Ka Lei Momi, Volume I, Number 58, 29 August 1893 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

KA LEI MOMI

Poalua, Augate 20, 1893

 

KE OLA O KA MOIWAHINE.

 

            O ke ola o ka Moiwahine Liliuokalani, he mea nui ia iloko o ka puuwai o na kanaka hoopono a pau o ka lahui Hawaii, koe wale no paha ka poo i puni mahope o na alohilohi o ka wai@ a me ka leo o ku gula a ka hoike Nui hoi i olelo mai@ai.  “O ka pani @a, oia ka mole o ka hewa,” a he hoomaopopo nei kakou i ka oiaio o kela olelo kamahao a ka Baibala i hoike e mai ai he mau tausani makahiki ae nei i hala.  O ka makou wale no e hoike aku ai i ko makou mau hoa ili ulaula a pau i kupaa mahope o ke aloha onipaa no ko lakou alii aimoku, eia no oia me kona kulana o ke ola kino maikai, a o kona mau manao a pau, ua hilinai aku oia maluna o ka Mea Mana Loa, oia kona puuhonua e lanakila ai maluna o na imihala a kona mau enemi.

            Eia kona mau maka ke kau aku nei i na hana a ke aupuni o Amerika, a me he mea la, ina aia ke Akua o ka hoopono a me ke kaupaona kaulike ma ke ka Moiwahine aoao kahi i hooholu ia ai, alaila, me he mea la, he mau la wale no koe, a ike kakou i na hua o ka pomaikai o kona kupaa ana mahope o kona lahui, oiai hoi ka lahui ua pipili aku ko lakou aloha mahope o ko lakou Moiwahine.

            Nolaila, ke hoike aku nei makou imua o ko makou lahui aloha, he oia mau no ke ola o ke Alii, mai kona la i haalele aku ai i ka malumalu o Halealii Iolani, a hoi ae a noho me kona home ponui ma Wasinetona.  H@lo a hiki i keia la, aole i ano e ae na haawina hauoli o kona mau helehelena, @, he oia mau no oia i ko al@pali.  Hoomanawanui.

 

KO HAWAII MALUIHA.

            He mea hauoli no kakou ka ike a me ka lohe ana i na olelo mahalo mai na lohelohe mai o na malihini mai na aina mamao @ a pela pu no hoi me na @ a me na kamaai@ e ka aina i pau aku i ke @ okou@ keike aku ai imua o ko lakou mau pohai ma na aina a, e pili ana i ko Hawaii k@l maluhia mamuli o ka ulu ole ana o na hana hoohaunaele mai ka lahui Hawaii Ponoi mai.

            @ keia na k@ [3 lines unreadable] no ua @ i ka malama ana i ka noho ana lokahi, ke aloha a me ka @ho ana akahai, he mea ole ia kakou na mea a pau, e hoinoino ana i ko kakou @ ka mea, ua maa ka@ i ka hoomanawanui, oia ke kumu e mau ai ka maluhia.

            Nolaila, e mau ka hoomanawanui ana, e noho me ke kali aku aia no he wa e hoea mai ana a e loaa no he hauoli oi loa aku @ o keia wa a kakou e noho nei.

 

O KA HUA ANEI KEIA O KA OLESONA A’O ANA?

            Ua lohe kakou i na leo kumakena o na makua a me ka ohana o ke keiki nona ka inoa i kapaia o Hanuwela Kapule i ku ai i ka p@ka pu raifela ma ka auina la Poaono nei, a ua hei ia ae hoi, he haumana oia no ke kula o Kamehameha, malalo o ke ao ana a Olesona ke kumu.  I ko makou huli ana aku i ka mea oiaio, ua maopopo, he haumana io no oia a oia no kekahi i puni mamuli o na ao ana a ke kumu, e hoolilo ma ka moraki i kona @ hanau no na apana dala a Ieda Isekariota, ma ka hoohui ana ia Hawaii aloha me Amerika malalo o ke koi a na mamo a me na pohai o ka poe alunu.

            Ua hooko@ Hanuwela i ka leo lokoino o kana kumu, oiai oia e auwana hele ana ma na aekai e Amerika, e hooikaika ana no ka pono o ko lakou mau pakeke iho, aka, eia hoi ka uhane o Hanuwela ke hoopahu’a aku la i kana hana, a o ka hope ola kona halawai me na ulia pakalakima kana huakai hele.

            Mamuli o ka make ana o keia keiki a haumana hoi @ Olesona i no ai, ua ulu mai keia ninau iloko o nu kou, o ka hua iho la anei keia o ka @ naauao ia ana o keia keiki, he lu@ na ka poka o @.  M@ [2 lines unreadable] keiki e ka lohe i ka @ ka lakou ku@ a he mea maopopo, mamuli oia ano ha hoolohe na haumana mai ke nui a ka liilii i ka leo o ke kumu, @ na mea a pau ana i ao ai a @ ka hua o ke ao ia ana, @ hoopokole ia na la o kona @ ana i na ea oluolu o @ aku la oia no ka @ o na mea a pau ma keia ao.

            Nolaila, @ nui ko makou m@ina mamuli o ke alakai hewa ana o na kumu e loaa ai ka poino i na haumana, elike iho la me keia a kakou i ike pu ae la.  Aloha no kela opio i @ paku one na@ koe @ Kuik@ e ka-ki ai @.

 

Kue ke Keiki Kaka i ka Moa

            He mea maopopo o ka hua ka-ka i hoomoe ia o ka inoa, a kiko mai a lilo i keiki, he mau la wale no kona e noho ai malalo o kona makuahine moa, a hoomaka koke no oia e au iloko o ka wai, elike me ke kanawai paa i kau ia maluna ona o ka wai kona home e noho ai, a pela oia e hooko ai i kona wa e hulu ae ai, hoomaka oia e lele me kona mau eheu, me ke kupeka ana me ka hauoli iluna o ka iliwai, e kimokimo ane ilalo o ka wai, a o kona puupua kana e hoikeike mai ai oiai kena makuahine moa e noke ana i ka uwe ma kula, elike me ke ano o ka maku aloha i kona keiki.

            Aka, ke ike ae la no kakou i ka hana a ke keiki lokoino i ko na makuahine maikai, e hoonaikola maoli mai ana no i kona makuahine me ka hoohuli mai i kona hope awaawa a kona makuahine i hoomanawanui ai i kona ino i kona mari la pokeo wale, me ka panai mai i na hana ino a pau na kona makuahine e auanio.

            Pela no, ua ulu mai keia wahi manao hoomakeaka ia makou, no ka ike i ka hana a na keiki haole i hanu ma Hawaii nei, a i noho hoi a kupa mai ka wa kamalii mai.  E pono makou e hoakaka aku.

            O Amerika oia ke keiki, a o Hawaii nei kona makuahine, i kawa i hulu ai na keiki Amerika a hiki ia lakou ke au iloko o ka wai me kona mau wawae, na hoomaka koke lakou o haalele i ko lakou makuahine aloha e ku aku ma k@ o ka muliwai e noke ai i ke kapalili no ke aloha i kena keiki hookama, he ole nao ka maliu ia mai,

            E nana kakou i na hana a Kakina.  Kakela, Kaaka, kekahi mau keiki hapa Amerika ma o ko lakou hanau ana maluna o ka lepo o Hawaii, aole lakou i maliu nei i na leo uwe a Hawaii i kaukau aku ai mahope o ko lakou mau kua i ka la 19 o Ianuari, 1893, oiai ko lakou makuahine nana i hoopumehana i ko lakou wa kamalii e ku aku ana a nana i kona mau keiki e au ana iloko o ka wai, no Kaleponi ka pahu aohe maliu ia mai o na kalokalo ana aku no ka palekana o Hawaii a nolaila, ua kupono kela poomanao maluna, no ka mea, aole e loli na keiki ka-ka i moa, a pela hoi ka Pelehu oi Oketora:

 

@ Kue kai-eki I Kona @ Ponoi

            I ko makou wehe ana ae a nana iho i na manao o Bihopa a me Iosepa i kakau ai ua ike iho la makou i kekahi manao i kakau ia, a nona ho@ p@ e olelo ana.  “He Mau Mea Maopopo Lea,” maloko o ke Kuokoa puka la o nehinei (Aug. 28)  I ko makou kanana ana I ka io o kela manao, ua hiki no ke kapu ia aku he noa makani oia na ka poe kuhao ua no e @ ea ole, oia hoia, aohe io o loko, ua ohaka a papau ke kahua o ko kukulu ana a na makamaka i ko laua kahua kamu, a eia ko laua hale ke hio nei no kona hina aku ilalo a weluwelu liilii, ke o’e e loaa he mau laau koo mawahomai o kahi e hi-o ana.

            Pela no laua e hooikaika nei no ka pono o ko laua mau haku e ai hookano nei i ka luhi o na kanaka Hawaii, ma ka puhi mau ana i ka laua o-le hanapilo, ka hoohuiaina, ma o na Komisina la a lakou i hoouna aku ai, oia hoi o Kakina a me Alekanedero, e noho kiai la i ka makaha o ka Peresidena o Amerika me ka hilahila ole.

            No olelo ae no hoi a Bihopa a i ole, o Iosepa paha, e kuka pu ana ka ka Peresidena Kalivalana me keia mau Komisina Hawaii elua, a mahope aku e kuka pu ana me na Komite Huwaho o ka Ahaolelo Senate, a ia wa ka e noonoo ia ai i huikahi kupono no Hawaii, a pau ia, alaila, hoouna aku o Kalivalana i kela kuikahi i ka Aiaolelo Senate, na lakou e noonoo a e hooholo hoi.

            Aole i pau ae kela a maopopo lea, kuekau ae la no na mea e pili ana i ka Moiwahine Liliuokalani, me ka hoole ana, aole e hoihoi hou ia ka Moiwahine i hoopau ia,” a e hoole pu ana hoi me ka hoohaahaa ana i ke kulana Aliiaimoku, me ke kapa pu ana aku iaia he wahine, i hiki ole ke hookele @ono i ke aupuni Hawaii, aole ka e hiki iki ana ke malama i ka maluhia o ke ola a me na waiwai a ka poe hapa Amerika, eliko me ko Bihopa, Kukina, Alekanedero a me na keiki a pau i hanau kaka ia ma Hawaii nei.

            Pela no ko makou noii ana no na mea o pili ana i ke Komisina Blount, a e mahalo ana ka oia i na hooponopono ana i ke Aupuni Kuikawa, ma o na alakai mokapo la o keia mau la, a ua makemake ka ke Komisina Blount e hoomau ia ko Hawaii pono ma ia nao o ka malaila ana.  A o hoike hou ana no hoi,