Ka Lei Momi, Volume I, Number 1, 5 August 1893 — He Moolelo NO LAUOMIDIHAE. KA UI I MOHAI IA I KE KOKO KA NANI I ALANA IA I KA OI O KA PAHIKAUA. [ARTICLE]

He Moolelo NO LAUOMIDIHAE. KA UI I MOHAI IA I KE KOKO KA NANI I ALANA IA I KA OI O KA PAHIKAUA.

Ka M«a Huna iloko o ke 'KiaĀ Waina. Ka M«a £«hihihi i ka M»ka o 1* Kuikele. —.A o kk— Eeikl Alii Nuniax*ediil^ KB K«»too Lima Maka Popoki.

MOKUNA. I. E£a Nani o Hureraa—Onr*j oia? Ka Ui o Haredine—He»hgj oift?—Ke Keiki Hanau Knl paianaha—Ka Wnhin« Ho«| V»oo Wanpa Ktxiuabao. Ain maluna o ka Aupuni o Biiroa; ma kapa o ka muliwai « ftdaKiiit) kahi i noho ai kekahi M»i kanlana loa, nona ka inoa o Aromeiada, ua kanlana keia Moi qo ka nani • kona inau helehelena a m« ka biehi« o kona kulann a oi loa aku hoi oia iui ka pilia i ka aauuao, a he niau hiohioua kona o ko kanak.i koa a uiō ku wiwo ole, ana i» inea i hookaulaaa ae iaia a puni ka honua, a xno he mea lu, oia hookalii no paha ka Moi o ia mau 1* i loaa keia naa» haawiua apau, aka, hookahi mea nui a keia Moi e nalu ai i na manawaapau.oia ka loaa ole o kokahi keiki mai kona puhaka aku, & na ia ine i hookaumaha i kona inauao a me kana Meiwahine, au» lilo ia he mea nana e hookaumaha i ko lmua noono i na manawa a pau,

I kekahi 1* oiai u« Moi 1» « Mohol* .aiia me kaaA Moiwahina malenpa o ka muliwai Muaine ae nanaaku ana laua.i na.wai •linoliuo o ua muliwai paliaohao la; aia lioi, sk« aku la laua i kekahi wahi waapa uuku o kolo nai aaa naai kekahi aoao naai o ka nauliwfti, • hoe ia āua ua wahi

%r«apa ta • k«kAhi kino <vatnne nona &a lauōho loloa aliuli o pulele ®na naahop* o kona man pooliiwi. I ka ike ana aku o na Moi. ku tnalie aku la laua e nana uae ka Haiuili, a 110 ka manawa pokol<s wale no kaulo ao la ua wahi \m\pa la nia ke alo o na Moi, a h"uli pono wi«i li\ ke alo o ka nana e hoe ana i ua "wahi waapa la iraua o alo ona MoT okn aku la, a i ka hoomaopopo aku a na Moi, he wahine oin maluna uku o ko knnalimu o kona mau mukahiki, a li® holehelena hoi kona i haiumu ia a ka hani iloko 0 kona ntau in ui. A aia matnna iho o ke nln o ua wahiuo līi,o w.iihomm kokahi io 1 uhi ia me kekahi lole nalienaho iloko o keia mauawa i pane aku ai kn .Mi/i Aromn7e<i*. Heaha kau in mumnn o kou alo e ka wahine maikui? —'-Pau» niiii ln r.:» \y!ti»in!» l.>—)je ie i piha i na mea ai o ka honua ft « lawe aku ana au e kalpj,a s ke alo e k» poe e ono mai aua i keia mau hua ai.

la nmuuwa i pane aku ai ka Moiwahine me ka hauoli—ow.ni ka inea i i-uukemake e kuai i kekahi mnu liun oi. Ir nanawa i hoopili kdke mai fti u& wahine lu i kona wahi waapa ma kapa o kai iimliwui kahi a na Moi e ku la, a wehe ao la oia i ka uhi o kaua io a kaikai ae lu oin iluim o kona m&u lima uxr ka Loopuka imii i ka huaolelo—eia iho ua kun ai 0110 e kau ia mnluua, no ko'u nianao elua olun, uoluila aa i hookaawale ai ia mau bua elua na nlua. Naua iho*la ka Moiwahiiio a iko iho la oia hookahi hua Ohia ,it hookahi hua Poraegerena, ia Wanawn i lalau iho ai ka Moi i |ca hua Ohia, a o ka Moiwahine Ika hut Pomegereae a ai ae la lus. I I ka pau ana o ka ka Moi hua ai, lalau hou aku la oia i ke. j|ltahi hua ohia-rose a ai ae 1«, a Eloko oia manawa i pane uiai ai «,a wahine la— kubi ana au e aua ana la oiia i na hua ohiu elua a'u t hook\awal« ai, eia ka e lalau hou ana olua i ka hua j hookaawnle ole ia, uolaila, e hanau mai mai kou puhaka mai e ka Mliwahiuo he elua keiki, nokn o ke keiki he keiki kame. hll a'u • hai ele aku ai i ke ano.

Uok6 oia manawa i hohola ao ni ka hauoli iluna o na helehele«a o ka Moi» a pane mai la oia— H« oiaio unei e ka wahine maikfti f jloaa wna ia maua ho keiki ka'mea a maua e kau nui nei? I raai U ua wahine la—ho oiaio e loaa ana ia olua h« keiki e like aiē ka'u e h a i aku 1 ā i'a olua, a ke miuamina nei nu i ka olna muu.keiki i ka loaa ole ho kane a he wahine maluna o ka houu*, nrv ka mea, o k nani o k«» laua mau heleheleua, ua like n » la mo ka ili o waho o kela atau hua a olua i ai aku la.

Paue mai iu ka Moiwahine» Pe-maikiii m*oU ia ke loaa in maun na keiki ui 1 liVe ka nani me keia naau buaa maua.} ui iiu» Im, a ina e leiaa ana ia mana siikoiki e like .almla e liaawi no maua i uku makana kiekū i» I niai la ua walūne la—Aula paha ia o ka'u uku makana i makemake ai ia oluu, ina" olmh e haawi njai ana i ka hapalua o kn palah'alaha o ka honua, a iua paha o ka honua holookoa, aole 110 ia he mea e lawa ai, «ka, hookahi wale uo uka kupono a olui? o haawi mai ai, oia ko olua haawi ana mai i ka ae ana na'u e hoomar® i ka olua keikikane i ka waln'ue, a i ole ia na'u e imi i wahine i kulike me kona unni a oi aka paha uiamua oua. Ke ae aku nei au i kou mauao — a ka Moi i pane mn\ »i rae kīi 100 o fca liauoii, he wahi uku m&kana haahaa loa ia, i oi «ku mamuao ka Imina houluulu o kau mau hua ai e waiho tioi, ke oiaio hoi kau mau olelo, aka ( ina he mea olelo wale no, alaila, ua oi aku ka pono e hoolilo kou wahi waapa i wani hooUi'na maka. lloko <»ia manawa i lalau iho ai ka'M"oi i na apana dala Kuinea <Squinea) elima īloko o kona ekeeke, a haawi aku la oia i ua wuhine k me ka i aku.

Eia ke kumukuai o aa bua uhia a uaaua i ai ihola. 1' mai la ua wnliine la—ua lawa iho la ke kumukuai i ka mea a'u i noi aku la ia oluo, a elua hoi i haawi mai

nei i ka ao ana, & • hoemanao īhe olua, he umikumamawalu makahiki īna keia hope aku e hiki hou mai ai au ina keia wahi a'u • lana nei, a mu kona wahi a olua e ku lu. e ku iho ii uluauio

ka olua mau keiki elua, & haawi mai i ko oloa hoohiki hope'loa no ka olua keikikane no ko'u imi ana ī wahine nana, i olua.

Ia monawa i lulau iho ai ua A.wah -.e la. i kana mau £oe elua a īiōe aku i kona-wahi waapa uo ka hoi ana īiaa kela aoaoo-ka muliwai, a ia manawa hookahi no hoi i huli at-""ai nā Moi a hoi aku la no ka halealii, me na aka aka hoohenelione aua iwa/ena o laua iho ma kp ano hoomulau 110 na olelu Ur kol?! wnhino. Ho m.ai ui;dani;\ i Fi»] a ae mahnpe, Ma ire io i'i-. ! Moi-a.-i hine i koii.i hap«i*;ri!"i i "k'g ki-iki a ua huipu ao la oia inv Kuua kane ilokn o ka hnuoli r»o ka lio.. ko iu a*ia o k* I.mu.i inea i in:in-<>: ui, h ua ulit ne \h.ko o laua na hoomunu" ntia no na olelo a ka wahiue Iwj1« w.upa o ka inuliwai '> Muzine, a ua pmiua ptuepi«« a<» !«<na i n- li<;oinaik«i aua nonā i na inanat\~a .> j»:m, I ka luki ami m«: i ka ln i haiiau ai ka Moiwahine i ka laua • naknhinpn, nu akoakoa ae la na nlii ki'kii- o kn aiiui iloko o ka hnlealii, no ke ak« e ike aku i ua hulehelena o ka m»lihini hou e oili mai ana, ka tnea a ko lakou Moi i uke nui ai. Me na hakoko aua a ke nahu kuakoko iluna o ka Moiwahine 5 hanau mai ai ka malihini lioti, a ike iho ln ka Moi a me ka lehu* lehu a pau ho keikikane, a mahop* o xia hooinaeiiiau ann i hoileo ai ka Mor i ka inoa o kan.i keiki imua o ka iehuleliu, ma ke knpa au>i ih'o i kona inoa o " K« Keiki Alii Numaredmtf o HuHMUft " t; ka iuoa pnkui mahope loa n k« Koiki Alii, be inoa ia uu k»> kahi npana aina e waiho aua ma ka aoao konoohana o ke Aupuni o Sisma, he wahi ia i ūln nui U e na laau hua »i o na «■»•» ri pau, a ine na pua a pau o ka hi.nua, a 0 na loko wai a pau e wnilio ana maluna « ua apana aiua la, na oi aku ia o ka nani inamua o 114 wnhi e ae o ka Aupuni 0 Siama a no ia iuea i kapa uku ai na poa kaahole « pau i ka inoa haahoo « keia apana aina, o kn. " Nani * Huremaj " a iwaena hoi 0 ka po« 1 haule i ke aloha o na ipo, e pu : aua ao aua hoi lakou i ka hua olelo. imua o ka lako.u mau ip( aloha me ka i a» Ijke ko'i aloha ia oe mo, ka lihilihi • qi pua 0 ko Kihapai o Hu.rema, 1 ua like hoi ko'u mauaoiiui ia 0

me ko koioie o ka wai.o na lokowni o Hurcma." A raa koia ano i hoepil.i aku ai ka Moi i ka welau hope oka iuoa o knna kcījci; oiai no hoi, oia no ka apana aina kahi i hanau ai o kaMoiwahino uan:> nvai keia koiki o kapa i;* nei ma ia inn». 1 ka elua o n»\ makuhiki o kein keiki i-waho, u;\ hnuau hou inai la oia he ki»ik;uuahiijc, u kapa iho ]u ka ?»toi\v::liino i knna inoa 0 *' Ke Kniknmahino Alii Mvsris6doi:i o llamliua. " O ka w*> lau. hope loa o ka inoa o keia keiki. he ftju»ua aina ia o wniho i-u.: ina ka aoao hikina o Si::njM, u ho wahi l.'.ii o .-ikoako:i ai na m.-u.u ika wa hoi>i!o,*a e molo :nau ;r. lako'i i k.f bk«»u imiiu 100 ;>ahvni.lio o hau »ii »i ka nu-a e vht' aku i'.nn; a <'.iu l::i moi; I ka!u»:»!o pinopino ia mnhopo mr,i, o ka poo e-!oho :il:u tma i ko moīo nui a ke Kaik.'.niahiiiO Alii dt-la. a e lioopuk «;:i. ,ina i ka o>io mo ka i ae, — t; O-i ;ī::p ka mmahe o k.i h*o u ke Kuik':mahiuo Alii JJnrjj.nl *la r..v ]:a ,'em o ii-i maiiU o (lin.-, " ma i.i auo i k' *.-i ihn vi « > jvio.' : ka iiinn O » .ik'.nu īlr C'U: : u.,k:«l:i::i īMii'iopi: uuii hup.ii ae i:i !ca !■*, iwiiiiiue i ];i> okulu ok-j hiUii !:eihi- a i ].:i H!i{« !U;ii, i:.; :kt' ;h ■> i.-i >ioi M :-no na p.ilo i:e:ki, i ke o-kiia keiki, ho k'iki pi.i uoua n» wailu ..iuu -kelii :i,.,'. .ii;j ;> ka hi>.i. 110 olu!t* a h.-. ktti k : .~') n ine k:; ui.iu'.n. i k:; i*..ti>1 iko ai k.! Mi.i, leio kfK!. 1m ia i k:ihi e ine uu iivk-!i-1 " .; ka niakii'u, :• o ».■;». [. r ilo k:-i .i, «i ku ii l oui.u' ; iii i lt i.:j i ■:.i M<.|. Wiihino aku ,t o V... Moiw.iiii'. i lioi, ",i A . i» I i- P aule :1.11 l.i i:.i 11 koiui :k« uiai s t. "iu :!-:i 1.0Illi'.l. o II . s " hi. t.' īii i» n.* apau, i k:j w.'ih-> rn;»i o koi."! i:f'ki kn'iounha i '»■ inan.iwu l ihi loa kf j k«i i nr, n 1:m J.i■«? ihma, P'ir(; • k'i la oia i n.i ■::.■ ī.elī? h»"».'.; :ho o::- i ko i kupai'u 1 a h ..MiiU ilt,!■:#, o N 1 jr $ « law» aku o kiola ih»ko o k.t muliwi.i. uo o in m'.i!i;i*,» ■». i apo uini ai na lima o ko keihi Alii iiv» na kuli o koi'n mnkivikaue, a nnna la oiu iiuvm i uu maka o koun nuku.ikane iup ka i ao " E kuu makuakane, nu'u V«-»la pepoki." " Aoli', 11 wahi a ke kuiknma-

hine Aiii AluritfoddU me ka hopu ae i ka lppa o ka aahn o ko'laua makuakano, a pano liou uc la, "iia'n kela popoki 4 aok» i»a Nvu Njd ke nmnemi:e o ni\ keiki i koia popoki, uolnila, pano uku la l<a Mni i n? palo keiki 'me ku nknuku pu ilio. " E wniho iho olwa 1 ka popoki ni\ ku'u nmu keiki, t. e hooniaeīinao ilio olua a uunuua o ko olna puka ann tnai\oki> nku o kfti« mmi, uiiii hai olua i kokahi mea ua lihiihu ku'u w;i.hi»e he keiki popoki; a i hi-oko o!o oUiu i koia . kmioha, houk:»hi wulo h.j hopeuu o 'uiiui ia olu.i ho ninke. u e hni | hl;u cilu:i ina im\i pr,u, v.a li.\I nnu ihii ni '<.1 Voi\v»i!iinp i K muli ln-i ;i ua ii> u<> l." 1-. eiki ni hi".ok a m■. 1. 1 ' A ua n« 4 mai h* l-e!'. ■ : ke i;aiioh i a K'.-i :\ i; w;*: I>n i.i nku lt; h j..u !;-i li'n.s o k*M:::h: !:i .i ; ...i i h!ii M-ii ;:i a ini«v:i t' !n:.1; c.«i ii līo mnu I-s i l:. - ; i .'h •_ V| :ii iK' lii i;:i • j ..JC i:.; I īil.)iw."iiit>6 u tiio i 1 'i ni-i ī' 1,-0 O keki'hi M!J i) ii;i. o l:.\ \..K.1 :i, <".*A hoo'ii'kn -i';u !.» j ki'na )Īn i'jīi 1 f I: i i »*TiJ k'M Miiiw-i'i iu'3 n.-i'iui, k-> V,ouunuiMo »ri | li; . o : c ] y ].., x , i!N l'ine l.nio V.*, t . 1, ■& o Muaiuu i . lu'Ui'll 1 !l.i I; <-2 p i !' 'r kn i:t.H hv (j .... kf-.nj.-l, ; '■' '■ ''■ ->'i i *.\r u nv ; , ie* I.hUa " Ml ■ ■■-■ i pnn'* 1-1 ; , ' : . .Vi'iW:lh.ll*\ '* f i.o .i\l ii v _ ■ o*.i r, t ;. 7' . t- : nn:i Hi:ii ]:i ( ]j • vr:iui!-,.' :i |. r. ; ; ]! ; ; .i n ko ii'.nn :iin f . : h» }»fr>o:.:,po : ; :.u ika mo.i ri( i roj . kaua ,i b:.uu Ii«»I it. e, 1 ...-. .j. „i a koua i'i.i i'! ; v uiili.e Jlu .. kr\ui; Kl:i." L .i 1 ;-.! l'i '• r'.s nu'n uuku v 4 ..' ■ ' 'ī k*-k;m{. '..I-.I.m;;! u f »le pnha īa e a«i,; i ,*l»ī | wahiuo .h«-i}jo ; o leonn Kiihimi, a 11,0 11,5 «>ia 1-i o lawe m ii nmt no īa i k-1: t)ii kaikniiiiihin'; ij u Moi u fiolo ;k> -'in f hwiile aku au 5 n:( :•') r.'Jvholt l h,i in ka 1; ;J mi kfikj.'*

Mekein maii, huoolelo hope lo.i I i ku rte ni ka Moi m 'helo u\n ln | me iifl Uoiki olua. E liko mo kuulu «nu oko kim» i ! o na keiki AJli, pola no ka ulu'na ' | o kinu o kela popoki. A i k;i |4'cono o na nmknhiki o ke koiki Alii NiiuiamlinA, l'ioouna aku 1« kona miilauikaiK' inin iioko o kokahi lenk »o o kaoihnna puleM."homod» 'i'.iialo oko Kahuna Nui Wm>rb 51"ko »• l.*f» knl > iial;:iuh.>l<> nui o l T K>vati m:i 1::\ niuu Pnrisa, tahi o aa koiki Aiii o.ka honua o l.oi,, itt uaa6 uni ia aī inn np n»ei oih* i k'e Akua 1 kii iiinikuin.ui'.-I ; \ i, s:a makahiiii o >:ui. ,\v?.iV.rn, u•>. ho.ileMilaua la kumu :iin, l;a vi •> kou!* iik.u». i n".;; n-.i me.) iiuao n p:ai i ■ • • ia i<. o, :i i K>a 'ku < i)i irn k:i t):i : ;*a!o | i'llrv."..\ Miih'.'.ni'.'n, a u.\ pu-Mv>-J r. )i k-in.i kui.iu ■» n.i k.".'}• ■ j ".u i-i:i i ;i!i \i -.li hv:i ,«i pa;i l \:w| «• j '•o ii i ko ; nii iu-.i imio ī a ,M 4 il •.■>." j i p.-.n. j