Ka Lei Momi, Volume I, Number 22, 18 July 1893 — Page 2

Page PDF (441.52 KB)

This text was transcribed by:  Kalani Anthony
This work is dedicated to:  Christine K. Anthony

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

LULAI

Lapule |  2 9 16 23 30

Poakahi |  310 17 24 31

Poalua |  4 11 18 25

Poakolu|  5 12 19 26

Poaha |  6 13 20 27

Po a lima |  7 14 21 28

Po aono | 1 8 15 22 29

 

KA LEI MOMI

Poalua,              LULAI 18, 1893

 

                                                                                                              HEAHA KA HALA?

            Ua hoike pono ia mai ia makou kekahi wahi mea ano hou i hookuma ole ia mai kinohi mai, oia hoi, ua hoopau loa ia ,ka maalo ana aku o Ka Lei Momi maloko o ka papu o Kawa, a ua nele pu ka ae ia aua o kekahi o na kiai i ka lawe ana i kona kino. Oia ka makou e hoaeae ae nei,-"Heaha la ka hala i paweo ai, a i ike ole ai hookomoʻ aku?" No makou iho, ke haawi aku nei makou i ka mahalo, no ka mea, o ua mau keakea la o ko makou laau hahau no ia e makaala mau ai, a o na lili pilikino o ko makou wai auau ia. Aole no ia he mea poihihihi, ua mao-popo ke kumu, he mea ho-ea waha wale no ka hooiaio hou ae. E hooikaika mau aku ana makou me ka pauaho ole ma ka hoike, alakai a kuhikuhi ana i ko makou mau hoa kauaka i na mea i ku i ka oiaio a me ke aloha io maoli.

            Ke haawi aku nei makou i ka lima akau o ke aloha no na ipu ka a pau o keia ano, aka, e hoomanao nae, he Io Ka Le Momi, aohe lala kau ole Aloha nui,

 

                                                                                                Na Pane no na Ninau a Ka Lei Momi.

                                                                                                                    Hoom@nia

            Ina e hoohui ia ana o Hawaii nei me Amerika, a i ole, e noho hoomalu mai paha o Amerika, e loaa ana anei ka mana koho ba-lota i na kanaka Hawaii?

            Ma koʻu manao ina ma ke ku-lana hoomalu Aupuni wale no ko Amerika Huipaia e noho mana mai ai, e pane au penei ;

(1)        Ina ku hou ke Aupuni Moi, alaila e mau ana no ka pono ko he balota  i loaa i na kanaka Hawaii i keia wa. (2) Ina o ke kulana aupuni iho la keia e ku nei, oia hoi, he Ripubalika Kuokoa, alaila aole e nele ana na kanaka Hawaii ia pono, a-i-ole, e kau ia ana paha he kaupale ikaika e akeakea ana i ka hapa nui o na kanaka Hawaii mai ke ko he balota ana, a o na kanaka Hawaii i mahuahua ke kuono ono ma ka waiwai a ma ka loaa makahiki paha o lakou ke ae ia

(3)       Ina holo ka hoohai aina me Amerika Huipuia, aʻaila ke hili-nai ia nei ka loaa ana o ka pono koho balota i na kanaka Hawaii, ma ka Mahele I o Ka @auku

14 o na hoololi o ke Kumokana wai o Amerika Huipuia:

            O ka poe a pau i haau a hookupa ia maloko o na Mokuaina Hui, ai i ka hoi malalo o ko laila mana, he poe kupa lakou no na Mokuaina Hui, a na ka Mokuaina hoi a lakou e noho ana, Aole loa e hana kekahi Mokuaina i kekahi Kanawai e hoohaiki, ai , a e hoemi iho ai paha i ka pono o na kupa o na Mokuaina Hui, a aole no hoi e lawe kekahi Mokuaina i ke kuloana ola o kekahi mea, kuokoa, a waiwai paha me ka hooko pololei ole ia ana na alahele o ke Kanawai, a i ole hoonele paha i kekahi mea inaloko o kona mau palena nana i na palama kulike ana ma ke Kanawai.

            O Ka mamala olelo e hoike ana "he poe kupa," oia ke Citizens ma ka olelo Beritania. O ka inoa keia o na makaainana ma ke Aupuni Repubalika, a o Subjects hoi ka inoa o na makaainana ma ka olelo Bertania ma ke Au-puni Alii. Ma kekahi mau buke hookaka. Kanawai aʻu, i heluhelu ai no ka mea e pili ana i ke ano nui

            "O ke Citizens malalo o ke kumukanawai a me ua Kanawai o Amerika Huipuia, he kanaka ia i loaa ka pono koho balota no na waha olelo lahui a hele ai i ka Ahaolelo (Congress) a me na luna Aupuni e ae, a he mea hoi oia i kupono e noho ma kekahi oihana a ka lehulehu mamuli o ke koho balota ana. He kanaka hanau maoli no ka aina ke Citizens a he kanaka hookupaia no hoi kekahi. O ke Citizens ma ka hana ana, ua hiki ke noho ma na oihana Aupuni a pau a hoea i ke kulana Peresidena, aka, o ke Citizens, me ka hoopuka ana, aole hiki ke noho Peresidena a Hope Peresidena no Amerika Huipuia. O na kanaka oleele Kuokoa, i hanauia ma Amerika Huipuia, he poe citizen lakou. O na Nika i hanania ma Amerika Huipuia, he poe citizen lakou, aka, o ke keiki a kekahi ilikini o loko o kekahi ohana ilikini e noho ana no ma ka ano p@@lu (tribal) iloko o Amerika Huipuia, aole ia he citizen, ina no nae ua hanauia ola maloko o Amerika huipuia a ua ku nae heʻninau hoohuoi (quaere) e like me keia, pehea la ina ua hanau ia mai ua k@ @ na @akua i haalele aku i ka n@hona ohana o ke ano puolanlu ilikini? O na poe oiwi @ kanaka maoli @ o Amerika Huipaia, aole lakou a pau he poe citizens o na mamo (keiki) a na kamaaha a oiwi o ka aina, e like me na ilikini, aole i loaa ia lakou na pono o na citizen." (E nana ma ka Bouvier Law Dictionary, no ka huaolelo Citizenship.) Eia hou keia: O ka pono koho balota, aole oia ke ana e ikea ai ka pono citizenship, oiwi, he nui na poe i lilo i poe citizen me ka nele i na pono koho balota; e laa na wahine a me na poe kane opio malalo o 21 makahiki, eia nae he poe citizen no lakou; a o keia pono koho balota hoi, e nele ana ke kanaka ia mea no kekahi manawa mamuli o ka loli ana ae o kona wahi i noho ai. *** Ua hiki i kekahi ke lilo i e @ no Amerika Huipuia, ina no ao e   he citizen no kekahi mok@ a: a pel@ no hoi, ua hiki ke kanaka ke lilo i citizen no kekahi mokuaina, me kona lilo ole ana i citizen no Amerika Huipuia, e like me na kanaka (residents) o na mokuaina Teritori a me ko ke District o Columebia." (E nana maka Rapalje & Lawrenceʻs Law Dictionary, no ka huaolelo Citizen.)

            O ka mea maopopo iaʻu, aole i lawa ka hooia ana a ka P@ku Kumukanawai o Amerika Huipuia i kuhikuhi ia ae la e kakoo mai i ka manao e loaa ana ka pono koho balota i na kanaka Hawaii ke hui e Hawaii nei me Amerika huipuia. Ina he hoohui ma ke ano State (mokuaina) o Hawaii nei, a i ole, e lilo paha o Hawaii nei, i hapa a i mahele no ka mokuaina o Kaleponi, e like me ka manao o kekahi poe, alaila, e aho paha ia--loaa paha, a loaa ole no paha ua pono la i na kanaka Hawaii. Na ka mana e hana kuikahi ana me Amerika Huipuia ma ka hoohui aina, e haawi i keia pono i na kanaka Hawaii, a haawi ole no paha. Pehea la e kaana ia ai keia ponoiwaena o na kanaka Hawaii, i mea o poino ole ai na pono a me na pomaikai o kekahi poe kakaikahi o loko nei o ka aina, no lakou na pomaikai waiwai i oi pa-lua a pa-kolu aku ka wai-wai io i ko ka huina a pau o na kanaka Hawaii ke hui ia ae? He ninau no keia na ke kanaka kalaiaina noeau e noonoo ai me ka pupuahulu ole, Ua ikea, o ka mana koho balota i hoohana ia e ka aoao o na kanaka hawaii i na kau koho balota i hala ae nei, he mana ia i manaoia e kekahi poe, oia ke kahua i ku aina hana kue i ko lakou mau pomaikai @ ke ko lakou ma@pono; nolaila, o ka hoomau hou ana aku i keia mana ma ka lima o na kanaka Hawaii, oia no ka hoomau ana aku ma ko lakou mau lima i ka pu a me ka pahi o ka @na koho balota, e hoopuhili hou ia ai na pono a me na pomaikai o ka poe no lakou na kuonoono kakaikahi o loko nei o ka aina, ka poe hoi aʻu e olelo ae ai, o lakou ia e paa nei i ke aupuni.   Nolaila, he akioma maopopo ka olelo ana ne o ke kinai ana i ke kumu e p@ino ai, oia ka hana  a ke kanaka nae @ e hana ai i me i @ona e pakele ai a e pomaikai ai. Maluna o keia manao i hookomo ia ai kela kau-pale koho Alii Ahaolelo ma ke Kumukanawai o 1887,.a ke ole au e kuhihewa o keia ana po ko ke kahua e kokuluia ai ka poha ku hoohihia i ka pono koho balota o na kanaka Hawaii.  Ua pane ae la au i kau mau ninau e ka Lei Momi. no ka pomaikai o kou poe heluhelu, a ke waiho nei @ na ko lakou noonoo maikai e kaana i keia ma nao akea, a e kala mai iaʻu, k ke kuliko ole koʻu manao me ko kekahi mea a poe a ae paha mawaena o kou poe heluhelu a mawaho ae paha o lakou.

            Me ka mahalo.

            Joseph M. Poepoe

            Keena Loio, mauka iho o ka

Hale Leta, lulai 14, 1893

Eugenie me ka Manu

Aloha

 

            Mahope iho o kela kaua mawaena o Farani me Ge@, e noho ana o Eugenie ka Eme-perese o na Farani i kipaku ia ma Chislhust, Enelani me ka noonoo kaumaina no kana manu aloha.

            Ua loaa mai keia manu i ka wa i huli hoi mai na Farani mai ka lakou huakai kaua i Mekiko.            A na ke Kauna de Castelnau i makana aku i ke Emeperese. Eugenie. Na keia Kauna i ao mau aku i keia manu i ke kaina ilio ma na la a pau oiai lakou ma ka moana," i ka wa i paa ai ma na lima o ka Emepera Wahine. na pane aku la @@ manu nei me ka @@@

            Vive @@@ @ loihi ka Emeperese. Ua lilo @ he mau olelo maikai loa i na pepeiao o ka Emepera  Wahine, a na malama maikai loa ia iho la pa wahi manu anei. O kona wahi e noho ai na hanaia me ka maemae, a e hanai e mau ia ana hoi oia me ka huaai maikai, ke ko a me na mea ai mama. Ua lilo oia he mea punahele loa ia, a i ka wa e hele ai o Eugenie a hoi aku e hele mua ana oia e iʻae i ua manu nei, a ia wa e pane mai ai na manu nei,  "E ola loihi ka Emeperesa."

            I loko o na la emanialu o ka malama o Sepatemaba, 1870, na haawi pio aku la o Napolioua III i kana pahikaua iloko o na lima o ka Moi e Pernsia. O ka Emeperese ua kipakuia, a ua holo aku oia e hoopakele i kona ola.