Ka Lei Momi, Volume I, Number 7, 18 September 1893 — Ka Moeuhane Kupanaha a ke Alii. HE AUI NO KA MANAWA [ARTICLE]

Ka Moeuhane Kupanaha a ke Alii.

HE AUI NO KA MANAWA

TJa ike niakou maluko o ka nupepa " Ka Loo " o Vi P.t«kahi nei, i ka īnoeiihano kupanaha a ke Alii, j hooiiuk.» i i tn:iloko o kona ni»u lu»]a.iiu i k:i la 25 o Muruki 1891, n oiai hoi Ue makemake nei "K» Eho " « jkc i ka mauno o. kekahi hnp.i o ka lahui no keia moeuhnno uno uni ina paha na kulike mo kana i hoakako ai raakon:i maa kolawiu i na 1a omamnka lo» o kn puka'ana a<« o keia unK-uhnn*. No makou iho, anle no i kuJike lok ka mako'i mmi wehewohe ana me kh ko makon uina, akii, he wahi aui ue no i:i rr.ai kann wehewehe an t n m-ii lilo īiiu 1 hoi ka makou h »ike st?ja >no keia moeuhane i :no;j « .iim e ») kn lioonoo o ko int\kr>u h.iiinu mna a hoahewa mai no k,i :»ij.!;ou hoololi ana ap i ko mn!:~iu i»a nao no in -.ue'4. Oka moeuhane n ke aiii i hoopuka mui ui, oia tho kei»: "O ke ano o uj p;.'jtu!ia!u> nt;i. ake alii i iki jnn > :>i n.-.ihA..) aku oka haleaiii. ui.t lin : puu ann ae oka pulou'.nn « nia , ki' kahilī a ki»jkic iīi-.n**, •o.wnua pouo īiui oke a!o i» k.-. halpalii, a rn'ilif.p= k-.iLu: ;},u la laua a pih' iL-l-i." 0 keia iho l«i kelMiii o ;ir nn *•- uhane kupuuaha lo.i, i loaa i !iekahi o ua AhiuiniO&u o keia Paeaiua m-ii u?. Kauiehameha nmi, Lunalilo H :rse K-il.ikaua, a hoeawale ia Lihnoleuli.i.i kn moi hoi i kua ka hoopo'inpMno aun o kā aina nihlalo o ka poe w«hin« a i ae hoi eho.ih:hi lo kc-i?i !Tif£. uhane ilokn o kt-knhi nnpnpa o kona aina io'nau, iUiih<»j"i iho o kona kaii »n;i stc i k» Nohoalii he kokoke t> j»ilj } i kn -»»lua .naliina. Ua wehewehn "ICa Li'n" i kona'ike wnnaua i u'a hi kinohi 10.-i uo, a un mn* nn.iie Mi <i i ; ".,,i» wanan* n hiki i kn U ]■]«.! nn Jri, 1893, a «a po'ia mai ka leo e hoohi mi;i i kn:n ikp kih» !t leuhikuhi puuone no ih mau lf, a ua uialialo aku kākon uo knnn noeau, a oiui hoi, u-i ninunlo aku la kn ii.nin.i S j ka ni-p uia o koiii, wMwwolie J»n;i a houla hou mai n» j i oiu i le:& iwoe a noonoo ho U m. nolaihi, p M ii ka ikaika oka luoe, a u« kunihi, a.r.ia hoi ka in.ikoii o we\tv-e> l e nti malalo i>.<», il.»ko o na si..helo r.ui A.i.'—. Xu. Ku.ilukaunw i L..:- :. ~ li — li. iII lom.ina. ' i!{ ■ ■» ■fi I ■■ ! ■15 .

n Un a »n ii" k'o oI:i hou ana o ko kakou ain.i niniloko mui o k« Innn o n;i oi.ii lakou e pi'-i ima i k'i n>:iii» o ko kakou uiua 4 iloko o k<i 1 »ko-rmnn li:n.ij a o':n hoi ka makou i hoiko nina m< nei, ua u;ii ka 'ikii.hii nuiu wolu*wene a *» ui .kou o imike i ka lo o k,i nuin o» niu»i. Akahi:— Na Ku-nukamiw.-i Elu:.. l\o nuvi oi-iio, i'.'ileo o ka U. mua lou ■.» ki Mniwaiiino i kau ai iluna o Uo k:.lnuo:F, hj elua mau kiiiMnkunawai i iuilo ia ila ko o ka uiauwi h.pi a lilo i Vioo:tl)i, a oi.« Ku.-iiuUnii.iW.ū o Kaiuehiiu.h-i KlioiK, a in« ku kunuikiin \v i rl :u f»u o 1887, oiu hoi k-j Kil kniu an. lle mnn oiaio' nia il"ko o keiu uimu kmuuk.-n.iwni ko p-inni»» ii.niu nifi o »•! kannka pon-.»i o k.i nina u nie na n iihli'.ni ;»;;*? un Aina E inai, a m liio keiu i nu»a e ulu mai >»i n n i hnnnaflf, a me na liau i no:v«t hr lehulehu wale. I 7 » ala iiiui 11:« haniiaelo 'kuloko, ;> ;n» ikt- kVt:i>u, manuili o ka lili o un k.iis:.kii i k* iuea n.ma i honkahu:i i koia m .u kuniukaiiri'.v.ii eluu i moliai ia ai ke ola i:ifi»amnp o kekahi inan kanaka £It»w-iii |)on'-vi, i ke au o KahikaU'i Ek.ihi. ka ine-i inma i kukulu i k<' kuhun o k» ma'i kumu kn»mwai. I ka niake ann iku oKalaknun, «»knu nini o Li!iuokrtlani i moi, «ole i nnniulo k*i lili o kn lahui uo ktifci n)9'i Elua, eini u o.ii muu ana keia t!i,»u iljsi iloko o ka puuwai o ia m.iknninnna a un kulike no hoi iii me ko ka Moiw»hinp niak« mi-kp e n«»ho ni'i, no kd mea he 1.00l -he a he «h»h« kai loko o konu puuwiii 'io konalahui. Mf knna \iiwo olp, a me ka <>-«ka u o e, 14« ku uo hi, konu •nau knpimi Alii « lenK-a mai }» i kona mau in.iknninnna e kmno okn e houloho īnuloko o ka nn.lu o kona hnlenlii ma ka Iml'J o lunuai'i, 18w.j, no ka p..no o ke K'iniukhuawni Ana i hnna ni. Ho ou,in ) u* honko in keia leo «lii, inih'-pn ih'i o kon i hooknu ftria »ku j kona Al.aololo kau Kanawai, n na hooinnkn oia e wawahi a «»k*»»kn liīlii keK'iimu knunwai « Kameha>nfha Elima n iop Ki.hikaua Kknhi, oia hoi ke Kuinnkannwni Elau Tu, a i keia la a kakon e m»ho nri. nohe okakou Kumukanawai hana ia A honlaha ia iloke o ko kakou mau V>uke kanawai. Hooknhi wale no o lc*Von Kti:ii':i;ifi..w.i : li(i, !,, 010 j J(li "• * 'ii, . W w , n. i p . i ' . ~ , , p ,

0 ke kuiouk.'in-iwai k ia a ka h.iliwi e nolio noi, mai kela la 14 iu.i.i o laiiuiiri, i kakau ia a paa !oa iloko o ka puuwai o na kan:ika Ilawaii, a aoh- lou « hiki i Uu mnna o ko k-unuka ko hoonioni a ko hoao pnha o-lmoliiolo i k.i paa o ka mea a ko Aku:i i knkulu ni ma o ka leholeh la o ke nlii. i hoopuka ia me ka uaau weleuiu u leu hoi i ka ehaeha.

A he.thu ka kakou mea e ike noi, ke hono nei ka poe kololie, ka poe a: 1 », ka poe puniwaiwai « nu» ka poe pakaha, o houli.nnmali, e hnokauhilii, e hoopnhole una 5 ka uoonoo o kalahui aloha (i H.iw;iii, me nu npana dala, ua apaua uina hooknk'ann makani, a ir.o n:i hnnn' iiinahana no ke Miipuui noho manaiva wale iho in>, a maopopo ka mea i pono. Ua ike iift kakou, o ka poe ludj, <»ia hoi kn poe kumakaia, ka noo h »i inahop • o ke ihila, o hikon m» k.i i pum a i hihia, a i leouiu hei iloko o ua pahele o keia au poino. A o ka lahui holooko.i, aia no Inkou nuahiio <> ke kumukanuwai o ka naanao, a he niana hoi e liiki ole ai i ko ke konaka inana ke Wi.wahi, oi« ko Liliuokalani kumukanawai e ku nei i keia la inai Hnwnii a Kauai, a o ka puloulou hoi, oia ka mahele mua

o ka moe, oin na nn kumukauawai elua a Liliu-o-loloku i wawalii uku ]» a pau i ke okaoka, a hr>okahi a kakou mea kali, o ki aponoia mai o k.i kakou hoor>ii m« ina o ka Moiwahine ln, n ke Aupuni Ainerik«, a ia wa ka-

kou e ike ai i ke ko ana o ke'u w»n«uu, ae hoooiaopopo hoi kakou. he moeuhane keia na mae ualo kona ikaika i u;« la kinohi.

A i k f »i'i 1 1 m I**l i konn nno, na kaa hoi ka i' nik.i a pau maluin. o kr kumu inna i hai ia ne !a niiiMiua, oiiii, ua nioe ka moeuhaiu* ii ki' alii n honhi hou ia niiii uH, n ma ia al.i nnn inwi ka uink" in ? ii, « l/-ulikf> ni me Ka ninkou'e h'ii.kaka nei i ko mukon inanao inimli, nole> n)a ke ~no wmuMia a ike kilokilo, n kuhikuhi pnnoiK' p H |)!i, nkn, mamuli wah» iho no o ke k »ho a ko mnk«»n liiunik<'hala. <) ka lnn, oi« hoj ke kahili u 0 kn hoomnna hoi u uiakou i oleN :<e nui my k« poo o kein ma-ln-'o .iinnao. E n-ma knkon i ke ku]ik(» o ka hooin na me ke k 'hili- I kp nu e n#*h iiifii ann o Kahika'.ia, ho nui u.'» mi';i kupaiinha i hmaia jl -ko o koiu« au hookeh' aupnui ana, uji kuknla ne la oi«, o ka ni;ikia o Kn.m Ao]iuni, oi i ka Hooulu L'hui, ua īmi iho la oi-' ma o Kon-i noonoo ulii la, hoi h'M h-»u i ke nno o ko kakon u». h i hnu. ..M' e ms k» an in K« ne--1« -' i/!i l,i m n.ni -i-n . i w . : , h, • * # h' ll '• • l - o ! -ī h i, i-,,,

Kukulu 01.1 i ku h ill' i knpain lie Hule Naun, n ohi m»i lii oia i k» iwi o nu 'lii kti* liiko loa, a lioihoi uku 1m iloko oia li.lu, ruo ki* 'i. ■pn mm »ku isi w.-ihi, Ijo lu.'iiiii, .{ 'io '.v!ihi h ū w nhiiiii ui i 'ir. n> -h.'ii no ka hoomuliL'lio iina i im uu;iinkua o kii po. Ho-a oiii i nn kukni o Iwi'eiuikikau» i k<* awuken, nooholo īih v/:tu lnwain iluiw» o kn honun mnloo ine ho kiii lu, a hoohuli niai la 1 nn knnrtktt na-iu.uo iloko o k<*iii mnn ha in q nuike ai k:i ain» a h«v»k»p ie ae la oiu i ko Ttahiv* nnu i kukulu ui, oiu hoi k. k Ilooulu Lnhni. AHmno ih« la oia e auiii i na hoonmna K:iristiftMo'si pe.n ilunn o ka nin-i, a p ho k-imo liou ia ki'kon iloko oka po'ili p*inopnno 0 k:i liewi, k.\ me-i hoi noW e liiki kn hann ia i ki'in la, aole no ma koia inun iiku. Ua ike kakmi, ua aln mni nn k:'U'i kuloko, « nn hookahe in k« kol<o o Uekahi poe kannkn Ha wnii i man m<>hni no knnn mnu hown i hana ai, na nln m ii la lie knmuVanaw:ii liina nni, a oin k-i knkou i ike il»o nei i nn ln i h ila ne nfi, a ua hono nmu ka niun i'oko o nn mnnno kekeue a hiki 1 konn mnke nna.

I k<» knu pna ae »i»i o Lilionk»il:ini i k« knlHimn. h«o--loli ae nei <iia i ka m ku» o k««nn Aupni.i, "o k« knnaka pono nia ko'u kannkn," n innliina oi« kahna e pna ni kona aina, a e mau Hi konn nohoHli;.

Aka, Hole nne i uianulo na hann ino a kona kaiVunnnt> i hana «i, na kunin, a \v\ awnhia ka honUR i k» hewH a kona h:innn mna i laweluwe ai, n me ia lihilihi no oia innu h»na i knn ae ai i k« nohnnlii, uka, i w:ihi e pnkele ai ke uliiwnhine mai kei.-i ino ae, u-nwnhi ilu> Ih oi:i i kn lioiau 0 ka N'iun, ine kel.i īnau hunoh'lo ulii wale no, "u ke k».inaka po'io, «»in kn'n kanuka," a ua inake loa aku la k:i hiioniana 1 m umoiu na k iko le !i >o ;o

Ak i, nok n;io i hi:im!h!o ?co ke Ak'in ma k<rla mau h -'keike hmb nku la, u« hoi>k:iii īnui la k.i Mp« Mitn» Lna i ksi hoopai .m-iluna o kf* aliiwaiiine, i men e h'iop-ni ne a' i k-i ini» ea o ke kia')'i a kona kaiknnaue i h.m» ni, u i ike oin ki ii:»mu tni:ii r>i;iio o ko alii, olike ine kmiu i kiihoahu.i aku ai imua o knnn hihui t»iwi.

Nohiil i, ui hoikahuli -iolu kn P' e ikaikn i kona k ili'iiua mn kn noli-mlii, j| no h> hc ln i»o 'iiPīi niaa 010 i k:i noho t t n i m i U)i Wkhi liiH knhi hoi i kupnno «>lo i ka iiinii ko kulana tn.<uka uka hoohwwa a ht> mq iu mahina walo no he ohiku a un aiif oao la ka ii''ouoo » loli ne la i lol> . kaa e niuiu iuhu nna i k;i po iu<s ke aolie ono oku ai, ku» kule a hoh»tnsi na pap lina, omi pu mai l a me k« iK-ika hoohaua, uo ka mi'a aolo i ap'iuo ke Akua ia poe o m-ho iloko o kahi laa, i ku;>oiu> wale no i ka mi-a i 1.0 -k'iawa'e īa no».a ia knlonna. O ka hoppnHk*i S i ok ; makmi WPhewehe. ua nnai h ka ai-.ia uiai oa o, ak-» ua nian niiu mnīi o ko kaM nnno 'naa īli--. i una 0 ki- h-kn, o ke ,ilii . n .o . k " UJ ' PiV U 0 n ]r 3 i 1 ■ l', «M. lu I o t u