Ka Lei Momi, Volume I, Number 53, 23 August 1893 — Page 2

Page PDF (450.50 KB)

This text was transcribed by:  Cheryl Mokuau
This work is dedicated to:  Tanner & Colton Combs

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

 

AUGATE.

 

Sabati

Poakahi

Poalua

Poakolu

Poaha

Poalima

Poaono

 

 

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30.

 

 

 

 

Ka Lei Momi

 

Poaoklu, Augate 23, 1893.

 

HAHANA KA HANA A KA @ WAI.

 

            I keia mau Ia e noe nei, ko pau mai nei na paipu wai-o ka lehulehu i ka aokioki ia, mamuli o ka hiki olo ke hookaa i ka lakou mau auhau wai mamuli hoi o ka hiki olo ke hookaa i ka lakou mau auhau wai mamuli hoi o ka pilikia hune i ke dala. Aole i ma@ maeli ka poe mea uku wai e kok@h@ i ka uku ana aku i ke dala no kela oihana hoopomaikai o ka lehulehu, aka, mamuli wale no o kela ma`i kau e pahola nei i keia mau la, oia ka hune dala ole.

 

            Aole makou e hoahewa ana i ka Luna Wai no kona hooko ana i kana hana mo ka pono i me ka pololei, aka, aia ko n@ kou mau ahewa ana maluna o ka poe nana i kaena, he aupani oi loa aku o ka maemao a me ka waiwai keia aupuni hou i kukula ia e ka poe ako alunu mana a pakaha aina, ma ko lakou hoopuka akea ana i na manao uilani, he aupuni keia e lulau ia ana e na opihi koele o Kaneleau, a e ola ana keia ma`i ponalo iloko o ka lehulehu, ma ka hoea mahuahua ana mai o na hana kuloko o kuwaho iloko nei o ka aina, a he lehulehu wale aku o ia mau ano olelo i hoopuku ia mo ka mana@io ia hoi o ola io ana la hoi ka Hihune, eia ka aole.

 

            Aole no paha e nele ana ko makou pane pane ia mai no keia mea, aka, @oie ia o la mea e hiki ai ke kuemi hope @ ko @akou kakela ana maluna o ka oiaio, no ka mea, he mea ua ike a hoia ia hoi e ka noonoo o ka poe maikai aole he mea kopu wale ae i ke aka makani, a hoopili mai, aka, he oiaio maoli no, a he kula@ omi hope no ka man@, a oia ka mokou e iko nei mo ka hoohawahewa ole.

 

UA HOI HOPE.

 

            [@3 blurred lines] na, a i owili pu ia hoi me kona kokua, ma ke Kuokoa puka Ia o ka Poalua nei, a pili ana i ke koi a ka Elele o Iapana, no ke kupono ke koho balota na Iapana elike mo na haole e noho ana ma Hawaii nei, a e hoike ana hoi aole i hoalaha ia ma Honolulu nei, aka, maloko o na nupepa o Kapalakiki i hoolaha ia ai a e hoike ana, ua papa o Komisina Blount i ke Aupuni Kuikawa, aole e ae aku i na koi ana mai a ke Aupuni o Iapana no keia pono.

 

            Ua wehewehe kumu mai oia i na mea a pau a na nupepa o Kapalakiko i hoolaha ai ma ke ano he lawena olelo, a e hooili ana na ke Kuhina a Komisina Noho hoi keia wau hana, pela no a hiki i kahi a makou i olelo ai, ua hoi hope, oia hoi: “Aole ne e welo ana ka Hae Amerika maluna o Iolani Hale me ia ia Kiwini, ke mau nei no nae ko Amerika hoomalu ikaika ana mai a le i emi kela mana hoomalu.

 

            Ua like keia me ka mea ana hora a Ahaba ka hoi hou i hope no ka mea, ua hoike ae no keia pohai, uole loa he mea nana e huki i kela hao Amerika, e welo ana i ka oioi o ka pahu hae o Aliiolani Hale mamua o ka hiki ana mai o Komisina Blount i Hawaii nei, me na huaolelo hoi e hoomokumokuahua ana i ka naau o ka poe Aloha Aina, aka, aole lakou he poe e komo ia e na manao uluahewa o ka pupule, elike me ke ano o ka poe hoohui aina, aka, he poe akahele loa lakou, he akahai ma ka hana, he kupaa ma ka manao, a he hiki ole ke hoololiloli ia ma ka puuwai.

 

            Ua kali no lakou me ka hoomanawanui, me ko lakou mau waimaka e mohai ana imua o ke Akua Maua Loa, ma ka nonoi ana maloko o ka lakou mau leo pule, e hoihoi hou ia mai ka hae hani e ko lakou aina aloha, a o welo hou maluna o kahi a ka hao Amerika e kau kuleana ole ana ma Aliiolani Hale.

 

            He oiaio, ua lobo ia na leo pule, a ka poe i hoehoeha ia, a ua ike kakou, ua haule pio ka hana a ka poe aluuu waiwai, na mae ko lakou mau holehelena, a ua like lakou me ka poe i loaa i ka mai hehena o ke k@rela, na pau ke ku-ku ana o na a-i iluna, a ua malio a akakuu mai hoi na hana.

 

            Pela no makou e manao nei i ka wa e maliu hou ia mai ka leo pule a ka lahui Hawaii e manu naue ole o na Kahikolu, alai la, ua hiki no hoolana ia ka manao o hoi hou ana no ka Moiwahine Liliuokalani maluna o kona nohoalii ina e manao ke Akua Kahikolu e hana pela. A oia auanei ka wa e ike hou kakou i ua poe nei, e hoi hope hou mai ana na poo i o kakou nei me ke noi pu mai, haawi aku i wai e inu wai ai, aka, aole kakou e poina i kela mau huaolelo mana:

 

            “Makewai au aole oukou i hoohainu mai. Pololi hoi au, aole oukou i hanai mai.”

 

            Ua kupono keia i kumu alakai no ka poe nana i haha i ke ino, oiai kakou e pololi ana a makewai, o ka makou kumu ao keia no ka poe hana ino.

 

ANEE HAOLE.

 

            Ua manao makou o pane ae i keia mamuli mai o ka hoouluhua mau ia e kela huaolelo kohu ole e hapala mau ia nei maluna o na nupepa e hoikeike mau ana i ka pono kaulike maluna o ka lahui, he “anee alii.” Nolaila i mea e pau ai ka pohihihi ma keia, a e ike iho ai i ka huli hope ana o ua pua la i paua ia mai ke kakaka mai a kamalii maa i ka pana iole i Hana.

 

            I ka hoomaopopo ana i ke ana i ke ano io maoli o keia huaolelo makukoae, o ike pono iho no auanei ke kahu o na ilio la, nona no ka ia waiwai aole no hai ae ia hoino ana.

 

            O “anee alii,” he hupunaolelo ia i lawa ole me na mahele o ka Pili Ololo, aka, aia @ae a hoopuka ia penei, “na nupepa anno@alii,” alaila he hopunaolelo okoa ia, no ka mea, o “nupepa,” he haina ia, a o “anoe” he he hope haina ia, a o “ahi” he pani inoa ia, a i kahi manawa no nae, ua kapaia oia he haina lea. Nolaila, ina e mawehe pono ia ae na mahele o keia hopunaolelo a @ nui, alaila e ike ia mei no penei ke kihu ole o ua huaolelo la maluna o na nupepa o kakoo ana i ka lahui.

 

            O “anee,” he hope haina ia, a o kona ano nui, he noho kiai mau ana, he pipili mau ana a he nehe kali ana aku malalo o hai, e ake ana o ka loaa hou mai o ka hai, oiai na ua mea la no ana e anee la e pa-a iaia i kahi mana ai i kela la a me keia la.

 

            O “alii” hoi he pani inoa ia e pani ana i ka inoa o Liliuokalani a o kahi alii hanau e ae paha o ka aina, alaila ina e hooholo lokahi ia ke au o ka olelo ma keano maopopo loa, alaila e ike ia no auanei penei:

 

            Hoopipili mau ana ma ke alo hanai ana. E hoolilo loa ana i ke kino me ka uhane, ka ikaika a pau no ke alii wale no i na wa a pau o ke ola ana, ua hualele i ka hoaaloha.—Owai la ia? Aole ma ka aina a aole hoi ma @a moana, a koe wale no keia, o ka makou i ike ai, ua huli hope aku la keia huaolelo a aai maluna o na haku nana ia, a penei e puana ai a maopopo lea, “Na wahi Anee Haole.”

 

            Mai ka la a po, aia no ma ke alo o ka heolo ke hi i mo-ku ai, e kamai`io ana, o@ ana a ku@ou ana, i o ka h@ole wale no, mailoko a waho.

 

            No na wahaolelo hoi o ka lahui, aole wahi kohu iki. Na ka lahui no ka  ka lahui, a na ke`lii no ka ke alii e ola nei. A o ke kakoo walo ia ana no o ka pono kumu o Hawaii, a no ka @ele hoi i na huaolelo kanaka makua,o alii” ka ia. Lalau no hoi. Oia no ka mea i lelo  ua makukoae koke ae la he “anee alii” ka ia. Lalau no hoi. Oia no ka ka mea i lelo ai mawaho o ka pa a haalele ia aku na hipa e auwaua makua ole, a manao ae ke ola e “Anee Haole.”

 

@ehea hoi na Kiue Haole.

 

            Ma ka noho ana o na Kiure Haole e noonoo i ka hihia pepehikanaka ma ka Poakahi nei, a i ko lakou komo ana iloko o ka rumi a puka mai iwaho me ka olelo hooholo, e hookuu ana i ka lawehala, ua liloia i mea no ko makou lunaikehala e nune ai, me ke komo pu mai iloko o ko makou houpo na manao hoohuoi, heaha hoi ka mea i kauohi ole ai o ka Loio Kuhina, a i ole, o kona Hope paha, i na hihia hewa a na Kiure Haole i koe, e like me ko laua hoopau a hoomoe ana hoi i na hihia a na Kiure Hawaii a kekahi kau hou aku? No ka mea ua kue na Kiure Haole i ka makemake o ka Loio Kuhina a me kona Hope, ma ka hookau ole ana i na hoopai maluna o ka mea hana h@wa, a oia hana ana pol@, he hahai ana ia malalo o na hana a na Kiure Hawaii, he mau la wale ae nei n@ ka mamao.

 

            Heaha ke kumu i@ hoohalike ole ai ke ano o ka hana ana, e like me ka na Kiure Hawaii? No ka ulaula ana anei o ko lakou ili, ke kumu i kaohi ia ai o ka lakou mau hihia, a o lakou nei hoi, he alohalohi a olinolino o makapaa ai ka ike o ka Loio Kuhina a me kona Hope, a i ole, no ka olu anei a keokeo ana, o like me ke pohaka o ka mahina iloko o Kupau, ke kumu i hiki ole ai?

 

            He mea ua Akioma ia, aole e hahai ka hipa laka i ke kao ahiu, no ka mea, he kue ia i ke kanawai o ko akahai a me ka huahaa, a pela i hoea mai ai keia mau paewaewa ma o na alakai la o ke kanawai. E kamailio hou aku ana makou no keia mea ma keia mua aku.

 

            Ua loaaa mai he aa h@ih@i wawae ia Chas. Crane, o ka Hui Telepona Bele, mai a E. J. Norcott, o o luna o ka mokukaua Bosetona no ka pahu hal@ he 100 i-a, a o ka manawa aoie i maopopo ia makou.