Ka Lei Momi, Volume I, Number 3, 21 August 1893 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

2                              HONOLULU, OAHU, POAKAHI, AUGATE 21, 1893.                              .

 

aku la laua iloko o kekahi rumi mehameha, a ma ka aoao o kekahi pakaukau i noho kokoolua ioo ai laua.

     Iloko o na minute loihi me ka pane ole aku e kahi i kekahi, i hoopuka aku ai ka Mai i ka olelo imua o kana keiki @ me ka i ana aku.

     "E numaredina, ua loaa mai nei ia'u he leta mai ka Moiwahine Delauzia o ke Aupuni o Peresia, a maloko o ia palapala e noi mai ana oia ia'u ia oe, e ao aku au e mare ia oe me ke kaikamahine alii Weremire ka hoilina o ka noho alii o Peresia.

     A ua noonoo iho nei au na kupono loa oe e kuu keiki ke mare me ia, a he mea ia e hooneanae aku ai i na pulena aina o kou makuakane nei a hiki i na ipuka o Peresia.

     Iloko o ia manawa i-kulou iho ai o Nemaredina ilalo, a kalele iho la ke kuekue o kona lima iluna o ke pakaukau me ka nana iho o kona mau maka ilalo o ka papahele.

     Oiai ke keiki alii e kulou ana ua hiki loa i ka Moi ke ike mai e hoole ana kana keiki.

     A no ia mea i pane hou mai ai ka Moi:

     E kuu keiki e ae ana anei oe - a e hoole ana paha i ka mea i nei ia mai ia'u?"

     Ia manawa i ea ae ai kana keiki a nana aku la i kona makuakane a pane aku la:

     "Aole o'u makemake."

     Ia manawa i ku koke ae ai kona makuakane a komo aku la ma kekahi rumi e aku, ma na helehelena o ka huhu, a kakau iho la i kekahi palapala na ka Moiwahie Delauzia.

     Maloko o ia palapala, e hai aku ana ia i kana olelo i ka Moiwahine.

     "E kakali ka moiwahine Delauzia i ka ae aku o ke keiki no ekolu malama."

     A haawi ia aku la ka palapala ma ka lima o ka elele no ka hoi ana aku i Peresia; a ua lilo iho ia ia hoole ana o kana keiki i mea kaumaha loa iaia.                          

     He mau la loihi i hala ae, ua nonoi aku la'ke keiki alii i kona makuakane no ke kaahele ana maluua o ka honua, malalo o na lilo o ke Aupuni Siama.

     A mahope iho o kona hoi ana mai, e kakau no ia i kekahi buke moolelo o kona kaahele ana, i mea e hoomanao aku ai i kona lahui.

     Iloko o keia manawa i ike iho ai'ka Moi, he manawa kupono loa keia ana e hookomo aku ai i kona makemake ana e kaumaa nei, noaila oia i pane aku ai me ka i aku.

    "E kuu keiki, aole au e ae aku ana i kou makemake, a ae mua mai oe e mare me ke kaikamahinealii Weremiere."

     Ia manawa i ku nana iho ai ke keiki alii iwaena o na mea elua, o ka mea pohihi i ka maka o ke kuikele ma kekahi aoao, a o ke kaikamahine alii Weremiere ma kekahi aoao a iwaenakonu o kona mau noonoe ana, hoopuka ae la oia i ka huaolelo me ka i ana aku, -

     "I ekolu makahiki mai keia la aku, alaila, mare ia mana."

     Ia manawa no i kakau iho ai ka Moi he palapala na ka Moiwahine Deluzia, e hai aku ana i ka ae ana o kana keiki e mare me ke kaikamahine alii Weremiere, a ia manawa koke no i hookaawale ae ai oia i puu dala nui no kana keiki no kona kaahele ana maluna o ka honua, a hoouna ia aku la kekahi elele e lawe o ka palapala i ka Moiwahine Delauzia, a i ka ike ana o ua moiwahine la, ua apono mai la oia i keia manao, a ua lilo ia he mea hauoli nona a me ka Moi Aramozeda, me ko laua manao e hooko ia ana ka laua mea i manao ai, eia ka e lilo ana i moeuhane palaualelo.

     Aole i pau.

 

NA MEA HOU O KA PANALAAU.

     Mr. Lunahooponopono:

     E oluolu oe e hookomo iho ma kahi kaawale o kau LEI MOMI i na wahi mea hou o ka aina ehaeha.

KE PAIAI.

     I keia pule i hiki mai nei ka ai hope loa a ka Hui Ai o Wailuku a o ka piha ana hoi o na makahiki elua o ka aelike, a e oi aku ana paha makou i ka ai a Lee Chu, ka mea iaia i ka aelike no ka malama ana i ke kahua ma'i lepera, no elua makahiki.  Pehea ana la kana malama ana i ke kahua ma'i lepera nei e oi aku ana paha kana mamua o ko Wailuku, aole paha?

NO KALAWAO.

     Ke kakauinoa nei na ma'i o Kalawao e noi aku i ka Papa Ola e hoomau ia no ke kuai ana o ka halekuai mauka o Kalawao aole hoi e hoopau loa elike me ka mauao o ka Papa Ola.  I nui ke aho i ole makou e nele ia pono nui.

     Mahoe.

 

     O Wiliama Honba o Hamakua, ka Lunahooponopono o na waiwai o R. P. Kuikahi, oia wahi hookahi no, a o na poe he mau kuleana ko lakou iloko oia mau waiwai, he mea pono ko helo aku e huipu me ia.

 

HANAU MAHOE IA NA HOOLAHA.

 

Kue ka mua i kona Pokii

     Mamuli o ka lokomaikai o kekahi o ko makou mau makamaka heluhelu e noho mai la i ka aina a ka ehaeah, ua hoouna mai la oia i kekahi mau hoolaha na ka agfena o ka Papa Ola, e noho mana ana maluna o ia mau uhana ola, i kakauia ka mua a hoolahaia, i ka auwina Poalima, Aug. 11, ma na pipa alanui o Kalaupapa; a o ka lua, ma ku Po iho a ao ae Poaono, Aug. 12, e kue ana kekahi i kekahi, a penei e heluhelu ia ai ka mua:

     "OLELO HOOLAHA - Ma ke kauoha a ka Papa Ola, ke ao ia aku nei na kamaaina a pau a me na poo e ae e noho ana maluna o na kuleana ma Kalaupapa, Ma kanalua, a me na wahi e ae ma ke kahua ma'i lepera, malalo o ko lakou mana e hoolohe a hoomaopopo lakou i ke kanawai kapaia "He Kanawai e kokua ana i ka hookaawale ana i na lepera, Pauku 1, i hoololiia, o keia ke Kanawai i aponoia e ka Aheolelo ma ka la 7 o Dekemaba, 1892.  O ka poe hoopaakiki i ka hookipa a malama i na lepera, kue i ka Pauku 1, e like me ia i hoololiia, e hana ia aku no lakou e like me ke kauoha a ke kanawai.

                                              "R. W. MEYER,

                                                "Agena o na Papa Ola ma Molokai.

                                              "Kalaupapa, Aug. 11, 1893."

    

     O keia ae la ka panina o na olelo o ka hoolaha mua, a e papa ana hoi i ka poe mea kuleana maluna o na aina ponoi, aole e malama i na ma'i lepera e like me ke kuhikuhi a ke kanawai, aka, ia po iho no ua puka hou ae la no he hoolaha hou, a he mea no hoi e ku ai o ka akaaka ke nana iho, oia hoi e kue ana i kela mua, a e heluhelu ia iho e like me ia malalo iho:

     "OLELO HOOLAHA - Ma ke kauoha a ka Papa Ola, ke ae ia aku nei na ma'i e noho pu no me na kamaaina e like me kamua, aole e like me ke kanawai i hoopukeia i Augate 11, 1893.  Nolaila, a @ keia kanawai mai @ @ @ .

                                                @ w. MEYER>

                                                "Agena o ka Papa Ola.

                                                "Kalaupapa, Aug. 12, 1983."

 

     O ka helehelena o ka mea nana keia mau hooaha i kakau he like loa ka mua me kona hope, aole e hiki ke hoohewahewa ia he lehulehu na lima nua i kakau, a me he mea he la na lilo kela i me ana ka agena e noonoo nui ai, no kela hana a kekahi poe kolohe malaila i hana ai.  Aole i pili keia no ko ka agena hoolaha ana i ka hoolaha ma kona inoa, aka ua pili no na poe nana i lawe hewa kona inoa a hoolaha aku ma ke akea me kona hana ole pela.

 

He Hana Powa.

     Ina he oiaio na lou i hoikeia mai ia maikou alaila o kekahi ia o na hana powa kiekie loa i ulu ae i ke au o ka hooponopono aupuni kuikawa ana, oia hoi:

     Ma ka Poaha iho nei, ua hele ae kekahi poo ili keokeo aea haukae ma kekahi home o na kanak Hawaii e noho nei ma alanui Papu, e kokoke aku ana i kahi noho o kekahi kapena makai o keia kulanakauhale, a o ke kumu ka o keia maau hele ana, he huli wahine; a penei kahi moolelo i hoikeia mai ia makou:

     Ua hele aku kekahi haole a kikeke ma ka puka a ua ninau ia mai, owai kela?  Aka aole no nae i pane ia mai ka haina, a ua hoomaka aku la e ninau ina paha ua ike lakou he wahine ko ia wahi, a ua hoole ia mai.

     No keia hoole ia ana mai, ua kahea aku la oia i kekahi mea e ku mai ana e lawe mai i ka pu, a ua hooko ia mai la.  Ia wa i noke ia aku ai ke pani puka i ka hou ia me ka elau a hiki i ka wa i kii ia mai ai e wehe maloko mai aka o ka mea kamahao nae, oia no ka pakele mahunehune ana o ka mea nana i kii mai e wehe i ka puka, mai kapalulu ka elau pu iloko o kona kino, ua hala lihi ae la ka elau mai iaia ae.

     I ka hemo ana o ka puka, ua holo aku la ka aea iwaho o ka pa a kau mai la i kana ou no ka mea nana i wehe aku i ka puka, a i ke aluka ana mai o ka poe o loko o ka hale, me ka mihi i ko lakou make, ua nalowale koke aku la ua poe holanu nei o ka po i kauhale.

     Ke ike nei makou, e huli koke ia na poe o keia ano e komo ana iloko o na kauhale i ka po, a e hookau koke ia na hoopa koikoi maluna o keia poe, i ole ai e hehi ku ia ka maluhia o na ohana e keia poe lapuwale.