu (w), Kahalehau [w], Milikaa [k], Iwa [k], a me Kaumeheiwa [k].

            I ke ku ana o ka moku i Wa@ mea, ua hoi lele ia aku la ke kino make o Lui i uka.  Oia wahine aole mala la, a o ke Kauka ua hele, nolaila aoie he mau hana i lawelawe ia nona.  Ua lawe loa ia mai ke kino make i Honolulu nei.  Mahope o ka haalele ana o ka moku ia laila.  Ua hookohu aku o Deve@ll i poe makai kuikawa no ke kiai ana i ke alahele o Nualolo mai Kalalau a hiki i Waimea, a he eono poe i hoomoho ia e kiai i ke alahele mai Haena aku.  He mau alahele nihimihi loa keia a he pilikia ke alanui, ina e pakika mai ka pali aku e haule ana iloko o ke kai a o ka pau no ia i ka ai ia e ka mano.  He alahula nae ia nona kamaaina o ia mau pali nihoniho.  O ke alahele o hele ai i Waimea he pilikia maoli, a o ka malihini e hele ana ma ia mau wahi o kona luakupapau ia.  Makeia mau wahi ae al nae e hiki ai na ma'i iKalalau.  Mailoko mai o ka heluna nai o na ma'i e noho la malaila, he eha i kamaaina ma keia mau alahele pahaohao.  O Kilohana ke pailata nana e alakai ma keia mau alanui, a ma na wahi nihinihi loa e auam@ ae no oia i na ma'i ma kona kua a hiki i kahi kupono.

            Ma ka hoike a ko laila poe no lako maoli no na ma'i me na pu a me na poka, a pela io no ma ka nana aku.  Ua lawa me na pauda'a me na kepau.  He okoa ka mea nana e hookomo ka poka.  O na wahine he akamai ma ke kinu e like me na @a@e.  Ua oleloia nae o Kool i ke kiekie ma keia hana o ke kipu pololei.  Ua hiki iaia ke ki@ kekahi kao e holo ana iluna o ka pali he eha haneri i a ka mamao ma kana pu rail'ela.  He lua ole ia maia hana.  Aole lakou e haawi pio ana ina e hele aku ana kekahi poe koa he haneri ka nui e kii ia lakou, e kana ana lakou a hiki i ke kanaka hope loa.  [E hi@o ana paha me Wasinetona.]

 

KE AWAWA O KALA@AI.

            He wahi awawa kupalauaha keia o eha mile ke akea o kai a he elima'paha mile ka loihi, ano kohu pe'a ihu moku.  He hookahi no awa e komo ai,  ma hewa ino aole e hiki ke komo aku, he luakupapau ia no ka mea e aa aku ana e komo i ka wa ino.  Aia i kai no kauhale o kamaaina aia hoi mauka na wahi loi ai.  Kokoke kahi e hele ai i ka lawaia.

KA PILIKIA.

            O  Mailolo a me kana wahi kaikamahine uuku elima makahiki ua pilikia maoli.  O ke kaikamahine he wahi holoku wale no kona e paa ana i ka ili.  Ua nele lakou i kalu dala ole.  Wahi a ka olelo a keia poe, he elua wale no a lakou ai ana iloko o na hora he kauakolu a oi o ka noho ana maanei.  Aole i holo aku o Kaumeheiwa me hana wahine ma ka Waialeale o ka Poalima nei.  Aloha ino keia poe i hoonele ia.

 

KELA A ME KEIA.

            Ua kukala ia ke kanawai koa ma na apana o Hanalei a me Waimea, a pela pu aku la no paha ma na kuanalu a Kalalau.

            O Kaumeheiwa, ke kanaka opio nana i lawe aku ka lono o kela kipu ma Kalalau i Mana, ua pa'i ia iho nei kona kii ma ka halepaikii o Mr. Williams.

            Ke hoopuka aku nei makou i ka moolelo piha o kela kipu ma Kalalau i ka pule i hala.  Heaha la ia i KA LEI MOMI, aohe mea hou e haule iaia.

            I keia ahiahi e holo aku ai ka Likelike no Kahului me ka hului pu ana aku he heluna nui o na nae puni lealea heihei lio.  E holo pu aku ana kekahi hapa o na hoa o ka hana Lahui.

            I ka auwina la o ka Poaono nei i ka mai ai ka mokuahi Warrimoo mai Kikane mai, a i ke aumoe iho no i eku aku ai kona ihu haulani no Vanekouwa me ka lawe pu ana aku ia 5000 ahui maia, 1000 ipu aimaka, a me na hala kahiki maluna o na tausani ka heluna nui.

            Ua hoounaia aku o Kapena R. Parker, me na kokua Needham a me Thompson no Lahina ma ke Kalaudina o ka Poalima i hala, no ka hoonilua ana i na poe hoohaunaele o ka ekalesia o Wainee.  Ua ala mai keia mamuli o ke kue o na hoahanau i ka Rev. A. Pali mau hana.

            Ma ka pa Poaono nei, ua ulu ae la he haunaele mawaena o kekahi mau haole manuwa a me kekahi mau kaikamahine ma Kamanuwai ae nei.  O ke kumu nae mamuli no ia o ka lilo ana o ka @luku dala a kela poe haole i kela mau kaikamahine a ke eu nui wale.  Ua holo kela mau kaikamahine nei me ke ko ole o ko na haole iini.  I noke aku ana hoi na haole i ka hanaino i na pono oloko o ka hale, i hoi mai ka hana o na poe kaikamahine nei, e noho aku ana no ua haole.  Ua manao na haole e haole e hoeha, aka e ole no lima kokua pakele ai.  Ina paha no ike ia Kalakaua Hale.

 

HUAKAI KAUA

 

He Kanaha-Kumamalima Poe Kupono i Hoounaia.

Make a Ola oia ka Makia o kela Huakai Paoa.

            Hora 3 a oi iki o ka auina la Poalima nei, ua au hou aku la ka Waialeale no Kauai, me ka lawe pu ana aku i na koa a me na makai no ka hopu ana i na ma'i (paha) lepera o Kalalau.

            He 23 poe koa haole i hole aku me kapena Pratt ke aliikipu a me Lukanela King.  O na alii makai Kamana a me Kauhane a me umi poe makai o ae kekahi i holo pu aku malalo o Kapeua Lasena me ke kulana hope ilamuku.  Ua holo pu aku o Mr. Deverill me Petero Nolena.  O Kauka C. B. Cooper, ma ke ano kauka no ka pualikoa makani a o F. L. Hoogs he kakau nupepa.  Ua holo pu aku o A. K. Kunuiakea mamuli o kona manao iho, me kona manaolana e hiki ana iaia ke hoomalimali i na ma'i.

            Mamua o ka holo ana o ka moku ua haiolelo ae la o Kunuiakea maua o ka lehulehu e kuku ana i ka uwapo penei:   "Ke hele nei au e kii i na lepera, a i lohe ae oukou ua make au, mai uwe."  I kela wa ua paue aku la he wahi elemakule i waena o na kanaka me ke ake nui ana e kukai kamailio me Kunuiakea.

A ia laua i hui ae ai na pane aku la kahi elemakule, "O Honolulu no keia, noho iho."  Aka, ua hoole mai ke Keikialii, me kona olelo ana e hele no ia.  Ua hoopuka aku la ka elemakule i keia mau wahi huaolelo hope loa iaia, ma ke hunau ana o kona poe, "Aloha, e ke keikialii hupo paakiki, ka pua hope a na Kamehameha, aole au i manaolana e hoi ola mai ana oe."

             He ehiku o na poe i lawe ia mai e ka Waialeale mai Kalalau mai i hoihoi ia aku i ka Poalima nei, no ka hoolele ia aku ma Hanalei.  A he elima i noho i Honolulu nei, a o Kaumeheiwa me ka wahine kekahi.  Ua maka'u oia ke hoi aku o make.

            E ku mua ana ka meku no Hanalei no ke kali ana i ka hoike a ka Makai Nui G. N. Wilikoki a me kona poe kanaka e kiai ana ma na awawa.  A mahope o ka hooponopono ana i ke kulana kiai o na koa e holo loa aku ai ka Waialoale a hoolele i na koa i Kaialau, he 45 ka nui.  O ka huina o na koa ke hui ia o ka aina a na keia poe ma ka moku he kanawalu.  Ua haawi ia aku ke kanoha i keia poe e lawelawe lima-ikaika aku i na poe e kue mai ana.  E hookahe ia ke koko i na e hiki ole e holo pono na hana, @e "make a ola"  ko lakou m@@@@ hele aku la i Kal@la@.

 

Na Momi o na Wa i Koliu Wale aku la.

Ho mama

            O keia mau hooponopono ia ana o keia aupuni nui o Asuria, a hiki wale mai no i ko au o Laiada, a ua ano like no hoi kekahi o ia inau hooponopono ana me ko Aigupita.

            He kanakolu makahiki i haia ae nei, na loaa mai nei no ma na kahua o na Kulanakaahale o Nineva, Babulona, na koena kulelei o na hale a me na kahua o ko lakou mau luakini, na mea huna e ae i uhi ia maloko o ka lepo oa pau mai nei ka hapanui o ia mau mea i ka hue ia a ke hoomau ia nei no i ka huli ia i keia au naauao e palahalaha nei maluna o ke ao nei.

            O ka mua o keia mau aupuni ekolu iloko o ka mana aupuni holookoa o Asuria, oia no o Caledea oia hoi o Babulonia Kahiho@e waiho ana ma kela aina papu waiwai nui a momona no hoi, ma ka aoao akau ae o ke kaikuono o Peresia.

            Ma keia mau aina papu i ike nui ia na mala huita, a he mea kanu kahiko loa no hoi ia ma ia mau aina, na laau pama ma na kana o na muliwai, na huhui waina, a aia no hoi na muliwai i piha me na ia he nui wale.

            Wahi a ka poe Hebera, ua puana mau ia ka inoa o Nimeroda, ke keiki hoi a Kusa, oia ka mea nana i hookumu i ke kulanakauhale o Babela, a o ka buke kekahi o Kinohi i hoike pu mai pela ia kakou.

            Ua hooponopono iho la o Nimeroda i ke aupuni malalo ona penei:  1. Babulona, 2. Ereca, 3. Acada, 4. Kalane.

            O na mea kino lani, ua pau i ka hoomanaia e ka poe Kaledea, aka nae he poe kanaka huli nui i na mea pili i ka oihana kilokilo i na ouli o ka lani, na mea pili i na hoku hele, na ouli o ke ao a me na mea pohihihi e ae, a he lahui akamai loa na hoi i ke kalani ana i na kii, na pou o na hale, ke pena ana i na kii a peia wale aku.

            Maanei no hoi i hookumuia ai kela halepakui o Babela, me ka manao ana e kukulu ae a pa i ka lani, mamuli hoi o na manao uilani o na keiki a kanaka.  Ua hanaia hoi me ka buumena a me na uwinihepa.

            Aka nae na makeh@@a wale no ia mau hookuanui ana.  I keia manawa nae, o ke kahua wale no i hoohiolo ia kai loaa aku i ka noe kaahele houna, a o ia hana i ike ia, aia no na ala aumum@a puni ua ko@ua poomuku ia.         [Aole i pui.]

 

            Ua hoihoi ia ka waa miku @@ kaumeheiwa i hole i n@.  Ma a ma ka W@i @@@e a ka P@@@@ @@@@@.