Ka Lei Momi, Volume I, Number 1, 5 August 1893 — KA LAHUI HAWAII [ARTICLE]

KA LAHUI HAWAII

lCn u'ioa ilii nani a'i p kn inen aloha aiaa ī makeo ».i, ho inoa haaheo hou g ka mea aloha i makamno ai f a m«loko o fcona npi, a ninlnlo hoi o k-»na wnlona kilohnna oka lannkilii» o niolia nei mnh'ou in mwkou •puuialumolu no ka mak»i peni, a he palekaua iv.> kn mekou ninn m'nuai.lana i UiUnai ai. IlnuA o laila ktV i»a«ou mau li»a ana »

pau, 'a me ku niakou npu ana i na l<aa a k»;u, n. n> ia kumu, a me tiA k'.mi ana o ke alohn inhui

oiaio/aine ka inukee «uiv i hanau oka t«ins i law? ur»i >ii makou inia, he lamaku no kakou i>opa, a no ko oukou hoaaloha pipili paa e ke kanaka hawaii- ho iuoa haaheo kupono na kakou o hiipoi ai. 0 ko aiakoU mau ake nna, a me na iini ana o ka nuan, e imiia Ice kulana holomua o ko kakou kulana lahui, r hiki i ke nuhulihia aua o ko ]co ao n«i E inau hoi kona Uiuakiia ma ko anohe lahui kuokoa a hiki i kn wa e )ohea ai ka leo o ka p'i kahea i ko ka aiua a me na bai. Aka ; tsno koia man li'a ana o ke a'.oha lahui oiaio iloko o ko makou puuwai, lie moa walohia ohaeha i ko makou manao ka ike ana, hiolo kikiopau nku nei ka lahui ilokp o ku ouii hikiwawa kupaianahn.

Mni koia kapa nka o ka uis nawa ike ole ia e hiki mai ana, kd haha e nēi ka niauao o k.i poe noonoo me ka hoomaopopo ann, lio'īuau lluina maknhiki wale no kou s ku ai uia ko kahua a lo iio na iuoa makamae Iti mai ia re akti, inae kulijce ka uee ana o ka lahui ma na degere o 'ko na uiakahiki 9 hiki mai aua, me ko na makahiki i kaahopeae. I ka uiakahiki 1872 i m«ewa aku noi, ootio tausaui a int kanawalu kumamalua kn omi iho 0 na kanaki i ko ka muknhiki 86>*, oia hoi, he tausani ka avrerika i kela a ine keia maknhiki mawaena 0 laua. I ka makahiki 1872, ua holu ia ka huina 9 na kanaka maoli ma k/lii 0k« 51,531/ Nolailā, ina he >nea ano hiKi ole ke pani ia keia eoii, a ina hoi 9 like pu koia nee ana o ka emi me ko ia mau inakahiki i hnla hopo r.e/ alnih, mn ka ano 0 ka lioonuhonoh.* pololei &na i na hua helu omi, ho noon hiki w»lj3 no ke pnana ae, iioko 0 ka hapalmi kaneturia wsii kei»\ wa akn, aole he uhanu Kawnii h<->okahi 0 koe iua kou m <u papaliaa 0 ka aina aloha. A! 0 ko kanaka Hawuii oiaiol lieahn kou aloha i kou lahui? Auhe«i kou noonoo no kou hopona? Eala ae oe mai kou meo loliiana 1 ka uluna o ko kuimikaitt,-o kakoo i.kou puhnka, a ho!e aku imua e paio me kououo-ni ik.iik».

Noloko mai o keia ulia paoa e ka manawa, i puka mai ai ka olelo kaulana a ko kakou moi aloha kauaka- 'Hooulu lahui- a aia ka 'makia anu i hookahua iho ai no kona aupuni. Oia lioi keia t -me'ka manA hiki ia kakou ke haua,.o hooulu ae kakou, e hoolaupai, e hookawowo, a e hoolāhā ae i na awe o ka luhui mā na ano a pau i leu i ks kanawai o ke ola kino, a ma ke ano uoeau hoi i pili i ka hooponopouo aupuni anu. ī ko ke akua hana ana i ua paa mua, ua waiho mai la oia i kuoleio maia akuaelike mo koua ike e ana i ke au o na mea a pau e hiki mai ann/ lio mau huaolelo wanana loli ole ia a hiki ikeia wa:~ "E hoohua ae olua, e lioolaha hoi, e hoopiha i Tcā honua, a e lauakila maluna."' No keaha nana e mai ai na pomaikai o keia mau huaolelo maua akua i ko kakou lahui i keia wa?

Oka mea liiki ke hai aku f u.-i kue ia i ka pono o ua m&u wanana la, a ua hoololi ano © ia h,»i na hikimua & iuo ua hopnua e mau hunolelo La u ka mauao kanaka- e ko kakou hemahema (l me ka hawawa iho.

Eia ponoi iloko o ko kakou lima na kumu e ulu hou ai, eiu no hoi iloko o ko kakt umaua ka mea e hookawowo hou ia ai ka aina. Ika nuna aua i ka papakouane o ko kakou helu kanaku hope, ua ike ia, emi iho na wahine maiiiua o ua kano, oiu hoi he 26.130 kane, a h* 22, S)l4 wale no waliine ma ko knkou helu o na makahiki i kaahope aku Kolaila, 3.216 ka oi o na kane i maa o na wahine.

_No ia mea, 3.000 wahine i koe like pu ka heluna o na kaue hie nawahine. Ika huli ana ae i kahi e hoolawa ia ai keia lielunn, e puka niai auanei ka ninau pili hooponopon» aupuni 110 kn hoolimahana. Oka hoopae uua inai i na liinahana no ka ntlo o ko kukou uiau poo mulii- aiua nui, ua noonoo e ia ia nuea, u lie kanawai o ia ano o waiho noi. Aka, naailoko mai w keia ano, he pono » nopuoo pu ia na kuuiu e hoolaupai hou in ai ka aina ma kft hoopiha una mai i na kanaka o waho.

Aole o ia liinahana wale no ko kakou nete, uka, o na poe o kaaoao palupalu kekahi. lkeiu wa, ekolu tausnni o ia poe makemake ia", a i hea e kii aku ai? Me ko n.a poo aupuni noouoo akahel? no keia inea, ho pouo c hookuu aku iloko o ko lakou mau lima'na mea e hiki ai keia hana. No ka aiea he lala kama- ? a * hooulu lahui. O ka hoolaippai ana i ka aina me na poe o kahi e mai, he oiaio, ne hajia hooulu lahui i». (Ja noonoo ia, ua kukakuka ia, a ua hoop«ka akea ia ae • na wahaolelo o kakou nei na kun>u a me na ano e hrki mai ai lakeu ia nei. Ua olelo ia hoi, e haawi aku kakou, e kuai, a e hoolilo aka i »an aiiia no lakou, i wahi no lakou e noho ai, hoopulapula, hoopuka, a hoōlaha ae i ka lakou ■aau mea hana, ka waiwai, a me

I na knuiuka. Aka ti nimnua o ko \ khkou liaawi ana aku i k.o ,alohft i na maiihhni hopono " Ei* mo kāko"u kekahi poo n6le i ka aina ole, a he poe mukua keiki lohuloliu kokahi o lakou. Ehoolako mua ia lakou aluwa mamua o ka lioolako aun aku i ko wuho. Aka Uoi, ho poe huno kekahi o lakou o liiki 010 ai ia lakou ko kuai i mnu apana nini no kkou iho, a rao ko lakou hunu i pakui ia aku ai ko lakou m*le i na noouoo akoa ana o ko ao n:iauao. No na poe o keia ano, ke waiho aku uei luukou i ke&uhi mea kupono o httna ia. E haawi aku ko aupur / i mnu wahi no lakou-« noho :ii, ina keia a tne keia Mokupuni- wialnlo o ka uoho luna ana o kekniii kunnka kupono. E hoolilo ia laknu i poi l , mo he ohiina hookahi la, a o k<> lakou poo ke ' alnkai mo lukou iioko o na hana a mo na nno mikiKla a pau i kn i ka hoohoihoi haua. Ile kihui i mua i ka noho knuwn ana mulalo o uh 'iii, a o pipili koko no ko lākou nnnu mahope o ko lakou poo. E lilo la wahi he kula uo ka poe huue o ao ai uia ua hnna o hooholo ni'na ia ai ky kunaka. No keahn i kukulu ia ai ko kula o kn poo makuii ok', a tue na hale no ka poo ilihuno ma u.i uina naauiK.? Āuheu ho: kn mo.-i like oia ano a ki j ia hoopouppuno aupuni hou i houi no i ko na ?iu i hal»? oka hoolwloli hikiwiurr ana ae i ke kanuka. huno hupo mai koua kuluua 11111:1 m.'ii m i knnuka kuokoa oia k;.k«hi ku*nu i muko ui koua manao, kouu ikniku, u me konn ake nui. Ikoun ike aua, u» lunakilaoia, lilo koko koaa manao i na.meu e hooikaika ia ai koua kuko kino iho: nawaliwah koke ka noouoo, a me ku īunaikohnla, uo k'i mea, «ole he mwa nana e p-ipai m'ai iaia, aole hoi he luua mniunu ihoma. Ika ulu ana mai o koia mea a mahuuhue, a me kn ma'a i ka noho haku maluna o konn hup» iho, pii pu n:ai ln ka palah'ha a me ka palaualel6 a o ua palaualelo la keknhi eueiui ikaika nana i hoemi i ka lahui, Nolaila. mo ka noho Aua o k<»kahipoehune malalo o k*k»ihi lunu kupouo naua o hoomaln kino mni ia Inkou, n e hnnwi hoi i na kuhikuhi a mo k« alakni ana i ka moa e? loaa oi ka pomni kai, a ki\ ike ana pah?. i na hana a uo ko aupuni hoi ko lakou lepo e noho ai, * kekahi huna kupono ia i ko aupuni e hnna aku ai. Ala in nno o knohi in no kah hapa o ka palaualelo makn oinu, kokahi o na kuniu a makou i manao ai, nol'iila i emi ni ka lahui. Ua lilo loa lakou i ka auwaaa, a me ka loalea, a haulele ia na pouhana e kukulu ia ni ko ano kanaka maku» « kH hookauaka ana, Mc keia ae la, ke waiho hou aku uei makou i mau kui e hoo paa ia ai ka mnkia o ka hooulu lahui. I B hoolalia nul ia ka il o i ua kanawai a 'mo na rula o ka malama ana i ke ola kino. 2 E

ao uui ia r»a «pio i ua oiliana a me na hona limu ike, No Jsa moa, me ka paa ««a o na liina o'ko po« opio 'i un huna

no ka hoomakVukau aua ia iakou iho 11» ko alapii o ko ke koimka poeuaikai, pela o loan, ai ia. k-nkon mi īiianaolnna no kn \vn o hiki mni 'umi- a o pnu ai k» lakou lilo ana i m\ hnna hna ol<\ »i ilk» kr\ lealoa. Aka m« ua hooponopono ak«held,ana o k« knkou mau kanawai o pono ai kein maa ra©a ua ko kakou Ahaolelo o hil;i mui nna ua haua o koifi mnu hkh « liolopnno ai," a iloko lioi o ko lakou noouoo nmikni mia v hihuai nku iū knkou i ua tio ka wa o hiki innri huei. Kkamailio hon a« ni;tk p..> ktva mea., no ka mea, f> ku kak'iu ninau nui in o U«»irt wr, y i:a hamamn hoi* iih kolainu :v»:ia kuku!ti manno o n»i n>ak i:":ika ma koiu a mw u» ninnu n p:»u.