Ka Lei Momi, Volume I, Number 5, 4 September 1893 — Page 7

Page PDF (463.90 KB)

This text was transcribed by:  Tatiana Maumausolo
This work is dedicated to:  To my Great grandmother, Lucy Makalena

Ka Lei Momi.

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, SEPATEMAPA 4.

 

HEAHA KA HEWA E MIHI AI.

            Ua koukaa, ua huli a na hoomaopopo iho makou i ke ano o kela mau huaolelo kaukau a ke Kuokoa i puana ae ai no ka Moiwahine Liliuokalani, e pili ana no ka hoomanao ana i ka la hanau o ke Alii, e malama ia ana e ka poo i noho ia e ke aloha pilipaa, i makana ia mai o ke ahonui a me ka lokomaikai o ke Akua Mana Loa, iloko o ka puuwai o na kanaka Hawaii a pau.

            Ua hoike ae oia ma ka mua o kana kamailio ana, “aohe e makou inaina pilikino iaia.  He kue makou i kana mau hana i hala ae nei, a me ke pale loa iaia mai ka noho hou ana maluna o ka noho alii.  Ua makemake nae makou e loaa iaia ka pomaikai io imua o ke Akua a me ke ola mau o kona uhane imua o ka Makua Lani.”

            Ua awili iho makou i ka manao io maoli o keia mau lalani olelo i apo ia e ke kaunakom@, a ua hiki ko hoomaopopo ia iho, he paku wale no kei e alai ana i ka nanehuna e moe ana i ka poli o ke hoa, a ua ike ia, ua hanau pu ka lili pilikino me ke ake hanohano, a ua hookui ae la laua i kahi hookahi me he mau makani puahiohio la o paio ano i kahi hookahi.  O ka pakaha aupuni aia no ia ko pili pu la me ke ake kaili nohoalii, a ke makemake nei e mihi aku ke Alii i kana mau hana i imi ai no ka pomaikai o kona lahui imua o ke Akua Mana Loa, i loaa mau ke ola o kona uhane ma keia no.

            He kupanaha ko ke Akua poe anela i hookohukohu iho ia lakou, me he poe la na ke akua i wae mai e hana i ka mea ana i makemake ole ai maluna o ka mea ana i poni ai i Alii a i Moi no ka lahui Hawaii, ‘a ke i mai nei, e mihi aku ko alii no kona kakauinoa ana i ka Bila Lotori, e hoolaha ai i ka pomaikai maluna o ka aina, ma o ka nui ana mai o na hana mikiala iloko nei o ka aina, a me kona apono ana i ke noi a kona lahui e hana i kumukanawai hou no ka lahui, ke kumuhana hoi a Bihopa e koi nei ma keia manao omokoko ponoi ana i kakau ai no ka hoalohaloha ana aku ia Liliuokalani.

            Heaha ka mea i ao ai o Iosepa e hookomo i kela manao nihi o Bihopa no kona hopena, ana i hoao ae nei e hooili maluna o ka Moiwahine iloko o na kolamu o ko Kuokoa puka la o ka Poaha nei?  He mea maopopo hookahi no puana o ka wai a ka like, oia hoi, he poha lio pohai liko ia no ka punikoko, a o na hoao ana e mihi ma ka lehelehe, he hoailona ia no ka hoopai e kau aku ana maluna o ke lakou @ pohai, a e pau aku ana lakou i ke @ ia iloko o ka lua alii o ka hoowahawaha ia.

 

LEWALEWA I KE AHA?

            O keia ka makou i ninau nei i ke kahunapule o Hana, mamuli o ka piha mau o kona opu i ka opu-opu o ka manae i piha i ka pakui a me ka hoopailua, ma kona hoike maoli ana mai i ka ukana ino a kona naau i malama ai, ino ke kapa ana mai, “ua lewalewa na alelo o ka Poe Anee Alii,” a oia hoi ka makou e ninau nei i ka makamaka, Lewalewa i ke aha?  Oiai, ke ike nei oe me kou mau maka, he oia mau ka pipili a mamau ana o ka poe a pau i makia ia ko lakou aloha paa i ko lakou alii aimoku mai ka po mai a o na hoopuukahua ana a pau a ka poe i hanau ia me ke kukaeuli o ka manao konakona, aole loa e hiki ia lakou ke hoololiloli ma na ano a pau i ka puuwai kupaa o na Hawaii hoopono a kaulike, a i hahai hoi mahope o ka meheu o ke keokeo o ke dala, a me ka ula lelo o ke gula.

            O ke kumu paha o keia ninolo hookamailio ana, no ke ake e imi i wahi e o hoouluku ai i ka noonoo o ka poe aloha alii, oiai lakou e liuliu ana uo ka la hanau o ko lakou alii aimoku, oia ka wa e hoao ai e hoala mai i na manao hookupikipikio o ka neho pumehana ana mawaena o na makaainaha a me ke alii.

            Ua maopopo ia kakou, aohe hana hiki e ae i ka poe opu kekoue ke lawelawe, o keia wale no, hapai i na olelo hoiho a pau, me he mea oiaio la, kukala iloko o na halepule i wahi e make ai ka manao aloha iloko o na hoahanau no ke lakou alii, hoohulihuli mai ia lakou me na loo o mali ana no ka pone o ke kukulu ia ana o ke aupuni kuikawa i keia wa, a me ka nui o na pomaikai e loaa mai ana mamuli o ka hoohui ia ana ia Hawaii nei mo Amerika, a pela aku.

            Ke olelo mai nei i ka hoopaneenee o ka poe anee alii i ka manawa o hoihei ai i ka Moiwahine ma kona nohoalii, a me ke kaena pu iho, “aole loa e hiki ia Amerika ke hoihoi hou ia Liliuokalani ma kona nohoalii,”  a pela aku.

            E manao anei kakou, i na o haawi mai ana ko aupuni o Amerika i kana olelo hooholo, e haawi ana i ka pono no ka Moiwahine Liliuokalani, alaila, owai ka poe e iho ana na puna ilalo, a lewalewa ke alelo ilalo?  Manao makou, o Iosepa ke awiwi koko ana e kii i mau pu ki kanaka nana, a oia no ka ohia mua loa o ka pioloke, e hoike ana i ka lewalewa o kona alelo, me he bipi kano la i @ a pau ke aho i ka luhi i ka hana i wahi nona e pakele ai, mai na maewaewa mai o ke kanawai.

            Ua ake nui lakou, e hoi ole ae ka Moiwahine ma ka nohoalii, i i kinui e pakele ai na kania-i o lakou, mai ke kipuka ili ae a ka a ka mea li-kanaka, a no ia kumu ke hapuku nei lakou i na olelo e hookonokono nei i ka Moiwahine e nihi no ka hewa hea la ana i hana ai.

            Ke i mai nei, ua aikena lakou no ka hoomanao ana i ko makou lahui, aole e ne e komo pu me ka poai o na kahunapula lima lepo, a ke helu papa mai nei ua pa 23 lakou ma ka helu an@, i ka nui o ka lakou mau houpuupu ana me ka hikilele no ka hoea mai o ko lakou mau hopena manaonae, a ua aikena makou i ka nana iho, “he unee alii”  wale no ka hapanui o na kolamu a ke Kuokoa i hoopiha ai i na manao heluhelu a oia mau manao a pau, ua like ia me ka laau make e pepehi ana i ke ola o ua wahaolelo la, e kiloi hele ia nei maloko e na ipuka hale, me he kawele la no na hhale hoomanao o ko ke kanaka popilikia, a ke ike nei oukou, he mau tausani o na pepa i pai ia ma ko oukou hale, aka, aohe nae he hoi hoi ia, a he kakaikahi ka poe uku, a ehia la ko lakou mailuilu?

            Aole o ko makou kupaa ana mahope o ka mea a ke Akua i ho alii mai ai, oia ka mea e lewalewa ai ke alelo, he hoopunipuni ia a me ke ake e hoonalonalo i ke ino o ka mea a lakou i hana ai, he mea ole ke kamailio, ina aole i hana ponoi na lima, aka, ua ike no kakou, ua huikau pu keia poe iloko o na lawelawe ana e kipaku ia Liliuokalani, mai kona noho ana iluna o ka noho laa o ke Akua i haawi ai nona, aole no kekahi mae e ne, aole no ke kanaka i awili ia me na manao ake o ka puni hanohano, elike me ka poe a ke aupuni kuikawa i hoolilo ae nei i poo a i hiu no ko lakou au hooponopono aupuni aua, aka, ke hoike aku nei makou me ka wawo ole, o ka poe nana i aihue pakaha a hookahuli i ke aupuni o na kupa o ka aina, e pau ana lakou i ka mahuka, i ka mai ma ka puuwai, i ka oha ma ke alelo, a e lewalewa ana ke a iwaho me he lio la ua kaea, nolaila, aohe mihi ana ma kahi o ka mea maikai, aohe no hoi he lewalewa ana o ko lakou mau alelo, oia ka makou e hoike aku nei i ka oiaio maoli.

 

Ka Moku aua Beritania “Blake”

            I ka wa o na aumoku kaua Amerika a me ko na aupuni o ae e ku ana @ muliwai o Hudesona, mawaho o Nu Ikoa, i ka wa o kela Hookahakaha Aumoku kaua ma Amerika, aohe he moku i oi aku ka makahehi ia e na, oe makeikai e like me ka moku o ka Moiwahine o Beritania Blake, i @ ia ma ka inoa o adimarala nana i haawi i ka lanakila i na aumoku o Enelani i ke au o Commonwealth, ke kae@ea o na kai iloko oia mau la.

            He 375 kapuai kona loa, a he eiwa tausani ka nni o ona mau tena na aneane no e like ka nui o kona mau tona me kekahi o na mokuahi e holoholo nei ma ka moana Akelanika e like me ka Alaska.  e lawe ana oia ma kona oneki o luna loa he elua mau pukuniahi 22 @ona pakahi, hookahi mamua a hookahi mohope.  He eono pukuniahi 9 iniha ma ia oneki no, a he eha ma ka oneki o waena.  Ma ka papa pu-elua, he 16 mau pu e 5 poano, he mau pu kani kupinai ehiku mau mekini, a he elua mau pukuniahi pukaa.  Mawaho ae o ia he elua mau ohe pu topido a me eiua mau pukaa hoolana iluna o ka iliwai.

            O ka mea ike pono ia iluna o ka moku, oia no ka moto i kakau ia me na huapalapala nunui mahope o ke Keena o ke keena kapena.  E heluhelu ia ua mau huapalapala la penei “E makau i Akua, a hoomaikai i ka Moiwahine.  O ka adimarala nona ka inoa e o nei i keia moku, i kona wa i lohe ai i ka holo lanakila ana o ka moku adimarala Olelo E o Van Tromp, ua olelo iho la oia ua hiki aia ke huipu aka i ka moku o kela adimara ona ke kai akea ke loaa aku ua adimarala la.  Nolaila ua alualu koke aku la ua kaeaea la o Enelani iloko o ia @mau laii au wale aku la ua adimarala e holo ana me ka haaheo a pio aku ia oia i Blake, akekahi o na hieka o Enelani.

 

Kuu Pua Lalana

Kilakila Hilo i ku liko o ka lehua

I ka noe a ka ua kanilehua

Hoopulu ana i ke aho o ka palai

I hoa pili no Mailekaluhea

O ka hea mai a Panaewa nui

E i no o Olaa oni mamua

Aia i ka puka o Maunaloa

O ke ahi kaulana a ka wahine

Malamalama i Halemaumau

I ka piko waena o ke Kuahiwi

Haaheo mai Puna i ke onaona

Me ka niu holu a o Kalapana

Aia i ka olu a o Homelani

Kahi a na iwa i nanea ai

I iuana Mokuola i Waiakea

Kaana me ka lai a o Punahoa

I hoa i ka lai a o Waialeale

Me ka nuku o ka menu ai Ohelo

Hookahi mea hou i lohea mai

Kuu pua Lalana ua lei ia

A looa nu i ka nanai o Hilo

O ku’u kuleana paa no ia

Ua sila ia me ke Kahikolu-

He aku no au o mai oe

Kuu pua Lalana na iei ia.