Ka Lei Momi, Volume I, Number 7, 18 September 1893 — Page 6

6  HONOLULU, OAHU, POAKAHI, SEPATEMABA 18, 1893

 

Ka Moouha@ Kupanaha a ka Alii.

HE AU@NO KA MANAWA

            Ua ike i@e makou mal@ko o ka nupepa “Ka Leo” o ka P@kahi nei, i ka moeuhane kupanaha a ke Alii, i hoopuka ia maloko o kona mau kola@u i ka la 25 or Maraki 1891, a oiai hoi ke makemake nei “Ka Eeo” @ ike i ka manao o kekahi hapa o ka lahui no keia moeuhane ano nui ina paha ua kulike me kana i hoakaka ai ma kona mau kolamui na la omamaka hou loa o ka puka ana ae o keia moeuhane.

            No makou iho, aole no i kulike loa ka makou mau wehewehe ana me ka ko makou mua, aka, he wahi aui ae no ia mai kana wehewehe aua a mai lilo nae hoi ka makou hoike a@a @ keia moeuhane i mea a @ e @ ka noonoo o ko makou hanau mua a hoahewa mai no ka @iakou hoololi ana ae i ko makou ma nao no ia mea.

            O ka moeuhane a ke alii i hoopuka mai ai, oia iho keia:

            “O ke ano o a@ moeuhane nei a ke alii ik@ pono ai mailoko aku o ka halealii, oia ka @pu@ ana ae o ka puloulou a me ke kahili a kiekie iluna, mamua pono mai no o ke alo o ka halealii, a mahopa iho ka@ iho la laua a pili i@lo.”

            O keia iho la kekahi o na moeuhane kupanaha loa, i loaa i kekahi o na Ahia@moku o keia Paeaina moi na Kamehameha mai, Lunalilo a me Kalakaua, a hoa wale i Liluokalani ka moi hoi i k@a ka hooponopono aua o ka aina malalo o ka poe wahine a i ae hoi e hoolaha i@ keia moeuhane iloko o kekahi nupepa o kona aina @au, mahopo iho o kona kau ana ae i ka Nohoalii he kokoke e pi@a ka elua mahina.

            Ua wehewehe “Ka Leo” i kona ike wanana i @a la kinohi loa no, a ua moa malie @i ka@ wanana a hiki i ka la 14 o @ @ ari, 1893, a @ po@a mai ka leo e hooia a@a i ka@ ike kilo a kuhikuhi p@uo@e no ia mau l@, a ua mahalo aku kakou @ kona noeau, a oiai hoi, ua manalo aku la ka i@ina o ka mae ma o kona wehewehe ana a hoala hou mai nei oia i ka @ a noonoo hou ia, nolaila, ua pau ka ikaika o ka moe, a u@ kunihi, a oia hoi ka makou @ wehewehe nei malalo i@o, iloko o na @hel@ nui elua.         A@— N@ Ku@ukanaw@ i @

            Ei @— K@ Hoomana.

            @ @ @na a ia no ke ola hou a@a @ ko kakou aina mailoko mai o ka lima o na e@i@ oiai lakou @ p@a ana i ka mana o ko kakou aina iloko o ko l@k@ ma@ lima, a oia hoi ka makou i hoike mua @e nei, ua @i ka m@u mau wehewe@e a e p@ho @kou @ hoike i ka @o o ka manao @ua.

            Akahi:— Na Kumukauaw@i Elua.

            He mea oiaio, iloko o ka la mua loa a k@ Moiwahine i kau ai iluna o ke kal@a, h@ elua mau k@kanawai i @ilo ia ilo ko o ka ma@3 lopi a lilo i hookahi, a oi@ k@ ku@kanawai o Kamehameha Elima, a me k@ kumuka@ i el@ pu o 1@7, oia hoi k@ K@ au.  He mea oiaio aia iloko o keia mau ku@uk@wai ke p@i@ i@a @a o na kanaka po@ o ka aina a me na @ ali@ mei ua Aina E mai, a @ lilo keia i mea @ ulu mai ai o @ haumaole, a m@ na hau i powa he lehulehu wale.

            Ua ala mai @a @an@lo kuloko, a ua ike kakou, mamuli o ka @li o @a kanaka i ka mea n@ i hookahua i keia mau k@m@kanawai alua i mo@ai ia ai k@ ola ma@amau o kekahi mau kanaka Hawaii p@noi, i ke au o Kalakaua Ekahi, ka mea @ana i kukulu i ke kahua o keia m@ kumu kanawai.

            I ka make ana iku o Kalakaua, @kau mai o Liliuokalani i moi, aole i manalo ka lili o ka lahui @ keia ma@ Kamukanawai Elua, oiai @ o@i mau a@a kaia @u mei iloko o ka puuwai o @a makaainana a ua kulike no hoi ia me koka Moiwahine makemake e noho @ei, no ka mea he @oo@he a he aloha kai loko o kona puuwai @ kona lahui.

            Me kona wiwo ole, a me ka @ka’u @e, ua ku @ la, kona mau kapuai Alii a ka@ea mai la i kona mau makuainana @ komo aku e hoolohe i@loko o ka malu o kona haleahi ma ka la 1@ o Iaunari, 1893, no ka pono o ke Kamukanawai A@a i hana ai.

            He oiaio, ua hook@ ia keia leo alii, mahope iho o k@ i hook@ a@a aku i kona A@olelo ka@ Kanawai, a na hooinaka oia e wawahi a oka@ka liilii ke Kumuka@awai e Kamehameha Elima a me Kalakaua Ekahi, oia hoi ke Kumukanawai Elau Pu, a i keia la a kakou e noho nei, aohe o kakou Kumukanawai hana ia a h@olaha ia iloko o ko kakou mau @uke kanawai.

            Hookahi wale no o kakou Kumukanawai @i @oia hoi k@ o ke @ @

            O ke kumukanawai keia a ka lahui e noho n@i, mai kela la 14 @ o Ianuari, i kakau ia a paa loa iloko o ka puuwai o na kanaka Hawaii, a aole loa e hiki i ka mana o ke kanaka ke hooaio@i a k@ hoao paha e hooi@lo i ka paa o ka mea a ke Akua i k@kulu ai ma o ka leheleh@ la o ke alii, i hoopuka ia me ka @aau wele@i@ a ku hoi i ka ehaeha.

            A heaha ka kakou mea e ike n@i, k@ hoao nei ka poe kol@h@, ka poe a@a, ka poe puniwaiwai a @e ka poe paka@a, @ hoolimamali, e hookauhihi, e hoopahele a@a i ka noo@oo o ka lahui aloha o Hawaii, me na apa@a dala, na apana aina hookuleana makani, a me na ha@a limahana no ke aupuni noho manawa wale ih@ @, a m@opopo ka mea i pono.

            Ua ike no kakou, o ka poe Iuda, oia hoi ka poe k@makaia, ka @e hoi mahop@ o ke dala, o lakou n@ ka i@pu@ a i hi@ia, a i k@m@ hei iloko o na pah@l@ o keia au poin@.

            A o ka lahui holookea, aia n@ lakou malalo o ke kumukanawai o ka manao, a he mana hoi e hiki ole ai i k@ ke k@naka mana ke wawahi, oia ko Liliuokalani kumukanawai e k@ nei i keia la mai Hawaii a Kauai, a o ka puloulou hoi, oia ka mahele mua o ka moe, oia na na kumukanawai olua a Liliu-o-loloku i wawahi aku la a pau i ke okaoka, a hookahi a kakou mea kali, o ka ap@noia mai o ka kakou hoopii @a ma o ka Moiwahine la, a ke Aupuni Amerika, a ia wa kakou e ike ai i ke ko ana o ke’a kou, he moeuhane keia ua mae nalo kona ikaika i na la kinohi.

            A i keia @ ua l@li kona ano, na k@a hoi ka i@ @ika a pau maluna o ke kumu moa i @oi ia ne la mamua, oiai ua moe ka moeuhane a ke alii a hoala hou ia mai nei, a ma ia ala ana mai ka make mai, e kulike ai me ka @iakou e hoakaka nei i k@ makou manao maoli, aole ma@ke @no wa@ana a ike kilokilo, a kuhikuhi p@none paha, aka, mamuli wale iho no o ke k@ho a ko makou lunaikehala.

            O ka lua@ oia hoi ke kahili a o ka hoomana hoi a makou i olelo a@ nei ma k@ poo o keia mah@le manao.

            E nana kakou i ke kulike o ka hoo@ na me ke k@hili.  I ke au @ neh@ moi a@a o Kalakaua, he nui @a mea k@pa@aha i h@aia iloko o kona au hookel@ aupuni a@a, ua kukala ae la oia, o ka makia o Ko@ Aupuni, oia ka ma o Kona noonoo alii la, e hoi@hoi hou i ke ano o ko kakou noh@ a@a @li@ e me k@ a@ ia K@el@ eh@ m@ @ @

            Kukul@ oia i ka h@le hoo@na i kapaia he Hale Naua, a @hi mai la oia i ka iwi o na @lii kahiko loa, a hoihoi aku la iloko oia h@le, m@ ke@ @pa a@a aku ia wahi, he h@ia@, a he wahi h@i @ ala@a aku ai i na m@hai no ka hoomali@li@ ana i na a@akua o ka po.

            Ho@a oia i na kukui o Iwikauik@kaua i ke awakea, hooholo @a waa lawaia iluna o ka honua maloo me h@ kai la, a hoohuli mai la i na kanaka na@uao iloko o keia mau ha ia @ make ai ka aina a hookap@ ae la oia i ke kahua a@a i kukul@ ai, oia hoi ka Hooulu Lahui.

            Manao ih@ la oia e a@ai i na hoomana Karistian@a pau iluna o ka aina, a e ho k@mo hou ia kakou iloko o ka pouli p@nop@no o ka hewa, ka mea h@i aole e hiki ke hana ia i keia la, aole no ma keia mua aku.

            Ua ike kakou, ua ala mai na kaua kuloko, a ua hookahe ia ke koko o kekahi poe kanaka Hawaii i mau m@hai no kana mau hewa i hana ai, ua ala mai la he kumukanawai lima nui, a oia ka kakou i ike iho nei i na la i h@la ae nei, a ua hono mau ka aina iloko @ na manao keke@e a hiki i ko@a make ana.

            I ke kau ana ae nei o Liliuokalani i ka n@ho kalaun@ hoololi ae nei oia i ka @ kia o mo@a Aupuni, “o ke kanaka pono oia ko’u kanaka,” a maluna oia kahua e paa ai kona aina, a e mau ai kona nohoalii.

            Aka, aole nae i manalo na hana ino a kona kainunane i hana ai, na kumu, a ua awahia ka honua i ka hewa a kona hanao mua i lawelawe ai, a me ia lihilihi no oia mau hana i kau ae ai i ka nohoalii, aka, i wahi e pakele ai ke aliiwahine mai keia in@ ae, ua wawahi iho la oia i ka @iau o ka Hale Naua, me kela mau huaolelo alii wale @o, “o ke kanaka pono, oia ko’u kanaka,” a ua make loa aku la ka hoomana i m@aoia na k@ko @e @o@o.

            Aki, aole nae i manalo ko ke Akua me kela mau h@keike ana aku la, u@ hookau mai la ka Mea Mana Loa i ka hoopai maluna o ke aliiwahine, i mea e hoopau ae ai i ka m@ ea o ke kia@ a kona kaik@ane i hana ai, a i ike oia k@ na@u @iai oiaio o ke alii, @like me kane i kahoahoa aku ai imua o kona lahui oiwi.

            Nolaila, ua hookahuli @e la ka p@e ikaika i kona k@leana ma ka nohoalii, a noho ae la he mea maa ole i ka noho a@ m@ na wahi la@ kahi hoi i kupono ole i ka mea no ke kulana m@uka@uka hoohewa a he m@u mahina wale no he e@iku a ua an@ @ ae la ka noonoo a loli ae la i lo@@kaa @ ni@iu mau a@a i ka po me ke ao, aohe @no o ka ai, kukule a hoho@a na pap@lina, a @mi pu mai la me ka ikaika hoohana, no ka mea aole i apono ke Akua ia poe e noho iloko o kahi laa, i kupono wale no i ka mea i @o kanawale ia no@a ia k@leana.

            O ka hopena keia o k@ makou wehewehe, ua a@ai @ ka aina mai o@a@o, aka ua man@lo, ma@muli o k@ ka@ @o@o a@a ih@ i@una o k@ h@k@ o ke alii @ @@