Ka Lei Momi, Volume I, Number 5, 4 September 1893 — Page 5

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, SEPATEMABA 4, 1898                    5

 

me na manu ka@ka iloko o ko kiowai olepoiepo o ke pahele a me ka alunu.

            Ma ka pepa o ka la inehinei, ua hoike akea maoli ae no @ i ko laua lili makaewaewa loa i ka hae nani o Hawaii, a o ka lana e moeuhane mau p@i i ka po a me ke no, o ike hou i ke kino wailua o ka Ilae Amerika o wela hou ana ma kahi a Kiwini i huki mahaoi ai iloko o ka malama o Ianuari i hale.

            Ko hoike aku noi makou i ko makou manao maoli, he mea makehoa a i ke kino o ka pinao ke hele a @ hele ma ka puka aniani, me ke ake e puka mawaho o ka halepaahao ana i hoomakaukau ai nona iho pela hoi, o ke ake ana aku o olua i ke ika kino wailua o ka mea make, he mea makehewa wale no ia, nolaila o ka hoepna o ka olua a o oukou hui ia paha mau hana i makemake ai e hooke ia, e uhai mau ia ana oukou e na uhane apu o ka po, a pela e pukaakaa mau ai ke oukou mau uhane a hiki i ka hopena.

 

Nawai i Hoolilo ka Aina?

            Uuku makou, a nana a heluhelu iho i kekahi manao i haku la e na paalalo o ke Aupuni Hoohuiaina, a ua noii hoi me ke akahele loa i kahi a makou e hiki ai ke ike ke ola nei keia mau kanaka mamuli o na apana dala i hoolimalima ia no ka pono @ me ka pololei maoli, a ke ui @ nei, “o ka aina hea la kui pakaha ia?”  A e hoikeike pu ana hoi, a ka hapanui loa o na aina iloko o keia aupuni, aia ia iloko o ka poholima o ka poe e makemake nei i ka hoohui aina a ke holo ka ia hana, alaila loaa ka ke maluhia a holo pono na hana, a pela aku.

            Ke ole makou e poina ma ka hoomanae ana, alaila, ua pololei ka Vanekoua i olelo aku ai ia Kamehameha penei: “Mai malama oe i ka haole, he poe hoomakaulii aina.”  Ua ko kela olelo Vanekoua i papa aku ai ia Kamehameha, aole i mamao loa na la mahope mai, a pela mai no a hiki i keia la, a he hoike kela a me keia no ka oiaio oia mau olelo a Vanekoua.

            E hoomaopopo kakou i ka oiaio o kela mau olelo: I ka wa i kaa ai ka hooponopono ana o ke aupuni malalo o Kamehameha III, ua kaena ia he Moi puuwai loaomaikai oia, ma o kona manawalua ana mai i na nina o koua lahui a me na haole e noho ana malalo o kona au hooponopono aupuni, ua ike kakou i ka makia o kona aupuni, oia ka pono, a malalo oia alahele e lawelawe ai i na hana e pau pili ana i kona hooponopono ana i kona aupuni, a o hilinai ai hoi e loaa ka holomua ma ano a pau.

            I ka makahiki 1829, pae mai na kumu misionari i keia aina no aku la na alii e ao ia ka pono, a e hoonaauao ia na kanaka, ua laha kela pono iwaena o ka lahui oluolu o Hawaii, ua kuilima pu me ke poo o ke aupuni ma kela hamu, a iloko o na ao ana a me na kuhikuhi ana a na mikanele, ua @ aku la o Kamehameha Ekolu e haawi i na aina aupuni no kona mau makaninana a pau, a ua hoopuka ia he Palapala Sila Nui no ka poe a pau i ike he pomaikai ke loaa mai ana ma kela hana, a he @ hoi o loaa ai ka noho oluolu ana o ka lakou mau mamo mahope aku.

            I ka wai haawi ia aku ai kela pono, aole I nele ua hapai wa i ka mahele aina (oia hoi na mikanele a me na kokua), ua ku aku na kamaaina ponoi o ka aina a nana, he mea pomaikai paha ia aole paha.  Ua hoopalaleha kekahi poe, a aole i kii i na Palapala Sila Nui, aka, o na poe hapai waa ua piha na eke, a ua oioi kau ka mea i loaa ia lakou mamua o ka na lawai ponoi.  He ano lawa ole ka n@uao i kela wa, nolaila aole lakou i ike he mea waiwai ka aina, a ua nohe pu wale no lakou me ka noonoo ole.  Aka, o na haole, ka poe hoi a Vanekouwa i papa aku ai ia Kamehamea aole e malama, oia ka poe i hoopuni ae i na aina me na pa laau, na pa pohaku, a e kekahi mau wahi hoi ua an@ kaula wale ia no mai ko kai a komo i ke kuahiwi.  A o kekahi hoi me na wahi apana dala omilumilu wale no, ua lilo holookoa he mau tausani eka aina, a pela aku.

            Ke manao nei makou ina o ka hookonokono ia ana o ka Moi Kamehameha ka Lokomaikai a ua manao loa na kanaka, ina pau loa na aina aupuni a pau i ka hookuloana ia e na kanaka ponoi o ka aina, a o kekahi hoi o ka poe naua i a’o aku i ka Moi e hana pela, aole lakou i a’o aku i ke alii aole e ae i na makaainana e hele e morkai a e kuai aku paha i na aina i kapoe mea dala, ua waiho pu no lakou pela, i wahi no ko lakou mau makamaka e hookahua ai i ko lakou mau kapuai wawae maluna o ka lepo o Hawaii, me ko lakou ikono, he alahele ulelohi ia o ka lilo o ka aina ia lakou ina lakou e hana pela.

            Ua hamau ko lakou leo, aole lakou i hoopu-a wale aku, uumi lakou i na mano uluku e kue ana i kela hana hewa, papani ko lakou mau waha, i ole ai e kuia na manao kikania o nu ana iloko o ko lakou mau waihona ike.  A ua hoopao mai lakou i ka pohai o ka poe hoaie dala, ma ka moraki aina a kuai hoi, oia o Daimana ma, Kakela me, a lehulehu wale aku.

            A i koia la, ke ku nei ka lahui Hawaii a kikeke ma ka puka, me ka ninau ana, nawai i hoolilo ko makou aina?  Nawai i pakaha i ko makou aina makuahine?  Ke ku nei makou a hoike aku me ka hookamani ole, aole hoi malalo o ka manao lili pilikino, aka mamuli o na hoikeike o na hoomanao a makou i malama ai a me na hana ike maka i lawelawe ia e na mamo mikanele a me ka lakou pohai, oia ka poe nana i pakaha ko kakou aina, aohe poe e ae mawaho aku oia poe, a ke kau nei na alina o ka hoomaewaewa ia maluna o ko lakou mau lao.

            Ina he mea hiki ia Iesu ke hele mai o ku hoike i ka mea nana i hana ka hewa mawaena o na aoao elua, ke manao nei makou, oia ka hoike mua loa e haawi ana i kana mau olelo kue i ka pohai o na mikanele, a me ke apono pu ana i ka makou oia ka pololei, a @ ho mea la oia maoli no ka oiaio.

            No ka mea, o ko kakou aina mamua aku o ka hiki ana mai o na mikanele aohe lihi aina i lilo i ka mu a me ka pope, aka i lakou hiki ana mai ao ana mai aole e malama i ko kakou mau waiwai mahope pau i ka mu a me ka popo, hoomaka na kana ka e hooko ana i na oleloae, a oia ke kumu a kakou o ike nei i ka hune a me ka nele maopopo.

 

Kue ke Keiki Kaka i ka Moa.

            He mea maopopo o ka hua ka@ hoonmoe ia e o ka moa, a kiku mai a lilo i keiki, he mau la wale no kona e noho ae malalo o kona makuahine moa, a hoomaka koke no oia o @ iloko a ka wa, elike me ke kanawai paa i kau ia maluna ona, o ka wai kina home e noho ai, a pela oia e hooko ai i kona wa e hulu ae ai, hoomaka oia e lele me kona mau eheu, me ke kapeku ana me ka hauoli iluna o ka iliwai, e komokomo ana ilalo o ka wai, a o kona puapua kana e hoikeike mai ai oiai kona makuahine moa e noke anai ka uwe ma kula, elike me ke ano o ka makua aloha i kana keiki.

            Aka, ke ike ae la no kakou i ka hana a ke keiki lohoino i kona makuahine maikai, e hoonaikola maoli mai ana no i kna makuahine me ka hoohuli mai i konahope awaawa a kona makuahine i hoomanawanui ai i kona ino i kona mau la, pokee wale, me ka pani mai i na hana ino a pau na kona makuahine e auamo.

            Pela no, ua ulu mai keia wahi maano hoomakeaka ia makou, no ka ike i ka hana a na keiki haole i hanau ma Hawaii nei, a i noho hoi a kupa mai ka wa kamalii mai.  E pono makou e hoakaka aku.

            O Amerika, oia ke keiki, a o Hawaii nei kona makuahine, i ka wa i hulu ai na keiki Amerika a hiki ia lakou ko au iloko o ka wai me koua mau wawae, ua hoomaka koke lakou e haalele i ko lakou makuahine aloha e ku aku ma kae o ka muliwai e noke ai i ke kapalili no ke aloha i kana keiki hookama, he ole nae ka maliu ia mai.

            E nana kakou i na hana a Kakina, Kakela, Kaaka, kekahi mau keiki hapa Amerika ma o ko lakou hamau ana maluna o ka lepo o Hawaii, aole lakou i maliu mai i na loe uwe a Hawaii i kaukau aku ai mahope o ko lakou mau kua i ka la 19@ o Ianuari, 1893, oiai ko lakou makuahine nana i hoopumehana i ko lakou wa kamalii e ku aku ana a nana i kona mau keiki e au ana iloko o ka wai, no Kaleponi ka pahu aohe maliu ia mai o na kalokalo ana aku no ka palekana e Hawaii a nolaila, ua kupono kela poo manao maluna, no ka mea, aole e loli na keiki ka-ka i moa, a peha hoi ka Pelehu i Oketera.

 

O “Ka Leo” Anei ke Kumu o ka Hookahuli Aupuni?

            Pela ka makou i ike iho ai maloko o ka nupepa Kuokoa puka la o ka Poalua nei o olelo ana.  “I ka wa i kukuluia ai ka nupepa “Ka Leo a me ka Oiaio,” ua hoala mau mai oia i na manao lili pilikia o, ku@ ino i na @ikane@ i ka poe hookumani ua noho ka poe haipule me ka ehaoh@ imua i ke alo o ke Ak@ a @ hoolohe ke Akua i ka leo o ka lakou pule.”

            He kupanaha ke aka@ e keia poe i ka @hulia i ka oiaio he hoopu @ a i ka waha@ i pololei.  Aole anei o ka manao a @ iloko o ka umauma no @ pomaikai, ke kumu i @ mai ai o ka hookahuli a@ maluna o Hawaii?  Ke @ makou oia ka pololei.

            He @ ia o na @ kea no, no ka mea@ no ia me he pua@.  O na hoino ia ana @ poe kanaka ma keia@ mea ole wale no @ no ka mea i na @ aku na hoino @ hana ma keia ae, @ ia ko lakou homaikai @ keia ao, nolaila a@ me ka Oiio ko @ mikanele hana ana i @ ino ma keia ao, aku, no @ a me ke eke e piha @ i ke dala, oia ke @ maiai na hana ino a pela aku no Ka Leo a me ka Oiaio.

 

O ka Noeau ke Ala kai e Lanakila ai.

            He mea maopopo, e ka naauao, oia ke ki @ e wehe i na mea huna pohihihi Luna ia aku mai ka ike aku a ka maka o ke kanaku.  E hoomaupopo iho kakou, o ka naauao, oia ka mea i oi loa ai o Solomona maluna o na alii o ka honua i kela au kahiki loa mamua, a oia hoi ke kumu i loli ae ai ke kulana o ke kanaka ilihune a haahaa loa i loaa keia haawina kamahao, i mea waiwai a lilo i mea pookela maluna o kona mau hoa e auamo pu ana iloko o na haawina o ka ehaeha.

            Ua nui na kanaka pookela i loaa i keia haawina, aka, he mea ole ka naauao, ina aole i loaa ke kulana o ka noeau, ke akahai a akahele, i okomo pu ia iloko o kona naau ka hoopono ai me ka hoopololei, a oia mau mea a pau, he mau makia ia nana e hooholomua i na hana a pau a ia kanaka e lawelawe ai, oiai oia e kuana ma ka hoouli o ke poo e kana mau hana.

            I keia mau la keke aku nei ua ulu ae la he okuku hakaka kaua mawaena o Siama a me Farani, a ua ike hoi kakou kokoke loa o Enelani me Farani e hoau hou I ka inaina kahiko loa i hoomanao ia e ka lahui Farani no na hana a ka poo Pelekane i hana ai i ke au o Napoliona, a no ia owelawela manao @, ua ala mai la lakou a imi kumuhana aku la i wahi no lakou e kana ai.

            Aka mamuli o ka noeau o kekahi alii loea o Pelekane, nona ka inoa o Haku Dufferin, ua hoouna koke aku la ke aupuni Pelekane iaia i olelo e hele a ie hana kuikahi pu me ka poe Farani puni kaua ma ke aloalii o Parisa, a me ka ma@e i hui ia me ke akahele, ua haalele iho la oia ike kulanakauhale o Ladana, no ko kahua o ka hana, a mamuli o kona noeau, ke ka hookomo ole i kona poo iloko o na manao uluku o ka huhu, na eo iaia ka lanakila ma ka holopono ana o kana hana i hoouna ia ai e kona aupuni a i keia la, me he mea la, ua huli hoi ae la oia me na papalai hoohanohano ana @ai kona aina hanau ae.  Oia ka makou e panai aku nei, e ka noeau ke kumu o ka lanakila maluna o na @oloku o ke ake pani kaua.