Ka Lei Momi, Volume I, Number 49, 18 August 1893 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

Poalima Augate 18, 1893.

 

NA KULA HAWAII

 

            Ua hu mai ko makou aloha, i ka hoomanao ana ae i na la i hala aku la, aia he lehulehu wale o na kula la Hawaii i hele a piha pono na noho, na papahele a pela aku i na haumana kula e ao ana i na mea hoomanao o ko lakou aina makuahin@.

 

            Ulumahiehie na hoike Lula, i na puali Inuwai a peia al@u a ke nana aku, me he @, aohe lua e like ai, oiai na hoako koa ia ae na mea a pau iloko oia mau la me ke ohohia ia.

 

            Ke hoomanao noi makou i ko makou mau la Kamalii, ua hele na halekula a piha hookeke i na haumana e ako ana e hoonaauao ia mai, ua lohe hoi i ka moolelo o na maku e pili ana i na hana hoeueu a Limaikaika, ke Kuhina Ao-Palapala mua, ma ka hapai ana i na Puali Inuwai, na hana hookelakela, na hoahaaina i mea e hoihoi ai ka naau, a pela aku, a l ka nana io aku no, ua kaikai ia ae o Hawaii mai ka papa haahaa a i ke kulana e hiki ai kapa ia ua malamalama o Hawaii a ua holomua.

 

            Ua holo koke ke kukulu ia ana o na hale kula hanai, na kula nui a pela aku, a o na hua i loaa mai, mailoko mai oia mau kula, oia ka hookohu ia ana o na kanaka Hawaii i mau Lunakanawai Kiekie, i mau Lunakanawai kaa puni a Apana i mau Kuhina i mau Luna Auhau a Luna Helu, na Luna Makai nui, a pela aku

 

            Ua mau mai no ke ohohia ia o na kula la Hawaii, ua hooikaika makou ia mau la opio wale, e komo iioko oia mau kula i wahi e loaa ai ia makoukahi ike kupono no ka hoonaauao ana i ka makoa mau keiki o keia mau la na komo iloko o na kula haahaa a pela i nee malie ai a hiki i ko makou komo ana i kekahi mau kula maluna ae, a oia wahi mea uuku i lmi ia oia ka makou o ai nei i ka hou oia mau la i hoomanawanui ai.

 

            I puka keia wahi manao uluku iloko o makou, no ko makou ike ana ma ka malama aku nei o Iulai i ka wa i hoike ai na kula Hawaii aia ka he hakahaka pu na p@pa noho, e kawalawala mai ana na noho he umi a oi wahi haumana, a maluna iki aku kekahi.

 

            E hoomanao ia o Kawaiahao. Kaumakapili a me na Roma (k) a me Roma (w), ua ike ia aole e omi malalo o ka hanaeri ka nui o na haumana o ka halekula hookahi, aka, i keia wa ua nele loa a ke hele aku nei i ka pau loa, a hiki i ka hooneoneo loa ia ana oia mau kula. E like me ka ani ana o ka manawa, pela no i ike ia ai keia kulana emi loa iloko o na kula la Hawaii, o ka makou wale no e hoomau loa ia ka malama ana i na kula Hawaii, i ole ai e nalowale aku ko kakou olelo makuahine.

 

HE IMI HANA.

 

            Ua hoike aku makou imua o ko makou mau makamaka heluhelu, ma ko makou manao alakai o ka pepa o ka Poakolu nei, i na mea e pili ana i na Kiure Hawaii, a ka nupepa Avalataisa i hoike ai, i ke kuponoloa e hoopau ia keia Papa Kiure e noho nei e hookolokolo i na hihia o keia kau, mai ke komo hou ana mai e noho lunakanawai no na hihia i koe aole i hanaia, a e paa ia nei hoi e ka Loio Kuhina a me kona hope, aole e ae e hookolokoloia imua o keia poe a hiki i ka wa e noonoo ia ai, ina he mea kupono ka hoopau loa ana aku i na Kiure Hawaii, a na na Kiure Haole a Pukiki paha e hookolokolo mai i na hihia o na kanaka Hawaii ma keia mua aku.

 

            Aole i pau ae ka keia nupepa, hoea mai ana hoi ke Kuokoa oia ano like no, a kihikuhi mai la i ka hihia a na kanaka Hawaii i Hana Hewa ai, ma ko lakou noho lunakanawai ana, oia hoi ka hihia ehe-fa o Sam Kia a hookuu ai ai.

 

            O ka mana hookuu a hoopai, aia ia iloko o ka poholima o kela poe a ka Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie i wae ai, a ke kuhikuhi aku nei, no lakou ka hewa, i ka wae ana i keia poe a ka Loio Kuhina a me kona Hope i nuha iho la a hoomaka maoli e kaohi i ka nee ana o na hana imua, i wahi e ko ai na manao kahiko loa i hookumu ia iloko o ko lakou mau puuwai.

 

            Oia hoi, he maihehe keia ua makalau, akahi no a loaa pono ka wa e pa-hu ai e nana kakou, ma ka hihia o Kaulahao, he lawe hua kipa, heaha ka mea i iko ia iloko o ka wa @ hookolokoloia ai  e na Kiure Hawaii, u i haawi no lakou i ka olelo hooholo @ a ana iata, a heaha ka kakou mea o oike nei i keia la, eia oia he l@ahi na ke kanawai, e hooko ana i kona hoopai. Alaila, heaha ka makemake o ke aupuni, i paa ia ai na hihia o keia kau? He ako anei e hoopai wale no na Kiure Hawaii me ka nana ole i ke ano o ka hihia a lakou e hookolo kolo ana?  I ka nana i o aku no, me he mea la, oia maoli no, a o kekahi, he ake maoli no e punuku ia na waha o na kanaka Hawaii, ma ka hoopau loa ana i ko lakou kuleana iloko o na Kau Kiure o ko lakou aina makuahine, a oia hana ana, he imi ana ia i kumu e hooko ia ai ka makemake kahiko loa o lakou, a me he mea la, e lawe ia mai ana he kumuhana keia na ka loio Kuhina e lawe ae ai iloko o ka Aha Kuka a Hooko o ke Aupuni, a hana kanawai maoli ia mai, e hoopaw loa i na Kiure Hawaii, a ua manao makou, e hooholoia ana no keia, ina e lawe ia ae an i mua o kela poe, e awiwi koke ia ana no ka hooholo ia ma keia mua aku.

 

I MALUHIA MA KA AINA.

 

            Wahi a kekahi mau makua o ka pono maloko o kana mau hoakaka ana no na kumu e kupono ole ai o Hawaii e noho Aupuni Kuokoa hou hou i @aiia malmoko o kahi buke hoohuiaina a lakou: “O ke aupuni o Hawaii nei, he wahi keiki uuku wale iho ne oia iwaena o na bipi hihiu a pau o ke ao nei, a ina e hakaka ana keia mau holoholona alaila, e hehi pu ia ana kahi keiki uuku a pepe @ilii.”

 

            E ka makua aole makou i manao ua like kou manao me kou mau lauho elua au e papahi mau la inapela e olelo ai, no ka mea, ua kaupalena ke Akua i na kanawai o na malaria a pau ma ka hoouna a pela pu me ko na lani. A ke mau nei lakoa a hiki i ka manawa e pau ai ke ao nei i ke ahi mai o a o.

 

            E nana hoi ua hoike maopopo ia mai, e hiki mai ana ka manawa, “e moe pu ka liona hae ma ke tiga, ka leopati me ku liena opiopio, a o ka iliohae hoi me ke keiki hipa, a na keiki uukn lakou e alakai.” Ua maopopo no hoi ma keia mau hoakaka ana ua hoopili ia na lahui ikaika a mana nui o ke ao nei me na holoholona i wli nui ia, a he mea oiaio no hoi, he kuikahi ole na aupuni o ke ao nei e llke no hol me ke kwee o keia man holoholona. Pela hoi, o ke keiki uuku i olelo ia ma keia wanana, oia no ke aupuni o Kristo, a he mea maopopo, e hiki io mai no auanei ka manawa o keia mau holoholonaa a pau e knikahi pu ai, a e lanakaila auanei ke aupuni o ka Haku, ka pepeiaohao uuku loa a Daniela i ike ai ma ka Aina Hikina.

 

            Nolaila, ina io pela ka manao ana, o na aupuni mana nui o ke ao nei he mau holoholona i@ai,Ka lakou, a h@ wahi keiki uuku o Hawaii ukulii, he oiaio, aole o makou hewa ko i ae, “e moe pu ana ka liona hae me ke tigaa a o ka leopaki me ka liona opiopio; ka iliohae me ke keiki hipa a na ke keiki uuku lakou e alakai.”

 

            Ina paha i lilo o Hawaii i makana na na mea ikaika e hakaka ana, alaila he pono no ka ke hehi wale ia ka makana i ka ma awa e hakaka ai? Ua manao makou, aole ia he hana ano ku i ka mahalo ia. He pula aumaka  makana. Aole makou i manao pela, o ka ma@hia ka makou e anoi aku nei, a na ke Akua e hooponopono mai i keia lahui palupalu.

 

KELA AME KEIA

 

            He ahamele ko ka po o ka la apopo ma Kawaiahao, he 50 keneta ka uku komo.

 

            Ua hookohuia o Mr. F. M. Match i hope peresidena no ke Aupuni Kuikawa ma kahi o W. C Waila i waiho mai.

 

            Huihui ka la, welawela ka makani, a palaweka no hoi ka malamalama o ka mahina no ka paa loa i na ao hakumakuma.

 

            He hoomaoe wale no ka makou a le-i ama o Kohala i keia la a me ka la apopo, i ka nuku na kanaka. O ke ano mau no ia o ia poe.

 

            I keia kakahiaka i lawe haaheo ia aku ai ka makou Lei Momi makua e ka mokuahi Mikahala Apo ia mai e na kona i ka eu a kakou.

 

            He “Manu Ai pua” a me ka “one a KA LEI MOMI” ka makou e oili pu aku nei, a o ka ialani pololei no keia o “Sweet Makalapua.” Aole oe e hoohihi loa iho o nuwana loa aku auanei, luhi makou i ka huli hele i o ianei.

 

            Honehone mau hoi ka makou Telepona i na al@ a ahiahi a pau, i nae e hoolohe aku, hookahi ne mea o pane mai, “ua u@kemake makou ia Makalapua.” O ka hooko ana nae, he hikiwawe loa ia i ko makou mau loina, me he olapu ana la na ka uwila i ka maka o ka opua.

 

            Ma ko kakahiaka Poaha nei, oiai ka mokuahi Waimanalo e hoopuka mai ana mai Koawauni, Kawaihapai maia, na ili ia iho la oia a puka a e la alalo. Ua hoomauka koke ne la ke komo hiki wawe ana o ka wai a hoopoino ae la i ka ukana. Uu hue ia ae ka ukana a pau i kula. Aole he ola i poino o ka moku.

 

            I nehinei i haalele ia aku ai ka mokuahi Monawai i na kapakai o Kaleponi no na aokai o Hawaii nei a me he mea la, e ku mai una oia i keia Poaha ae, me na nuhou makamaka loa no ko makou Papa-pai n@i, a me he mea lo, ma o na la o loaa mai ana ia kakou n@ nuhou kamahao e pili ana no ko k@k@ aiaa mukuahine o hoohauoli ia ai na manao o na mea a pau E kaii kakou a hoea mai.