Ka Lei Momi, Volume I, Number 5, 4 September 1893 — Page 6

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

6          HONOLULU, OAHU, POAKAHI, SEPATEMABA 4, 1893.

 

OWAI  IKEPONOI

            He ninau keia i hiki ia makou ke pane a ke kulai aku hoi ma ka puniu poo o ka mea i awila ili ia no ka lili a me ka ho@aikola i ke Aupuni Moi o @ anu hoi ia Ai@ ka huli loaa na i noho ai me ka @ kupono ia i na @ i @ui iku la, @ ka hoohepa an@ iho, oia kekahi ele@kule o ke kulanakauhale nei e kuouou nei ke poo imua o na maka o Wini@ aka, aole e hiki ia Wini ke ike maoli aku i kou ano, oiai, ua piha o loko o kou opu i ka lepo.

            Aole anei o Ailuene ma na Kuhina Hawaii hoi i ke Aupuni Moi, ka poe kuhina mua loa nana i hoala i na hana aupuni ma ke koho ana haahaa e lilo ai ka hana iaia, a i ole, ia lakou paha, ma ke kapili ana i na alahaka a me na uwapo a puni ka Paeaina?  Ke manao nei makou, oia no.

            Heaha ka Kakina ma mau mea hou i hana ai mawaho ae o ka Ailuene ma mea i hana ai?  Ke i mai nei, o na alanui ka o ke kulanakauhale nei ua like ka me ka papaa hao ka manoanoa, aole ka pela i ke au o ke Aupuni Moi, he puehu ka ka lepo, a i keia wa ka, aole e pula ka maka o ka poe e hele ana ma na alanui o ke kulanakauhale nei.

            He kou keia a kahi elemakule waha ohiohi e helu ana i ka puahiohio aole he mea e loaa mai, elike no me kona ano he makapo, pela no i pula ole ai kona mau maka i ka wa a ka makani e kuehu ana i ka lepo ma kona mau papalina, aole oia e ike he lepo kekahi a ka makani e nou ana iaia, o kana e ike, o ka huihui o kona mau maka, aka, o waho ona ua piha i ka lepo ula.  He mea keia @a ike ia iwaena o na makapo a pau, a he ma’i kau hoi no lakou a hiki i ka hooluolu ana o na pauku kino, elike me Ikehuhewa e walaau nei.

            No ka pau ka o na dala o ke alanui Alii me Beritania ia Ailuene ma, ke k@ o ko Kakina ku ana iluna a poka aku la i ana kikala o ke “Aupuni kapulu” ma o kona mau alakai la.  O keia kahi e hiki ai ia makou ke ike i ke ku ole o ka papale a Ikeponoole i haawi ae nei no ke Aupuni noho manawa wale iho no, me ke keha ana ae i keia mau huaolelo a ka hookano nui wale noho ai, “Hanohano oe ke noho mai.”

            O Kakina ke alakai o na hana pakaha a pau maluna o ka lepo o Hawaii, a oia hoi ke alakai o na huaelo a pau i hanau ia maluna o ka lepo o Hawaii i keia la, a ma keia hope aku, he hua a he moopuna na ka poe nana i ao i ka hoopunipuni i na kanaka Hawaii i ke ano @o lakou malama ana i ko i kou aina a me ko lakou mau waiwai ponoi.

            O keia Kal@na ka mea nana i hookupilikii i na manao o na kuhina o ka Moiwahine i ka la 14 o Ianuari a hiki i ka pelukua ana o ka hapanui o lakou a kue aku la i ka manao o ke Alii no ka pono o Kona lahui.  Ke ole makou e lohe hewa, oia maoli no ke alakai o keia mau hana pewa a pau i kau mai maluna o ka lahui Hawaii, aole oia i imi no ka poao o ke Aupuni a me na kanaka kupa o ka aina, aka, ua imi oia no ka pono o ko lakou mea waihona hoahu, a i keia la, eia o Kakina ke uku ia nei ma kahi o ka 6,000 dala o ka makahiki, a he 1,000 dala hoi kona oi imua o ka Peresidena o ke Aupuni Kuikawa e noho nei e lawelawe ma ke poo o ke aupuni, a e malama ana hoi i na hana ekolu ma kona lima, oia ka Peresidena no ke aupuni, Lunahoomalu no ka Aha Hooko me Kuka o ke aupuni, a he Kuhina no ko na Aina E, a ua makepono ke dala iaia.

            E nana ia Kakina e noho mai la i Amerika, aia oia i Kikako kahi i auwana ai no ka hoikeike ana i na pohaku pele ma ka hale hoikeike nui o ke ao nei, e hoahu ana no ka pomaikai o ka poe Hui o ka Luaopele; alaila, e mahalo anei kakou i ke kanaka nana i hoino ka inoa maikai o ko kakou aina, a e hapai aku me ke mele ana i kona inoa no kana mau hana uhauha i ka waihona o ka lehulehu?  Ke manao nei makou, aole e hiki ke hana pela ka poe hoopono a pau, koe wale iho no paha kahi Ikepono i na hana uhaai a Kakina, a oia a me ka puali anela o ka po, o lakou ke hoomaikai aku iaia me ka himani a ho@ana ana i kona inoa, me he mea maemae la.

            Heaha ka mea i poina a oi Ikepono i na hana kue a Kakina i ka bila kanawai e pili ana i ka uku o na koa, oiai ka wa o ke Aupuni Alii e noho hoomalu ana maluna o ka aina holookoa.  Ke hoomaopopo nei kakou i keia la, oia ka hooulu ana i na hana popopo a lakou i hoala ai ma kahi malu, i kumu e hiki ai ke poipo mai maluna o ka Moiwahine o Hawaii, ka mea hiki ole ko alakai ia mahope o ko lakou mau manao lalau a me ke apuka maopopo!

            Ua hoao lakou, a i ole o Kakina, e kukulu i kela kumuhana a kakou e ike nei he hauna a me ka polopolona, ma ka hoemi ana mai i na koa mai ka haneri a i ke kanaoao, mai ke kanaono a i ka iwakalua, iloko o ko kakou Ahaolelo Kau Kanawai, me ka hapai ana i ka leo a nui: E hoemi kakou i na lilo o keia hana, he nui ka lilo no ka ai, ka aahu o na koa me na alii, a me kekahi mau hemahema e ae, oiai, wahi a lakou, “he aupuni maluhia keia, a ua hiki no ia iwakalua koa ke malama i ke ola o ke Alii me ka pilikia ole, no ka m@, aia ka makia o ko kakou aina ke paa nei, oia hoi, E mau ke Ea o ka Aina i ka Pono.

            Na keia mau hana pee a hoonalonalo a ka poe i piha i ka maalea, ua hihia aku la i ka umiumi ka hapanui o na waha olelo o ka lahui, ala mai la lakou mai ke kunewanewa hiamoe mai, a hahai aku la ma keia alahele e poino ai ke Aupuni, a hoao lakou e kokua makapo mahope o ke alanui a Kakina ma i eli ai no ua poe makapo nei, aole lakou i ike i ko lakou haule ana iloko o ka lua i eli ia no lakou, a hiki i ka la 14 o Ianuari, akahi no a owaka ae na lihilihi maka, a ike iho, eia ka lakou a me ka lahui, ka poe i hana hewa ole aku, iloko o ke ka’e o ka lua kahi i ku ai, a ma ka la 16 mai, poholo aku la kakou a pau iloko o ka lua a Kakina ma i eli a hookaha ai he mau makahiki ae nei i hala.

            Ke ike nei kakou, he poe hoopunipuni na alakai nana i hookahua keia aupuni noho manawa, he poe hao wale i ke kuokoa o k@ lahui Hawaii, ma ka hoao ana e hoemi i ka ikaika o ka mana hoomalu i kanaone koa.  I keia la, eia na pualikoa kumau a me kuikawa o ke aupuni hou ma kahi o na haneri, o ai hookano ana maluna o na loaa o ke aupuni i paumi aku i ka uku mahina o na koa ili ula o ka Moi Wahine, a ma o ka hoemi ia ana mai o ka ikaika hoomalu o ko ke Alii mau pualikoa, oia ka m@ i ka@i ai ka aka a ka poe i pika i ka maalea a hiki la lakou ke hana paani mai i no Wahi koa uuku o ko Alii me he uwahi la no ka ipu paka.

            O ka hanohano hea keia a Ikepono e hapai nei i ke Aupuni Kuikawa a pili i ka pae puu o Haupukele, o ka limanui anei i na pono pilipaa o na kamaaina a lakou i hao Wale ai ma o na moraki la a ma o na hana e ae, ke manao ia, ma ka pono me ka pololei maoli, he aupuni popopo ia, aohe ona kahua onipaa, a ke nahu mau la ka Welawela o ka makou mau huaolelo mahope o ko lakou mau elemu, a hiki i ko lakou hooluolu ana.  Aloha oe e Ikepono.

 

PAUPE’APE’A I KE AHI.

            Eia ka Mea Hanohano Sam Parker ke aumeume nei me kona mau makamaka nana i hoomalimali iaia i na la o ka noho oluolu ana, a i keia la, ua na@a mai la ua poe nei ana i hookipa ai ma kona home, a hoopailani ia lakou me he mau alii ai aina la no kona mau ahupuaa, me he mea la, he malihiai loa kona mau helehelena ia lakou.

            Eia ua poe nei ke pikokoi nei imua o na Lunakanawai, ma ke koi ana ma na haneri, ma na tausani, na umi tausani a me na haneri taurani.  A malia paha, ma keia mua aku, e hoea mai ana kekahi koi ma kahi o ka miliona.  A oia ka makou i hooheno ae ai, “Pau Pe’ape’a i ke ahi.”

            He kupanaha ke ano o ka poe a kakou i hoaloha aku ai, a i pili ak@ kakou iaia, a i ole ia lakou paha, me ko kakou naau a pau, me na puili pumeana ana mailoko lilo loa mai o ko kakou mau puuwai, hookahi ka puili pu ana, aka, aole loa e nele ka manao omokoko iloko o ka leopadi, e kali ana no oia a ka wa e mehameha ai, alaila, lele mai oia e nahu i ka a-i o kona kahu.

            Pela hoi o Samuela e noke ia mai nei e na leopadi ana i hanai ai, a ua hooko ia ko lakou makemake a eia lakou ko noke mai nei i ke kuekaa i na poopoo o ka mea i hoopilikia ia, a ma keia hope aku, e pau ana ko lakou noho hoaloha ana a e wehe ana no piko o na hoahanau.  Hoomanawanui ia iloko o ka ehaeha, aia no he wa e loaa ai ka maha ma keia hope aku.

 

He Pepehi Kanaka ma Lahaina

            Ma ke ku ana mai o ka mokua@ Kinau i ka wanaao Peakolu nei, ua lawe pu mai oia he lono e pili ana no kekahi pepehi kanaka i hanaia mawaena o kekahi mau Iapana piliwaiwai ma ka Apana o Lahaina Mokupuni o Maui, ma ka po Poakahi nei.  Ua manao ia, ua hanai kuala paa aku kona hoa papa-lealea ma kona kino me kekahi pohaku a mea e ae paha.  Ua hopu ia ka pepehi kanaka, a ke paa la iloko o ka halepaahao no ke kali ana i kona hookolokolo ia ma ka Poaha ae nei, Sepatemaba 7.  Ua hai ia mai, no ka pili dala ke kumu o keia pepehi kanaka.