Ka Lei Momi, Volume I, Number 66, 7 September 1893 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

Ka Lei Momi

Poaha, Sepatemaba 7, 1893.

 

KE HOIKE IA AKU NEI.

            Ke hoike ia aku nei ka lohe i na mea a pau, ina keia la, ua hoopau aku au i ka noho Luna Pepa ana o Sam'l Kaanaana no ka nupepa KA LEI MOMI, a o na poe a pau he aie ko lakou i ka nupepa ke hoike ia aku nei ka ohe ia lakou, aole e hookaa aku ma kona lima, aka, e haawi ia ma ka lima o ka mea a'u e apono aku ai ma keia mua koke iho.

            O ka poe i nele i ka lakou mau pepa o ka la inehinei, e hoike koke mai i keia keena me ka hookaulua ole.

            Hoolohe i keia e pono ai.

            WILLIAM H. KAPU.

            Ona a Luna Nui o KA LEI MOMI

            Sepatemaba 6, 1893.

 

KU-I KA HEKILI HEAHA KA HANA?

            He mea maa mau iwaena o keia lahuikanaka mai kahiko loa mai, mai ia Papa mai laua o Wakea, a mai na hanauna mai mahope o laua, ke hoike mai nei na ouli lani i na hana kupanaha a kamahao me ka noono mua ole ia, e hoea mai ana kekahi mea nui i ike ole ia mamua aku, he mau kahoaka wale no ia e hoike mai ana, aia he hana a hoea mai e hoohauoli ia ai ka manao a i ole, e hookaumaha ia ai paha.

            Ma ke kakahiaka Poakolu nei mahope iho o ke ku ana mai o ka mokuahi Australia mai Kapalakiko mai, a me he mea la i ka makou koho iho mawaena paha o ka hora 9:30 a me ka hora 10, ua lohe ia aku la he leo kani nakolokolo o ka hekili, e kani pamalo ana iloko o Ikuwa a puiwa ae la makou me ka hikilele, a u-i ae la, heaha hoi keia leo hekili e ne-i nakolokolo nei o keia la malie aohe ua?

            I ko makou hookolo pono ana aku i ka meheu oia ka he kani leo pukuniahi, e hea ana i na manu o na puu, na wao ululaau na manu o na kualono e akoakoa pau mai, no kekahi aha kuka malu ilalo o ka lahamauleo o Ewa, no ka noonoo ana i kekahi kumuhana e pili ana i ka pono o na manu hulu ole a me na manu hulu ke komo like iloko o na pomaikai o keia noho ana.

            Nolaila, ke hohono mai nei ka uahi aia malalo mai o Kalaehea, eia ke hoomakaukau ia nei kekahi hana malu a ka pohai o na kolea kauahua e hookau aku maluna o ka poe hala ole, a oia kela hakui leo, aole no ka hekili, aka he uwalo leo pukuniahi mai ka poopoo mai o Kawelohea, e u-i ana ia Kaikipaananea ma, ia Kaahupahau ma, e komo iloko o ke awa o Puuloa no ka halawai a na eepa, oia la i lohe oukou, a mai puiwa a kanalua.

 

KO MAKOU MANAO.

            O ke kulana o ko kakou noho ana maluna o ka lepo o ko kakou aina makuahine i keia la, ua like ia me ke kulana o ke kanaka malinini mai kahi aina a i kekahi aina, a i kona wa e hoea malihini aku ai ma ka ipuka hale o ka poe kamaaina, ua ku lohaloha iho la oia, me na helehelena ohilahiia e hekau ana maluna ona, me ke ake ana e lohe aku i ka leo hookipa o na kamaaina e uwalo mai ana iaia e komo hale wale aku maloko a Hookahi no uku o ka leo.

            Pela makou e hoomanao ae nei i keia la, o kakou na kamaaina ponoi o ka aina, ka poe hoi nona keia mau huna lepo a ke akua i makana mai ai, i wahi no kakou e ku iho ai ma keia ao inea a hoonani aku i kona inoa, ua hoolilo ia kakou i poe malihini e ka poe i makahehi i ka momona o ko kakou mau lepo, i ka ono o ka wai o ko kakou mau kahawai, a pela hoi me ka maka hehi i ka pala luhiehu o ko kakou mau mahinaai, i hoonuanua ia me na kahiko like ole e kau ana maluna o na kumulaau hua.

            Ke hoolilo ia nei kakou i keia la, me he poe hoolimalima la malalo o hai, oiai no nae, o kakou ka poe nona ke kuleana paa mai kahiko loa mai, ua hoopunipuni ia iho la kakou, a ua ae wale aku la no e hoomoe i ke poo o ka aea maluna o ko kakou mau wahi moe, me ka hiipoi ana aku ia lakou no ka wa kinohi wale no, a hala ae he mau la, ku aku la lakou hele no ka lakou huakai kaahele malihini o ka auwana ana mai.

            Na malihini kaahele a kakou i hookipa ai a hanai ai hoi a hewa ka waha, oia no na mikanele a me ka poai o ka poe piepiele, ua ike aku kakou ia lakou ma ke ano e like me ko kakou, he uhane ola, i ike i ka pono a me ka hewa a ua hanai ai hoi ia lakou ma i ko lakou wa hulu ole a hiki i ka wa i ulu ai ka hulu, ua hoomailani ma ka haawe ana ma ke kua o ko kakou mau kupuna a me na makua mai, ua hoohainu aku i ka wai me he poe la ua makewai loa, ua pu–a aku i ka ai me he keiki uuku la, a ua hoonana i ko lakou alala ana me he mea la, o ka kakou poe keiki ponoi loa ia.

            Ano la, ua ahai ae nei ua poe keiki hookama nei a ka lahui Hawaii i ko kakou kuleana paa ma ko kakou wahi moe, a kipaku mai nei ia kakou mawaho o ko kakou halau hale, a hoolilo ae la i ka maluhia o ko kakou mau wahi laa i mea ole.

            He mea oiaio loa keia, no ka mea, ke noke mau nei na nupepa i ake e hoolilo ia kakou me he poe kuewa la, i ke kukala mau mai e pono ia kakou e hoohui me Amerika; i palekana na waiwai o ka poe Amerika, i ole e hao wale ia na lua dala a me na kipapali gula o ka poe Amerika, no ka mea, wahi a lakou, he poe hiki ole i ka Hawaii ke hoomalu i na waiwai o keia poe hookama a Hawaii i malama ai.

            Oia ka makou i ku ai a hoike aku imua o ka lehulehu o ko makou ili, a me ke koko hookahi ma ka nana ana i ka lapuwale o ka manao o kekahi nupepa i hoopuka ia ma ka olelo Hawaii e pili ana: "Aohe koho balota ma ke Aupuni Hawaii i hoomalu ia," i hoopuka ia ma ka Poalua a me ka Poakolu nei, e kekahi haole kahunapule i hanau ia maluna o ko kakou lepo nei, a ke koi mai nei e haawi aku kakou i na kokua ana a pau e hiki ai ke hooko ia kona mau manao diabolo, ana i houluulu ai mai kona wa kamalii mai a hiki i kona elemakule ana, a ua hina ke poo ua opili na kuli, a ke hele aku la i kau wahi o ka hapauea.

            Aka, aia pu no mea ia ka manao keehi i ka noho Aupuni Moi o Hawaii, ka mea nana i hanai iaia me ka hou o na lae o na kanaka Hawaii, ma ke komo ana aku iloko o ka poai o na limahana o ke Keena Ana Aina o ke Aupuni, a na 'lii o kakou i haawi aku ai me ka namunamu ole iho, iloko no o ka ike aku o na maka i ka hana ia mai o ka hana a ka lahui, me ka uhaai ia, aka, aole nae he nana ia aku, ua pono wale iho la no ia mai ka mua a hiki i ka hope.

            Kapae ia ae la na kanaka akamai o ka aina, e hiki no ke hana elike me ka keia poe e hana ana, a ua lohe no ka pepeiao o ka lahui i na olelo a kekahi poe alii o kakou i pau aku la i ka hiamoe kau a hooilo e ke–u ana ia kakou Hawaii i ka hiki ole i na kanaka Hawaii ke malama i na hana ponoi o ka aina, nolaila ka huliamahi ana e haawi i ka pono o ka mea hale na ka u–a pane hewa e ai a ono ka puu, alaila hoomaka maoli e hao a hapuku pau loa i na aina mai Hawaii a Kauai.

            Nolaila, ano, e hoonaauao aku kakou i ka punawai laahia, i ka makaha kapu o ko alii aimoku, e maliu mai i ka ualo, i ka ula leo hoi a kona mau makaainana e noho nei iloko o ka piliaiku no na hana pakaha a na enemi a ko kakou mau alii i hoopunahele ai mai malama hou i keia poe hoopilikia i keia poe nana i hoino i ko kakou aina maluhia i ka aina hoi i kaena ia o ko kakou moi puuwai liona: "E hele ka elemakule, ka luahine a me ke keiki liilii iluna ke alo a moe i ke ala, aohe mea nana e hoopilikia."

            Ua oni paa kela olelo me he mea la, he makia ua paepae ia aku malalo o ka pohaku nui aohe eu nana i mahiki a hoonee aku mai kono kulana mua aku, no ka manawa i oi aku mamua o ka haneri makahiki, aole loa he Hawaii, puuwai hoopono i aa e wawahi i kela makia paa a pololei, a hiki i ka la 16 o Ianuari o keia makahiki, akahi no a ike ia, ua hehi ia kela makia, ua hoonee ia ka pohaku mole mai kona kahua paa aku, e ka poe aea haukae, noe a–la, makilo alanui, oe-oe uala o na uopo, a me ka poe moe pipa alanui.

            Ku mai nei lakou a hooho like e hoohoka aku ana makou i ka maluhia a oukou i kaena ai, a e hoolilo ana makou i ko oukou alii a oukou i lia ai, e hooko ana oia i ko oukou makemake, e hoolilo aku ana makou i kona ihiihi a me kona kapu lani i mea pipiku, a e hookau mau aku ana makou i ka weli iaia i na wa a pau o kona ola ana.

            Ua hooko ia ka mano o ka poe omokoko ke inu nei lakou i ke koko o ke alii me ka hauoli o ko lakou mau noonoo, a o kakou hoi ke noho nei iloko o na manao naluea o ke kaumaha, e noinoi ana hoi i ke ahonui o ke Akua mana, e hoolilo i ka lanakila o ka poe pakaha i mea ole, a e hookaawale loa aku hoi i na haawina o ka ehaeha mai ka puuwai aku a ko makou Moiwahine i aloha nui ia, ke aliiwahine hookahi hoi i aa e hakoko pu me kona mau enemi no ka pono o kona lahui a me ka mau loa o ke ea o kena aina hanau, a oiai, aia no kona leo hoopii ke moe la malalo o ka paepae kapu o ka nohoalii o ke keikihipa, nolaila, ua hiki no ia kakou ke manaolana, aia no ka anela o ke ola ke kali mai la o ka loaa o ka wa kupono e hooko ia ai ka pule a ka lahui Hawaii, a e hoolilo ia ka wanana a ka poe kaena he mau haipule lakou no ka mea Mana Loa i mea ole, no ka mea, o ka aahu o ka poe Parisaio ame ka poe Sadukaio ka lakou e hana nei, aole hoi o ko i ala maluna. E lilo keia mau oleloao a makou e kamailio aku nei, i momokuahi nana e hoopau aku i na mea ino, a koe iho ka mea maikai wale no i pakele ai kakou mai ka lilo ana ae i poe malihini, elike me ke ake o keia poe lapuwale e koi nei i ko kakou aina e hoohui aku me Amerika, i maluhia na waiwai o lakou.