Ka Lei Momi, Volume I, Number 1, 5 August 1893 — Page 8

Page PDF (446.32 KB)

This text was transcribed by:  Trina Hamas
This work is dedicated to:  My grandmother, Martha

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

8          HONOLULU, OAHU, POAONO, AUGATE 5, 1893

 

Hoomauia mai ka aoaoeha mai

            Noloko mai o keia ulia paoa e ka manawa i puka mai ai ka olelo kaulana a ko kakou moi aloha kanaka - Hooulu lahui - a oia ka makia ana i hookahua iho ai no kona aupuni. Oia hoi keia, me ka mana hiki ia kakou ke hana, e hooulu ae kakou, e hoolaupai, e hookawowe, a e hoolaha ae i na ewe o ka lahui ma na ano a pau i ku i ke kanawai o ke ola kino, a ma ke ano noeau hoi i pili i ka hooponopono aupuni ana. I ko ke akua hana ana i ua paa mua, ua waiho mai la oia i ka olelo mana akua e like me kona ike e ana i ke au o na mea a pau e hiki mai ana; he mau huaolelo wanana loli ole ia a hiki i keia wa: - "E hoohua ae olua, e hoolaha hoi, e hoopiha i ka honua, a e lauakila maluna." No keaha nana e mai ai na pomaikai o keia mau huaolelo mana akua i ke kakeu lahui i keia wa?

            O ka mea hiki ke hai aku, ua kue ia i ka pono o ua mau wanana la, a ua hoololi ano e ia hei na hikimua a me na hopena o ua mau huaolelo la e ka manao kanaka - e ko kakou hemahema a me ka hawawa iho.

            Eia ponoi iloko o ko kakou lima na kumu e ulu hou ai, eia no hoi iloko o ko kakou mana ka mea e hookawewo hou ia ai ka aina. Ika nana ana i ka papa - konane o ko kakou helu kanaka hope, ua ike ia, emi iho na wahine mamua o na kane, oia hoi he 26,130 kane, a he 22,914 wale no wahine ma ko kakou helu o na makahiki i kaahope aku Nolaile, 3,216 ka oi o na kane i mua o na wahine.

            No ia mea, 3,000 wahine i koe like pu ka heluna o na kane me na wahine. Ika huli ana ae i kahi e hoolawa ia ai keia heluna, e puka mai auanei ka ninau pili hooponopono aupuni no ka hoopae limahana. Oka hoopae ana mai i na limahana no ka nele o ko kakou mau poe mahi - aiua nui, ua noonoo e ia ia mea, a he kanawai o ia ano e waiho nei. Aka, mailoko mai o keia ano, he pono e noonoo pu ia na kumu e hoolaupai hou ia ai ka aina ma ka heopiha ana mai ia na kanaka o waho.

            Aole o na limahana wale no ko kakou nele, uka, e na poe o ka aoao palupalu kekahi. Ikeia wa, ekolu ta@sani o ia poe makemake ia; a i hea e kii aku ai? Me ko na poe aupuni noonoo akahele no keia mea, he pono e hookuu aku iloko o ko lakou mau lima na mea e hiki ai keia hana. No ka mea he lala kamahele ia @ pili i ka hooulu lahui.

            O ka hoolaupai ana i ka aina me na poe o kahi e mai, he oiaio, he hana hooulu lahui ia. Ua noonoo ia, ua kukakuka ia, a ua hoopuka akea ia ae o na wahaolelo o kakou nei na kumu a me na ano e hiki mai ai lakeu ia nei. Ua olelo ia hoi, e haawi aku kakou, e kuai, a e hoolilo aku i mau aina no lakou, i wahi no lakou e noho ai, hoopulapula, hoopuka, a hoolaha ae i ka lakou mau mea hana, ka waiwai, a me na kanaka. Aka, mamua o ko kakou haawi ana aku i ke aloha i na malihhni he pono "Eia me kakou kekahi poe nele i ka aina ole, a he poe makua keiki lehulehu kekahi o lakou.

            E hoolako mua ia lakou alawa mamua o ka hoolako aua aku i ko waho. Aka hoi, he poe hune kekahi o lakou e hiki ole ai ia lakou ko kuai i mau apana aina no lakou iho, a me ko lakou huno i pakui ia aku ai ko lakou nele i na noonoo akea ana o ke ao naauao. No na poe o keia ano, ke waiho aku nei @akou i kekahi mea kupono o hana ia.

            E haawi aku ke aupuni i mau wahi no lakou e noho ai, ma kela a me keia Mokupuni - @alalo o ka noho luna ana o kekahi kanaka kupono. E hoolilo ia lakou i poe, me he ohana hookahi ia, a o ko lakou poe ke alakai no lakou iloko o na hana a me na ano mikiala a pau i k@ i ka hoohoihoi hana. He lahui keia i maa i ka noho kauwa ana malalo o na @ii, a e pipili koko no ko lakou naau mahope o ko lakou poe. E lilo ia wahi he kula no ka poe hune e ao ai ma na hana o heoholo @a ia ai ke kanaka.

            No keaha i kukulu ia ai ke kula o ka poe makua ole, a me na hale no ka poe ilihune ma na aina naauno? Auhea hoi ka mea like oia ano a keia hooponopono aupuni hou i h@i ae i ko na au i hala? O ka hoolololi hikiwawe ana ae i ke kanaka hu@ h@p@ mai kona kulana mua mai a i kanaka kuokoa oia kekahi kumu i mako ai kona manae, kona iuiku, a me kona ake @mi. I kona ike ana, ua lanakila oia, lilo koke kona manao i na mea e hooikaika ia ai koua kuko kino ihu: nawaliwali koke ka noonoo, a me ka @unaikehala, ne ka mea, aole he mea nana e p@pai mai iaia, aole hoi he luna maluna iho @na. Ika ulu ana mai a keia mea a @ahuahua, a me ka maa i ka noho haku maluna o kona hupo iho, p@i pu n@ai la ka palaleha a me ka palaualele a o ua palaualelo la kekahi one@i ikaika nana i hoe@ni i ka lahui.

            Nolaila, me ka noho @a o kekahi poe hune malalo o kekahi luna kupono nana e  hoomalu kino mai ia lakou, a e haawi hoi i na kuhikuhi a me he alakai ana i ka mea o l@aa ai ka po@i kai, a ka ike ana pah@ i na hana a no ke aupuni hoi ko lakou lepe e noho ai, @ kekahi hana kupeno ia i ke aupuni e hana aku ai.

            Ma ia ano e kaohi ia no kah hapa o ka palaualelo ma ka aina, kekahi o na kumu a makou i manao ai, nolaila i emi ai ka lahui. Ua lilo loa lakou i ka auwaaa, a me ka lealea, a haulele ia na pouhana e k@kulu ia ai ke ano kanaka makua a ka hookanaka ana.

            Me keia ae la, ke waiho hou aku nei makou i mau kui e hoopaa ia ai ka makia o ka hooulu lahui. 1 E hoolaha nui ia ka ike i na kanawai a me na rula o ka malama ana i ke ola kino. 2 E ao nui ia na epio i na oihana a me na hana limu ike.

            No ka mea, me ka paa ana o na lima o ka poe opio i na hana no ka hoomakaukau ana ia lakou iho no ke alapii o ko ke kanaka pomaikai, pela o loa@ ai ia kakoa na nianaolana uo ka wa e hiki mai ana - a e pau ai ko lakou lilo ana i na hana hua ole, a me ka lealea. Aka me na hooponopono akahele ana o ke kakou mau kanawai e pono ai keia mau mea na ko kakou. Ahaolelo e hiki mai ana na hana o keia mau ano e holopono ai; a iloko hoi o ko lakou noonoo maikai ana e hikimai aku ai kakou i na man@l@ no ka wa e hiki mai ana. E kamailio ho@ @ mak@ @ keia mea, no ka mea, o ko kakou ninau nui ia o keia wa, @ ua hamama hoi na kola@ kukulu manao o na @k@ka ma keia a ma na ninau a pau.

 

 

He leta mai Kap@amai.

            I kekahi mau po o ka pule i hala, ua hele aku ua makai e hopuhopu i ka poe Ha`uha`u opiumaiuka o Kealia, a mamea o ka hiki ana aku o na makai i kahi i makemakeia e h@p@ i ka poe kue kanawai, ua p@ aku la ua poe S@ k@ o ka nahelehele.

            I kekahi mau la @ @ @ keia pule, ua @ @ @ @ mau lapana @o ka h@ i kekahi hoa iapa@a @ o lak@, a ua kapi ia me na P@up@ p@ai nui a @ @ @ ka Iap@na hoeha ia i na lapana i hoopai ia he kanalima @al@.

            I keia mau mahina ae e wili ai ka mahiko o Kealia. E ho@o ia ana ka wili ana mamua o ke kaupua a ina e holopono ana, alaila e hoomau i@ a@ ana me ia.

 

            Ua lohe mai makou @a hele aku la Luna Makai o Koolauloe i Waimea i kela Poaono @ @ei i h@la mua, a ua na @ oia i ke ano o Kaleiwahea, a ma kana olelo aole he ma maluna o@ @ @ @ @ no hoi kekahi haole aole no he mau hiohiona o ka @ @i malu@ ona, a ua hni pinepine oia me Kaleiwahea iloko o na makahiki elua i hala nenei.

 

            Ma ka hoopii hooka@wale Kanimakaole Lakalo e kue ana i kana kane losepa Lak Io, ua haawi ka lonakanawai Cooper i ka pono no ka wahine me ka uku o ke kane i umi dala i kela a me keia pole, kanalima dala uku loio a me iwakaluakumamalima dela no ka hoopii. Ua hoiko ka wahine i ka nui o na hana ino a kane kone iaia me ka hooweliweli pu aku.

 

            Ha wa kaipii keia, nolaila aelo o @ ana kahi papai.

 

            E @umi ka inaina @ @ea h@, mai pulalo i ja h@h@ a ke w@i@ lae.

 

            E malama ana ka Ahahui Hoonaanao Liliuokalani he ahaaina @ @a a 2 @ Sepatemaha.

 

            Eia i Hon@ n@ o Kikaha @ Iwa i na Puli o ka @ @ @ o na la hal@.

 

            Makani ma ka hik@ @ i keia kakahiaka, @ @ @ puanuane.

 

            O@ @ @ @ @ ia - @ haole h@ hoolo no ia. O ka a@ @ ka po@ E waiho a@ pe@ @ @ @.

 

            Malo@ @ @ Kahiki@, @o @e he @ulu Wahi @ @ @ keia wa mai ka malama mai o Maraki. Ua haalele aku na holoholona i ke kuahiwi a holo i @ @ noho ai.

 

W@IPIO.

@

@ hookipa i ke @

@

@

            @ - @ W@ipio

                        @

                        @

                        @

                        O @

E ka @

E hiip@ i malie @

I ka mea ka @

O na aina nei.

H@

 

 

KAUKA YONG KAM

PUNG

(APANA)

@ 81   Ala @ Nau a@

            KAUKA @

            Ua hiki ke hoola ia  @ @o la ia @ela @ @ @ ai @ @ @ @ ka e a me @ Ua hiki ke hoola ia @ @ @ pau o ke @ @ @ pau Na @ Lele @ @ H@bela, Kolela, Fiva Le, ale@ @ a me kekahi m@ mai e ae @ @ Ua hiki no hoi ke lawelawe @a na lapaau oki ana i @a palapa o kela a m@ kela O @a mai ko@o @ @ hiki @ ke hoola ia @ au@ @ @ loa.

            I kipa nui ae e ua makemaka, ka poe hoi i loohia me na ehaeha a k@na@ a e loaa no ai ia @kou @o @a h@ e k@kua @ a mea a pau a me @ ahi an@ m@ loa.

            O na pilikia a pau e pili ana i ka @au keiki, ua hiki loa lau ke haawi aku i ka laau e hoohemo ai i ke keiki me ha hikiwawe no ke ko@o e ana i ka wa o eha a@a i ka hanau. Ina e hemo ke keiki e inu hou i ka laau hoomaikai i ka wahine @au keiki ino ka hoolohe loa i na rula a pau.

YONG KAM PUNG

8-2m.