Ka Lei Momi, Volume I, Number 10, 9 October 1893 — Page 4

Page PDF (420.87 KB)

This text was transcribed by:  Ada Sonoda
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Lei Momi.

 

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, OKATOBA 9, 1893.

 

I NA POE HELUHELU

 

            E hoomanao e ko makou poe heluhelu a pau, o na hooponopono ana a pau no na mea o pili ana i na hookaa dala ana, na palapala hookaa a me na kikoo dala ana, o ko makou puuku

 

MR. F.J. TESTA (HOKE)

 

a oia wale no ka mea mana ma ia mau mea, aole o kekahi mea e ae, a mai keia la aku, ke hookohu pono ia aku nei oia ma ia hana, a o kana mau hooponopono ana a pau he mea mana ia.  E hoolohe i keia.

 

W. H. KAPU.

 

            Ona a Lunahooponopono Nui.  Honolulu, Oahu, Oct. 2, 1893.

 

KA LEI MOMI

 

W H KAPU,

Luna Nui a Lunahooponopono.

F J TESTA (HOKE),

Puuku.

Poakahi, Okatoba 9, 1893.

KO KAKOU KULANA.

 

Aole loa he mau lono e ae i lohea mai no ke kulana o Hawaii nei ma ka Auseteralia o ka Poaono iho nei, koe wale no ka lilo ana o ka ninau hoohuiaina i mea popopo no ka lua pa-u o ka la hookolokolo hope loa.  Aole loa no kakou e lohe iki ana i kekahi mau hunahuna o ia auo ma keia mau la iho no na mea a pau ma keia mau la iho no ke kulana o Hawaii nei.

            Ua oieloia, e waiho malie loa ana no keia mau mea me ka male loa, a hiki i ka hoea kino ana mai o na elele pololei mai ka Mana I loko mai e ka Kipubalika nui mai ma ka Mariposa o ka la 17 ae nei, a ia manawa no a hooko pololei ia ai na mea a pau, a o ka hopena iho la no ia e akaka ai ke knlana o Hawaii nei e nune nui ia nei.

            Ke manaoio nei makou, aole loa ma ke koho balola ana e hooko ia ai na iini i huna ia, aka, me ke ku maoli ae no a maoloeloe a hoihoi maoli ae no i ke Aliiaimoku Liliuokalaniikekapu maluna o Kona nohoalii a weweo hou ae no ka ahuula ma ka nu’a o ke kalaunu.

            Aka nae, hookahi wale no mea nui, e noho me ka haabaa, a e iini aku i ke ola hou ina aku a hoea mai.

 

PEHEA LA KEIA?

 

            Na ke aupuni Pi Gi i koho aku ia Kakina i Kuhina hoolilo aina no lakou ma Wasinetona, me ka uku ana aku nae o ka lahui iaia no ia mau hana pakaha.  I na la makamua o ko Kakina noho ana aku, ua anee aku la oia imua o ka mana hooko o Amerika Huipuia, e kupelu ana me kana mau maunu ekaeka o ka wahahee a me ka hoonuinui i wahi e lanakila ai a e ko ai na iini a loko.  Ua nui kona hooikaika ma ka haku ana i na manao haanui no na nupepa, a ua ikaika no hoi i ke kaao wale ana i kana mau moolelo epa i haku ai.

            Aka, iloko o keia mau hooikaika ana a pau a ua Kakina nei, aole i apo ia mai kana maunu, aole hoi i hilinai a i manao io ia kana mau kalekale, a o ka hopena, he hoohoka ia.  Ike iho la o Kakina i ka nele a paoa o kana huakai mahaoi, a hoomaopopo iho la aohe wahi pono i koe, nolaila ua hoolilo oia i kona hooikaika a pau no kona pakeke ponoi, oia kela kii hoikeike o ka Lua Pele o Kilauea ma Kikako.  Aia oia ilaila kahi i pokaa hele ai, a ua hiki loa ae ma Kapalakiko e hooikaika ai i ka pelo i kumu e hiki aku ai ka Puali Puhiohe Lahui i ona la malalo o kekahi aelike kapakahi.  O ka oi aku o ka mahaoi oia no ka hoouna ana mai ia Mooheau e kii mai i ua Puali Puhiohe nei, me ka manao paha ua hiki wale no ia lakou e lou i na pukaihu o kanaka e like me ko lakou makemake.  Mamuli o ia ano manao haakei, me ka maopopo mua ole o ka ae ia aku o kana pelo, ua kakau e aku la ua Kakina la i kekahi palapala i ka ona o ka nupepa “Chronicle” o Kapalakiko, e hoike ana e hiki aku ana ka Puali Puhiohe Lahui ilaila ma ka la 20 o Sepatemaba, a ua haawi aku la oia i kona oluolu e puhiohe lakou ma ia po iho.  Aka, he hopena hoka ka mea i ike ia no keia mahaoi, no ka mea aole i ae na keiki puhiohe e hele.

            E koomaopopoia ana ma keia, eia ke uku nei ka lahui ia Kakina no kana mau hana pili i kona hale hoikeike Lua Pele o Kilauea ma Kikako.  Heaha la ke ano o keia mau hana?  Ke manao nei makou e hao wale ana keia i ke dala o ka lehulehu.  Ina he makemake ka poai hoohuiaina iaia e noho ma Amerika ke mea pono no ia lakou ke uku iaia mailoko ae o ko lakou mau pakeke ponoi, a ina aole, alaila e pono e hoopau aku iaia, no ka mea, ua make loa ka ninau hoohuiaina, a ua ike no o Kakina ia mea.

 

PELA IO ANEI?

 

            Ke olelo mai nei na nupepa o poai hoohuiaina, me ke ano mau o ka haakei, he aupuni ano hou aku ana ka ko Hawaii nei, he aupuni nae ma kekahi mau ano ma ke kulana Amerika, a malalo hoi o na hoomalu ana a ia aupuni nui.  He mau olelo ku keia i ke kahaha i puka mai mailoko mai o ka manao a me ka noonoo o ka poai i kukala leo nui ae e hoohui ia aku ana ka I’aemoku o Hawaii me Amerika, a e lilo ana o Hawaii i Panalaau no na Kipubalika la, alaila he apana no Amerika ka olelo ana a he Amerika hoi ma no ano a pau.  Ke hoike mai nei keia mau mea a pau i ka auwana a lalau o ka makao a me ka noonoo o keia poe i kukalekale a i walaau wale ae ai e kalahea ana no ka hoohui ia o Hawaii nei me Amerika, oiai ua manao mua no lakou he aupuni Amesika aku ana keia aka, i keia manawa nae, mahope iho o ka ike ana i ka baule ana o ka lakou kumuhana, eia ke noke nui mai nei i ke olaola me ka olelo mai he aupuni ano hou loa aku ana ka ko keia Paemoku.  Mamua, he apana aku ana keia Puemoku no Amerika, a he Amerika ka olelo ana, i keia manawa iho la, he aupuni ano okoa loa malalo o ka hoomalu ana a Amerika Huipuia.  O keia iho la ke ano o ke kanaka e aneane ana e poholo iloko o ka wai e hapai ana na lima ma o a maanei, a ke loaa ka puu weuweu, e puliki koke auanei me ka manao ana ilaila e palokana ai.

 

IA WAI KA HOOHUIAINA?

 

            Ae!  Ia wai io hoi ka hoohuiaina?  I na Kuhina o Aha Hooko anei no eha wale iho no ko lakou heluna i koho ole ia a i a@ono ole ia e ka lahui?  A i ole no ka Aha Kuka paha me na wahi kauka a ka lahui i ike ole ai a i ae ole aku ai ia lakou e nho mana maluna o Iakou?  He kakaikahi na wahi huaolelo olelo o keia ninau, aka nae, he koikoi a ano nui ka puana a ka moe.  O ka mana hookele i ke Aupuni Kuikawa, eia iloko o ka poholima o kekahi poe kakaikahi loa, ua manao ia o ka hooponopono kuikawa wale iho no ka lakou, aka, ua ikeia ua lalama ae ko lakou hookano a limanui a i kahi o ka pono a me ke kuleana o ka Lahai Hawaii l hookahua ia ai.  A oiai he poe lakou i koho ole ia a i apono ole ia o ka Lahua Hawaii e noho malama a hooponopono waiwai u@ lakou, nolaila, he mea hiki ke manao ia o ka lakou mau hana a pau e pili ana no Hawaii nei, aohe mana a he ole loa aku hoi ke kuleana.

            Alaila, e ulu hou mai ana no ka ninau – a nowai ka mana a kuleana hoohuiaina?  No kela ahahui hoohuiaina anei a na haole, o ka hapanui hoi o lakou he poe malihini wale no, he mau la wale no i Hawaii nei, aohe wahi iniha kuleana a aohe wahi keneka waiwai iloko nei o ka aina, o lakou anei no poe ia lakou ka mana o ka hoolilo ia Hawaii?  A i ole, i na Pukiki paha?  Na poe i lawe ia mai e ke Aupuai Aliiaimoku mailoko mai o ko lakou aina hanau o ka noho ilihune ana a me ka naaupo ike ole i ke kakau a me ka heluhelu, a hoowaiwai a hoonaauao ia ma Hawaii nei, o lakou anei kai kuleana e hoolilo aku i ka aina hanau o ka lahui nana i hoopomaikai aku ia lakou?  O ka haawi ia ana anei o ka mana koho ia lakou, ka mea hoi i loaa ole ia lakou ma ka aina a lakou i hele mai ai, oia anei ka loaa ana o ke kuleana hoolilo ia Hawaii lahui?

            Eia hou no he mau ninau ano pokole, aka, he mahuahua no @ae kona ano a me kaena.  Ia wai la hoi ka mana hoolilo ia Hawaii?  Aka, e ninau hou ae kakou:  Ia wai la ka mana a kuleana hoolilo i ka mana a kuokoa o ke aupuni Amerika?  I na Ailiki anei?  Ka poe i lehulehu a kuonoonoo ma ia aina?  A @ ole, i na Kelemania paha, na poe i loaa na keehina kupaa maloko o ia aina?  A malia nae paha i na ludaio, na poe i olelo ia no lakou kekahi hapa o na waiwai kalepa o Amerika?  E hiki and anei ke oleloia mai na kekahi o keia ano lahui e kuai, e haawi a e hoolilo i ka mana kulana aupuni a me na pono a pau o Amerika?  Malia paha o Rev. S. E. Bihopa ka mea hiki e hai mai i ka puana, a malia aole no paha e hiki ana iaia ke pane.  Aka, ke waiho aku nei makou i keia mau ninau imua ona a me kona mau paalalo no ka pane mai i loaa ai ia makou he manawa e hoakaka hou aku ai i kekahi mau wahi nioi ma luna o keia ninau a kumuhana ano nui.