Ka Lei Momi, Volume I, Number 3, 21 August 1893 — Page 4

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, AUGATE 21, 1893.

 

Ka Lei Momi

 

POAKAHI, - Augate 21, 1893.

 

KA MOIWAHINE.

 

            He mea kamahao, a he mea ulumahiehie no hoi no ka lahui, ka lohe ana aku, eia no o Liliu-o loloku ma kona home noho ma Wasinetona a ke kau aku nei kona mau nanaina no ka olelo hooholo a ke aupubi o America e haawi mai ai nona a me kona lahui aloha. Nolaila, e noho no kakou me ka hoomanawanui, a na ke akua o ka Lokomaikai 'e haawi mai i ka olelo hooholo noeau, nana e hoopoluluhi nei i ka naau o na kupa e ka aina.

 

HOOKAHI HIPUU ILOKO O KA LOKAHI.

            Ua hauoli nui makou i ka ike ana aku i ko makau mau hoa o ka pupuu hookahi, e lawe ana i ko makou kino a me ko makou koko iloko o ka puuwai hookahi ka ohumuhumu hookahi, a me ka hooipoipo hookahe ana; i ka apo ana mai me ka naau o ke aloha, ia makou i kaahele malihini aku ai i na la omaka mua loa o ko makou hoau ana i keia hana hui a koikoi o ka aina, maloko o na ipuka hale o ke makou me hoa kanaka e noho ana iloko o ke kaniuhu a me ke kaumana.

            Ae, he hooko ana ia i ka leo hookelo ia aku ka meheu i ka nui manu, imi ia aku na makamaka e KA LEI MOMI i kaupoku o' Hanalei, a i ke alapii aku hoi a ka opae, aole ilaila kakou pelu mai, aka, moe a aku imua, a kuu a kuu ia aku i ka pahu loa, e like me ka kapeku o kou mau hanau mua, "na ka hana e hoike ae i ke akea," oi ka makou e upu nei e hooko ia.

            Ua haupu mua no makou, e pa ana oe e KA LEI MOMI i ka leo ka mea e noho ana ma ka makawai o ka mea loko, a hoopuoho ae la i ka leo uwa! "Pau kuu ia i ka Aukuu e! Pau kuu i'a i ka Aukuu o@@" Aka, iaia e makauana e hopu i ka Aukuu aikanana ua palahiu aku la kela a ahai pu aku la me ka amaama nui ma kona nuku me ka hanai pu iho i manaai o ka mele ma ke kua o ua mea kiai loko la, e hamama ae la ka waha malalo.

            Pela makou e kaulona aku nei i ka hana a ko makou mau hanau mua i hoike mai ai e "ka" ana hei ia makou iluna o ke pohuehue o ka ilihune a me ka nele, aka, he mea ole ia makou ia mau mea, oiai, ua ike no makou o ko makou kahua i ku ai, o ke aloha iloko o ka puuwai o kela a me keia' kanaka, oia ko makou kakoo e paa ai, nolaila, aole i loaa iloko o makou ke kanalua a kuemi hope, aka, o ka ikaika i huiia me ka hana, oia ko makou moto e hele aku nei. Me ke aloha pumehana i na makamaka.

 

NINAU HOOHUAKEEO.

 

            Ua ike lihi iho makou maloko o na kolamu o ka nupepa Kuokoa puka la onehinei, e kanikaniaula ana, no ko makou hoolaha ana aku i ka manao o Aloha Aina maloko o na kolamu ne o KA LEI MOKI, a e hoike ana hei i kona manao manao kuokoa nona iho, a e ninau ana me ka nui o na lehelehe, "Owai o Aloha Aina ma KA LEI MOMI?" O keia ninau ua ulu mai ia mailoko mai o ka loaa pono ana aku i na manao hoi kaka a ko makou mea kakau, a nolaila ua ulu mai ka manao konohua, a hoomaka mai la e kakaolelo no ko lakou mau pono, ko lakou mau aina mahi, a pela aku, e pai ana no ka hoonaauao ana i na keiki a lakou.

            Ua hoomau mai oia i ke puhi ana a hiki i ko laua wa i hookonokono maoli mai ai ia Aloha Aina, "o ke alanui pololei wale no e hiki ai, oia keia, me ka ikaika wale no e hiki ai, oiai he nui oukou, wahi au. E nana ia Samoa, he makehewa ke kakani ana o na waha. e hele ka olelo me ka hana pu, makehewa ka pule ke ole ka hana, i mana no ka olelo i ka hooko ia me ka hana."

            O keia ke kahua i ku ai ke Aupuni Kuikawa i keia la, o ka buke pule ma ke alo me na maka e leha ana i ka lani, me ka naau hookamani, a o na lima elua ke noi ana i ka hanai kumu me ka mahina hou, i ola no na kahu a me na halekuai hoopukapuka o na mikanele.

            O keia ke mea i poino ai o kakou ka lahui, ua an ia kakou i ka hoomalimali e keia poe me ka oleloao pahele, e hoike ana, "mai hoahu oukou i ka waiwai ma ka honua, kahi e pau ai i ka mu a me ka popo," ua komo kukonukonu keia mau olelo ilopo o ka puuwai aloha o na kanaka Hawaii oiaio a pau, mai ka Moi e noho ana iluna o ka nohoalii a hala loa aku ilalo i ka poe haahaa loa, ua palupalu no kupa o ka aina, aohe onioni ae iloko o ko lakou manao, oiai no nae e pao ia ana ka huewai no kona puka ana aku, ua uumi no kakou a hoomauawanui a-hiki i ke kaheawai aua o ka wai maikloko aku o ka huewai.

            Akahi @o kakou a ike me ko kakou mau maka a lohe hoi me ko kakou mau pepeiao, "he poe nodmakaulii aina keia poe a kakou i hoaahu aku ai me ko kakakou mau wahi pa'upa'u ponoi iho," ua "ka" mai la ia kakou i ka nele, ma ka hapuku pau ana aku i ko kakou mau wahi opeope, a i keia la me he mea la, he poe kuewa loa kakou mai na aina mamao mai, a o imi ana i ka pono ma keia aina.

 

KEAHA KA ANEE ALII?

 

            He pahaohao ko makou i ka hoopuka mau ia o keia humu leo mele le'a ole a ka nupepa i kukulu ia, a i hoohana ia hoi no ka pomaikai o ka poe nana i kapio ae nei i ka hale o ke kolea i keia mau la, ke nana aku i na helehelena o na manao o na mea nana haku nei i keia wahi nupepa (Kuokoa), ua apo ia na mea a pau e kue ana i na alakai ana a na wahaolelo o keia poe, a oia poe, ke kapa mau ia ne lakou i kela a me keia la "he poe anee alii."

            Ina ua paa ka manao o na kanaka Hawaii a pau, e aloha aku i ko lakou Moiwahine me ko lakou naau a pau, a me ko lakou hilinai a pau, ua kapa ia lakou a pau loa "he anee alii," wahi a ke Kuokoa.

            Ina hoopuka kekahi nupepa Hawaii i kekahi manao e pili ana i ka Moiwahine, no kona hala ole, a pela aku, e pehi ia ami ana oia me na huaolelo welawela a e kapa koke ia mai ana oia he anee alii, he mea ua ake e hoi kou ae ka Moiwahine, i loaa ai ka pomaikai.

            No makou iho, ua kumu kela haawina makamae o ke aloha iloko o makou, mai na kupuna loa mai, a hiki i ko makou mau makua, a oia no ka makou e paa nei a hiki i keia la, aole he mea kau wale iho me he ohu la, maluna o ka poohiwi o ke kanaka aloha alii, aka, he mea ua kuluma.

            No ka poe e nui nei ka waha i ka makani, ua like ko laua a o lakou paha, me ka uhiwai, o ka lakou mau hoomaikai ana, no keia wa ia e kau nei ka ohu, a nele ae, ua pelu hou mai na kuli i hope, a hoomaikai palaina i ka hua a ka waha i hoino ai. I hoomaoe ae la makou i keia, no ko makou ike a hoomaopopo i kani no ka alae i ka wai, a ina e maloo mai na kumu wai, e ike no kakou, aole e kanu ka alae.

            Pela no, o ka poe i i hoolimalima ia, hooikaika lakou i ka pono no ko lakou mau haku, naua lakou i hoolimalima aku, pela no keia poe e kapa mau nei ia kakou he poe anee alii, ua paa ko lakou mau uhane iloke o ka ipu-lepe a ko lakou mau haku nana i hoolimalima, a o ka hana pono wale no, o ka hoolilo i ka oiaio i hoopunipuni a o ka wahahee i oiaio, he mea maikai no kela no keia au a ka eepa e nee nei.

 

KE KANAWAI PILIWAIWAI.

 

            Ua hoolaha pili aupuni mai nei ka Peresidena o ke Aupuni Kuikawa i ke Kanawai Piliwaiwai a ka Aha Kuka a me ka Aha Hooko i hooholo ai. A i ka hoomaopopo iho i ke anu o ke kanawai i haku ia ai e ka poe ia lakou ka mana oia hana he mai loaa no ka hoopuipui ana i ka waihona o ke aupuni noho manawa e ku nei i keia la.

            Ua komo pu mai no hoi iloko o makou ke kanalua no keia hana, oiai ua oi pa iwakalua aku ka hoopai o keia hewa, mamua o ka hoopae opiuma, a kuai paha, oia hoi, o ka mea e ahewa ia ana malalo o keia kanawai, aole e oi aku kena hoopai dala mamua o ka hookahi tausani, a i ole ia ma ka hana oolea, aole e oi aku mamua o hookahi makahiki.

            Ina e hoao ana kekahi poe e kukulu a hoao, a hana maoli paha i kekahi wahi kumu e hoohuoi ia ai, he mea paahana oia no keia kanawai piiiwaiwai, ke ae nei makou e kapae loa aku ia mau hoao ana, no ka mea, e hoouna ia aku ana i poe kiu i aku ia mailoko mai o ka hapalua o na loaa uku hoopai e loaa mai ana mailoko mai o keia kanawai, a he mea auanei ia e ui@ani ai ka manao o ka poe anoo alanui e loaa ana ia lakou he pomaikai makolukolu malalo o koia mau hana.

            Nolaila, e ko makou mau hoa o ka pupuu hookahi, e kali, e hoomanawanui, mai pulale i ka ike a ka maka o hahai auanei ka poino. No ka mea, eia keai was iloko o ke kupilikii, no ka mea, he mea hiki wale no ke kanawai ke hana o na poe kakaikahi wale no i wae ia no ka hoopuipui ana i ka waihona ohaka e ku mei i keia la. O ko makou loe keia e kalahea aku nei i ko makou mau makamaka a pau.

 

KA PUNANA O NA ALII AIMOKU

 

            Ua hole holoholo aku makou a ua kipa aku hoi maloko o kela wahi a makou i kau ai ka weli i ko makou mau la kamalii, kahi hoi a makou i hehei aku ai i kona mau lepe me ka hoomenemene a ku i ka weliweli anoano kapu a ilihia, i na la e noho ia ana ka hoomalu ana malalo o na Alii Aimoku o keia Pae Anina, o ka hiko ia ana ka pa alii me ka hiehie a ku i ka eehia.

            E kilohi ae oe mao a maanei o na pukapa o ua home ihikapu la, e malama ia ana ka hana me ka mikioi a paa rula, he oki loa aku hoi oe ke hookokoke aku ma na paepae kapu o Liloa, ua pii e kou li-a, no ka mea, ua malama ia na hana me ka maluhia, noho i hookumu ia m@luna o na hana pakaha a alunu, aka he haawina kamahao mai ka po mai, mai na kupu ua loa mai no, a meai ko kakou mau makua mai hoi, oia haawina makamae mai no, a ililoa mai ia kakou, ka Oakou mau polapula i keia ao malamalama.

            I ko makou pii ana aku ma ke anuu alanui o ka Halealii, o Iolana e huli la ke alo o Aliiolani Hale, aia hoi, e holoholo mai ana he mau wahi koa haole me kakahi kulana i ku ole i ka hiehie a me ke ano paa rula, e pu-a ana ka uahi o ka lualepe mai ka waha o kekahi o lakou, a e holoholo ana hoi iluna a ilalo me na kapuai mama.

            I ko makou komo ana aku iloko, ma kekahi o na rumi kapu o ua hale la i na la i hala, o nono, ho ana he poe Pukiki nau paka e mokaki ana na kuha paka iluna o ka papahele, ua komo koke mai iloko o makou na manao minamina, aohe hoi e hihi, eia kakou i ke au a ke Hewahewa, a o ka pono wale no, o ka uumi i na manao uilani e hakoko ana iloko o ko makou lunaikehala, a pela makou i haalele awiwi aku ai i ua home la o na Alii Aimoku me kona kulana i hooneonee ia e ka ulumahiehie a me ke kapukapu anoano eehi, o na la i aui aku.

 

KO MAKOU KAHUA E KU NEI.

 

            Ma ko makou puka mua ana mai i ko ao malamalama a hiki i koia kakahiake a makou e puka aku nei, ua pa ma'i ko makou mau lae me na olelo hoonaikola a ka poe n@an nonohua, me ka haawi mai i na olelo hooiloilo e "Ka" ana ia makou i mau luahi no na manao eepa, a pela aku me ko hoike pu mai hoi he mea makehewa ke kukuiu ana i ka hana.

            Ke haawi aku nei makou i na hoomaikai ana he nui i ko makou mau enemi e hoino mai ana ia makou, oiai ho wa no ko-ka Haku e hoololi ae ai i na manao uahoa o ko makou mau enemi, a lilo i @aa@ aloha a komo pu mai e kokua i ka hoakea a hoomahuahua ana aku i keia hana Kamahao o ka naauao.

            Ua hoike mua aku makou i na la makamua loa o ko makou hoau ana i keia hana, o ke aloha ko makou makia Kum@, oia hoi ke aloha i ka Aina, ke Alii a me ka la hui maemae a hala ole o Hawaii. Malalo oia makia makou i kukulu ai i ko makou hale, kukulu i na pou, hoomoe i na kua a hahau i ke pili a paa a i