Ka Lei Momi, Volume I, Number 21, 17 July 1893 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

KA LEI MOMI

POAKAHI, IULAI 17, 1893

 

“I OLA NUI NEI”

 

            Ma ko makou umauma ka eha ha, ma ko makou puuwai nae ka manaolana e hauoli mau nei, ma ka kaua malie ana ae – “I ola nui nei.”

            Keia ka mea ana me ha lama Ia ma ka umauma o ka poe e like me makou nei a me na Hawaii i eha me ka mea @ nui no Hawaii, ka lahui aloha, a me ko lakou Moiwahine i aloha nui ia e haliu ana ma kahi malu, me ka waimaka imua o ke Alii Kiekie Loa o ka Lani o na Lani, “Ho mai I Ola Nui Nei,” no Hawaii Lahui a me ko Hawaii nei kuokoa.  Aka, aia no ma ka umauma o kela a me keia puuwai aloha aina oiaio, ua ikea ka Moku Ao o ka hauoli a me na kukuna la o ko ola e o ae ana maluna o na awawa olua a me na puu uli mau, - Ae, ua mau ia pu ana ana pela, - “E ola mau loa oe e ke Alii.”

            E ola o Hawaii a kuu i ka pua aneane.

 

NA MAKANA

He Kapalua Miliona Paoua ka Nui

Na Hoohanohano a Enalani i k@ na@ O@ e lilo aku @ i Wai

 

            O ke kulanakauhale o Lalana, na nui a lehulehu wale kona mau makana hoohanohanoo hana nei no ka mare o ko Keikialii Keoki a me ke Kaikamahinealii May o Teka.

            O ka aahu mare o ka wahine, ho nani a me ka maemae maoli no, na okomokomoia @ na kinohinohi he nui o na ano like ole.  Na kona makuahine ponoi no i hele aku ma na halekuai e @ a e kuai i mau kahiki nani no ka mare hanohano o hana kaikamahine, i hui pu ia hoi me ke @ Wahine o Teka.

            O na makana i manaoia na laua ua ku ka paila o lakou, hewa i ka wai i ka ua mea o ka @ hewahewa.  Alohi mai ke gula, ka momi, na pohaku @upo kumakuai kiekie, ke daimana, ke dala, a me kekahi mau mea makamae he nui.

            O kekahi pakaukau dala na hanaia mailoko mai o na apana liilii he haneri ka nui, a maluna o keia pakaukau e waiho iho ai na makana a kela a me keia no na paa mare.  O kekahi lei a-i ua hanaia mailoko mai o ke daimana, he nani a @ ka hanaia ana.  O ka makana a na makaainana o @ani aia ma na lima palupalu o ke Duke Wahine o @einster.  Aia hoi i ka Makuisa Wahine o Salibure ka ko Hertfordshire poe.  O ka na kaikamahine opio o Beritania Nui mau dala hookupu aia ma na lima palupalu o ka Lele Eva Groville.

            O ke kulanakauhale o Ioka, aole oia i poina no kana keikialii a pela pu no hoi me na keiki o luna o na aumoku kana, na komo pu lakou e hoohanohano i kekahi o ko lakou mau aukai o na ale kawahawaha o ka moana.  Ma ka hoopokole ana na huliamahi maoli no o Enelani e hoohanohano i ka mare o ke kanaka opio a pua alii hoi e lilo aku ana i Moi no lakou ke haule ae ke Keikialii o Wale kona makuakane.

            Ua manao wale ia, o kekahi o na hale kahiko loa iwaena o na halealii o Eusopa kahi e mare ia ai ke Keikiahi Keeka, oia hoi ka halealii Sana James, he wahi i ai aku ka pupuka mamua o Bakinehama.  O Westminister oia wale no paha kahi kupono no ka mare ana, aku aole i maopopo loa.  O ka halepule Sana Keoki ma Wineson, oia kahi i hoolala ia no ka mare ana i ka Duke o Kala@eua i make, ua hala nae ia a o koha koikaina keia e mare haaheo aku ana me ka wahine a laua.

            O ka halepule o Sana James, oia no kahi i mareia ai o ke Keikialii Albert me Vitoria, a me ka laua kaikamahine me ka hooilina kalaunu o Geremania.  Me he la e hoonani ia aku ana oloko e like me ko na makahiki @ kankolu i hala aku.  E halii ia ana ka papahele me ka moena lole, a me na veleta ulaula, a me na lole akala ma ke kuahu.  O kahi e noho ai ka moiwahine e hookokoke ia ana i ke kuahu a o noho poaipuni ia ana oia e ka ohana elii a me na poe kiekie o na aina e.

            A hiki mai ka la e awaiaulu ia ai lana, e hoiko hou aku au i na mea hou.

                                                                                                Luina

 

Haua Lapuwale

            Aloha oe: He mau la pioo keia o Hanalei nei, no ka hopuhopu ia o na poe mai lepera.  Ina aole e loaa e @ no na ohana o ia poe ma i iloko o ka halepaahao, a e puhi ia na hale i ke ahi.  Ua kau ka weli o na kanaka i keia mau olelo, a ua lawe aku kekahi poe i ko lakou mau wahi opeope a hana iloko o ka ulu hau.  Ua lohe mai au na Lalana keia mau hana hooweliweli i na kamaaina.  He @ mau @ i hoopaa ia iloko o ka hoopanee oia @ a me M@ i ka@ hiki mai nei o W. O. Smith i nei, ua kauoha ae la oi e hookuu i kela mau kanaka.

 

Hanalei, Kauai, Iulai 14, 1893

 

Hoike Kula Sabati ma ke Paualaau.

 

            E like me ka hoolaha a ke kahu kula Sabati nui o Molokai nei ma na nupepa, ua malama ia ka hoikeo na kula Sabati o ke Panalaau nei ma ka luakini o Kalaupapa, aole nae i hiki mai ke kahu kula Sabati nui, mamuli o ka loaa ole mai o kana palapala no mai ka Papa Ola mai.

            Mamua no o ke kani ana o ka hora 10 a. m. o ka la 9 o keia malama, ua akoakoa ae na haumana o na kula elua, o Kalawao a me @alaupapa, i mahele ia hoi i na papa he 11, he 3 no Kalawao a he 8 hoi no Kalaupapa I ke kani pono ana o ka hora 10, na ku mai la o W. K. Kalua ka hope @ Sabati o Kalaupapa a kamailio mai la: “Imua e oukou e na kumu a me na haumana kula Sabati i akoakoa mai @ i keia la, ua ili iho maluna o makou ke koikoi o ka noonoo ana i kekahi kumuhana ano nui i waiho i mai i @ o makou i keia la, @hoi keia, na wa@ mau nui ka Papa @ o ka A@hu @laula he makana he @ dala, na ka papa kula e oi @ i keia la, a ma ko makou manao, aole he mea kupono no ia @ ke hoike, @  kumu malia paha no @ ike ua maikai lakou, oia @ kou kumu i makemake ai e haawi i keia ma@.  Nolaila, e na papa iho i koe e alualu lakou i keia makana.”a,

            Ua @ ae he ano @ mawaena o kekahi poe no keia makana, e olelo ana @ he makana a@ kela, a e malalo @ no hoi kekahi poe i ka makana, a iloko o na uluaoa kamailio ana, ua hoole ia ka makana, a ua hoomaka na hana hoike e like me keia.

            Himeni hui na ka @ a me ka pule a S. H. P. Kulawa@opu (kahukula Sabati o Kalaupapa), papa pokii o Kalaupapa he 7 @ maemae na hana a keia papa aneane e lilo a pau loa ka mahalo o ke anaina maluna o keia papa o J. W. Kauka ke alahai.

            Papa Makuakane o Kalaupapa he hauleule na pane ninau ana, “a hookahi wale na mea nana e mele mai ka himeni.  O J. Ila@ ke kumu.

            Papa opio wahine o Kalawau he nani no ka lakou mau mele a he maikai no na haawina.  O Magareta Kahaulelio ke kumu,

            Papa makuahine o Kalaupapa he maikai no na mele a pela no na haawina, o ka uuku wale no ka hewa o na haumana he 3 no.  Pau ka nui i ka molowa.

            Himeni h na ka bana puhi ohe.

            Papa Ahi Helene o Kalaupapa he 11 opio wahine, he nani a me ka uhene ka lakou mau lea @ a he maemae ka lakou mau pane i na haina ninau, a o keia ka panepane o na papa @ ia la o Miss Lilia Kahoohiki ke alakai.

            Papa opio wahine o Kalaupapa, o keia kekahi @ na papa @ manao nei ia o lakou ka oi @ ia la, aole nae ma lawe a lilo aku la i ke ahi o Helene.  He maikai no na mele a me @ O J. Kuala ke kumu.

            Papa ohana o Kalawao, h@ maemae a mea a pau.  O B@ Reid ke kumu.

            Papa Anela o Kalaupapa, @ keia ka helu ekahi mau o na papa kela @ ka hapanui o na wa hoike, pela ko’u @ho eia nae oia ka hoahaa loa ma ia la.  J. K. Ka@uwai ke kumu.

            Himeni hoi na ka hapa puhi ohe.

            Papa naita o ka Aahu Ulaula na manaoia o keia ana ka haahaa loa o na papa, eia @ i ka hoike ana he oi aku ka @ a me ka piha hauoli o ke anaina makaikai.  O Mahoe ke alakai.

            PapaLele@ o Kalaupapa, he @ i na mele a me na n@.  O D. Ka@ ke alakai.

            Papa o@ aina o Kalawao, o keia papa i manaoia ai e hiki ana iaia he @ului i na papa mau, eia ka he mea ia O @

            O keia @ hope @ o na hana hoike a’u i ike ai, a @ mau olelo painai me na himeni mai ka hana pupiohe, a o ka pule hookuu na Rev. J. Pahio.

            Ma ka @ i na hana he @ a maikai.  O na @ ka malama o @ o @ i ka pule hope o Iune, a he mau himeni mailoko mai o na @ aole mau himeni haku.  E hoomau aku oukou ma na hana maikai i loaa ai ia oukou @ lei momi ma o.

            Me ka Lunahooponopono ke aloha a me na keiki @ kepau ka anoai.

G. N. MAKAIKAI

Kalaupapa, Molokai