Ka Lei Momi, Volume I, Number 3, 21 August 1893 — Page 6

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

3          HONOLULU, OAHU, PUAKAHI, AUGATE 21, 1893.

 

Kapalaiko e pili ana noia m@, he mau mea ia "ua kiola ia iloko o ka pahu opa'a a aohe ka @wai@i.

            Mai @ me ka noonoo e ua kakea nao @ hoomana @ A@koa o ke Aupuni i k@ ke one-ae oiai lakou e @nohinohi ana i ke kulana maluna, aianae ka hanee malalo kahi i hookumu ai. a he iki kahi ua naulu ke pa mai o ka hikiwawe iho la no ia i ka hanee, pela makou e hoomaopopo e nei i ola honua aia no he wa e hookahuli ia mai ai ka manao o ka poe naau haakei a lilo lakou i mau ua au pepe wale, a loaa iloko o ko lakou mau @ ka mihi ana no ka lakou mau hewa i hana ai.

            A o na hoole ana a lakou i hoaka ae nei imua o ka lahui he hoopunipuni ia a me ka wahahee, no ka mea, ua kuluma na he @kele o keia Wahi nupepa "i ka uhiuhi lau mama ne, kahi Wai o Kapapala," a i ka Wa e puka ae ai ka oiaio, he puni ka hoole, aohe i hanaia ka niu a me ke kulolo iloko o keia mau hoololiloli Kuikahi hoouhi aina ana, nolaila, o na hoole ana elike me ia ke ano, he hoole mihi ia o ka make, aohe mea naua e kala iloko o ka luakupapau.

 

I MALUHIA MA KA AINA.

            Wahi a kekahi mau makua o ka pono maloko o kana mau hoakaka ana no na kuina e kupono ole ai o Hawaii e noho Aupuni Kuokoa hou hou i naiia maloke o kahi buke hoohaiaina a lakou  "O ke aupuni o Hawaii nei, he wahi keiki auku wale iho no oia iwaena o na bipi hihiu a pau o ke ao nei, o ina e ha kaka ana keia mau holoholona, alaila, e hehi pu ia ana kahi keiki uuku a pepe liilii."

            E ka maluna, aole mako i manao ua like kou manao me kou mau kuho elua au e papahi mau la ina pela e olelo ai, no ka mea, ua kaupalena ke Akua i na kanawai o na malaria a pau ma ka hoouna a pela p@ me ko na lani, a ke mau nei lakou a hiki i ka manawa e pau ai ke ao nei i ke ahi mai o a e.

            E nana hoi, ua hoike maopopo ia mai, e hiki mai ana ka manawa, @e moe p@ hae ma ke @ opiopi@ iliolu @ i na @ hi@, a na keiki @ alakai." Ma maopopo no hoi ma keia mau huakaka ana ua haopili ia na lahui ikaika a maua nui o ke ao nei me ua holoholona i weli nei ia, a he mea oiaio no hoi, he kuikahi ole na aupuni o ke ao nei e @e no h@ me ke @ o keia ma@ holoholoia. Pela hoi, o ke keiki @ i @elo ia ma keia wanana, oia ao ke aupuni o Kristo, a he mea maopopo, e luki io mai no auanei ka manawa o keia mau holoholona a pau e kaikahi pu ai, a e lanakila auanei ke aupuni o ka il@ku, ka pepeiaohao uuku loa a Daniela i ike ai ma ka Aina Ilikina.

            Nolaila, ina io pela ka manao ana, o na aupuni mana nui o ke ao nei he mau holoholona ikaika, lakou, a he wahi keiki nuku o Hawaii ukulii, he oiaio, aole e makou hewa kei ne, "e moe pu ana ka lioaa hae me ke tigaa a o @ leop@ ka kona opoiopoio; ka iliohae me ke heiki hipa a na ke keiki, uuku lakou e alakai."

            Ina paha i lilo o Hawaii i makana na ua mea ikaika e hakoka ana, alaila ho pono no ka ke hehi wale ia ka makaua i ka marawa e ha@ ? Ila manao makou, aole ia he hana anoku i ka mahalo ia. He pula@ ke makaua. Aole makou i manao pela, o ka malahia ka makou e anoi aku nei, a na ke, Akua e hooponopono mai i keia lahai palupalu.

 

HILINAI PUNA KALELE IA KAU.

            O keia na wahi mamalaolelo a ke Kuokoa i hoopili ae ai no na koa kiai o ka Moiwahine Liliuokalani, a i ka nana maoli ana iho i kona ano, e pahenehene ana i na koa, no ko lakou haawi ana i na kokua no ka malama ana i ke ola a me ka malahia o ka Moiwahine a ka lahui Hawaii i poini ai iloko o ko lakou puuwai, a no ia haawina makee i loaa i ne koa, ua miki ko ke ae la ke Kuokoa e hoolah, no ka hilinai wale aku no i ka makani puahiohio ka mea e ohi mai ai.

            Ua hoike pu ao la no hoi i ka manaWa e hoihoi ia ai o ka Moiwahine iluna o Kona nohoalii, oia hoi ka la 24 ae nei, a ina ka aole e hoihoi ia ae ana, e pau aku ana ka na koa i ka haalele, a e pau aku ana lakou i ka hele, me ka nana hou ole aku Iaia he Moiwahine no lakou.

            Ua kanalua makou i ka oiaio o keia mau mea i noolaha ia, no no ka mea, o kela poe kou he 16 o ku kiai mau nei i ka Moiwahine, aole lakou he poe koa Iuda Isekoriota, aka, he poe hoolohe, a he naau aloha, a ina he Iuda kekahi iloko oia pohai, alaila, ua hookonokonoia oia e hana, a i ole, o Iakou paha, e ka pohai o ka poe a@iaki, holoholo olelo, a ake kaili mana, i @ ahi e ku ai ka makaia, a ka poe naau kekeuo o keia mau la e nee nei.

            Ua akaka no ia makou, aole keia he manao maoli no na koa kahiko o ke Aupuni alii, aka, he uhiWai i hoaka ia aka mua o ke alo o keia poe, a o ka mea e hopu mai ana, a hooko i ka lakou nei, e kani auanei ka lakou nei aka.

            Nolaila, e na pokii, mai hoao e Wawahi i kamaluhia o ko kakou MoiWahine, aia no Ile Wa a ke Akua e kaupaona mai ai i ka poe hana heWa, a e ike auanei kakou e pelu ana ko lakou mau alelo a hoopuka i ka huaolelo o ka mihi, me ka hoike ae; a heWa lakou i ka pao ana i ka hueWai o ke kanaka.

 

UA KAHULI ANEI KE KUMUKANAWAI O 1887?

            Ua ulu mai iloko o makou ka hoohuoi no na hana e lawelawe ia nei e na poo alakai o keia au e n@ nei, a oia ka makou e hoopu-a ae nei me ka manao e hoomaopopo koke ia mai ana no kona haina piha, oia hoi, ke ike nei kakou i na hookohu oihana o keia mau la ua kau iho no kahi maluna o kahiu, i kulike ole hoi me na kuhikuhi ana a ke Kumukanawai e ku nei i keia la.

            Aole no hoi li'u ne nei na la i hala ua haaWi aku la na alakai o ke Aupuni Kuikawa i na hookohu maluna o kekahi lolo me kekahi Lunainakaainana o ke Kau Ahaolelo iho nei o 1892, oiai no nae e paa ana lakou i na hookohu kahiko mamua o ka loaa ana aku o ke panai, a oia mau hana ana he panai ia no na hana alunu a he hoao e pii ae maWaho o na kuhikuhi ana a ke Kumukanawai o 1887.

            Ke hoomaopopo nei kakou, i ka wa mamua aku o ka 1887, a oia hoi ka Wa e hookele ia ana ka aina e ke Kuhina Kipikona, ua ku ae ka poai e ku nei i keia la a kuamuamu aku la i na alakai o ka Aha Kuhina no ka popopo o ka lakou mau alakai ana, a e komo aku ana ke Aupuni iloko o ka poino mamuli o ka haawi ia ana aku he lehulehu na oihana i ka kanaka hookahui a pela aku  A i ka noo uoo pono ia ana kho he mea oiaio, he mau hoohalahala kupono ia e hiki ai ke apono ia, a aia pu makou mahope o ia manao.

            I ka Wa i hookahuli io ia ai ke au alakai aupuni o Kipikona, ua puka koke mai no ke KumukanaWai i milikaa ia e ka poe Komite 13, a iloko olaila, ua apo ia na luna aupuni e noho ana iloko o ka oihana aole e hiki ke laWe palua i ka hana, a ina aole pela, e haulele mua aku i kekahi kulana ana e paa ana i loaa he koWa no kekahi mea okoa aku. Ke hele aku la no ka maikai mahope oia mea.

            Aka, i ka wa i kahuli ae nei ke a@  a noho ae nei ka Ahaolelo hana kanawai o 17 lala; akahi no a hoomaka hou elike me ko ke au o Kipikona a lakou i eke eke ai, a i keia la na paa aku la na hookohi oia ano maluna o kahi poe, a oia ka makou e haupu nei, ua kahuli io paha ke Kumukanawai o 1887, iloko o ka Aha Hooko a me Kuka o ke Aupuni Kuikawa, a ina pela , ua makehewa ke ke'u ana i ko hai kee, a laa ka palu hou i ka luai la.

 

Ka Oihana Kahunapule.

            O keia ka oi aku o na hana pookela i ko ke kanaka wa e ola ana, a ua lilo i mea moi nui ia e na mea a pau, oiai hoi ka haau ola e nawe ana iloko o ke kino o kenaka. Ua lilo hoi i mea nui ka lawe ana o ke kanaka e hoao ana e lilo i kau a na ke Akua kiekie loa, a o kona kulana ma ka nana aku, me he mea la he wahaolelo oia no ke Akua ma kela ao maha ma o a me kela honua paewaewa, me he mea la, he anola uwao oia mawaena o ke kanaka a me ke Akua, a o ka nonoi ana a ka mea pono a pololei, e hooko ia ana no ia me ka hakalia ole.

            Ua lawe mai makou a kamailio no keia mea, no ko makou ike i ke ano o na kahunapule o keia au, a he mea hoi no kakou a pau e kahaha ai, ka hoohui kau wale ia o na hana e pili ana i ke ola uhano, me na hana pili kino, a e pono kakou e naua aku iloo o ka hoomana Kristiano, eia kekahi o na makua hai ola ke laulima pu nei i na hana o ka uhane nie i na hana o ka uhane me ko ke kino, hookahi no ka huikau ana, hookahi no ka huikau ana, hookahi no ka oni ua pu ana. E nana aku ia Oleson, Iosepa, ia Bihopa, Pali a me kekahi poe e ae he lehulehu e ake ana i na lako pau wale i ka mu a me ka popo, ka mea hoi i kauoha ole ia mai ia lakou e owili pu o ka E@anelio.

            E pane mai ana no paha lakou no keia mea, aka ua ike na mea a pau, o ko lakou kahua ia @ ku nei i keia la, a ke mohai nei lakou ia Baala, (ola hoi na pakeke) ka mea a lakou i hoole ai ma ka lehelehe, aka ma ka naau, he mau lima kokua no na ohuohu o keia ola ana.

            Aia ko makou apono ana maluna o ka poe i hoomamao mai mai ke komo pu ana aku iloko o na hana pili i ko ke kino mau pomaikai, a e helo ilihune ana ma keia no, oia ka poe i kupono e lawe i ka oihana kahunapule, aole o na poho lima hapuku, a no lakou na haawina holomua ke hapai i ka lakou mau hana.

 

Ka Halekoa Kahiko.

            Eia heia hale a ka lehulehu uku auhau i hana ai ke hoowaiho wale ia nei me ka waiwai ole, a ke ko nei oia iwaena o ke kulanakauhale me he hale hoomana la no na lahui maupo o Asia. Aole anei e hiki i ke Aupuni ko imi i hana kupono no keia ka hua hale ka wale iho no, i wahi e hoi ai na dala a ka lehulehu i uku ai, ma ka hoolilo ana i mau @ hoolimalima no ka lehulehu ma ka hoolimalima pule, mahina a makahiki paha?

            A ina aole ma ia ano, ma kekahi ano e ae paha e hiki ai ke loaa mai ke dala o komo ai iloko o ka waihona o ka lehulehu i wahi e hoomama ia mai ai na @ kupapanui e hekau nei maluna o kakou, me he mea la, o ke alahele wale no ia e hiki ai mamua o ka hale ku wale iho no i ka la a me ka ua, aohe mea nana e noho, o ka makika a me ka ukulele na mea nana e kiai.

            I hoopuka makou i keia, no ko makou ike, mai ka haalele ana o na koa o ke Aupuni a hiki i keia la, aole loa i hapai ia kekahi hana e hoopomaikai ai i ka lahui, oiai keia kahua hale e kai walo ana me ka waiwai ole. Nolaila, ke hoao nei makou e kamailio akea aku i koia manao imina o na poo alakai o ka lahua a na lakou e iko iho a hoomaopopo, i ka mea kupono o hana ai maluna o kela waiwai. O ka makou keia, he okoa aku no paha ka manao o ka poe ia lakou ia mana.