Ka Lei Momi, Volume I, Number 11, 16 October 1893 — Page 4

Page PDF (458.58 KB)

This text was transcribed by:  Kris Yoakum
This work is dedicated to:  Kula Ho'omohala Pua - Honolulu Waldorf School: Celebrating 50 Years of Education for a Better World

Ka Lei Momi.

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, OKATOBA 16, 1893,

I NA POE HELUHELU.

        E hoomanao e ke makou poe heluhelu a pau, o na hooponopono ana a pau no na mea e pili ana i na hookaa dala ana, na palapala hookaa a me na kikoo dala ana, o ko makou puuku

Mr. F.J. TESTA (HOKE)

a oia wale no ka mea mana ma ia mau mea, aole o kekahi mea e ae, a mai keia la aku, ke hookohu pono ia aku nei oia ma ia hana, a o kana mau hooponopono ana a pau he mea mana ia.

        Eia iho ka auhau no Ka Lei Momi:--Mai ka holu 1 a pau keia makahiki, he ekolu-hapaha (75 keneta); mai ka helu 8 a pau no keia makahiki, he hapalua (50 keneta). O ka wa keia no na Hawaii e alu like mai ai e kokua ia makou Mai hookaulua!

        Aia ma ke keena loio o ka Mea Hanohano A. Posa, Helu 15, alanui Kaahumanu, e leaa ai ko makou Puuku.

E hoolohe i keia.

W.H. Kapu.

Ona a Lunahooponopono Nui.

Honolulu, Oahu, Oct. 2 1893

KA LEI MOMI

W H KAPU,

Luna Nui a Lunahooponopono.

F J TESTA (Hoke),

Puuku.

Poakahi, Okatoba 16, 1893.

        Iloko o na palukuia o ke Aliiaimoku a me ka lahui e na kane o ka aoao pakaha, ua komo pu aku no me na wahine ma ia ano hana. Ma keia helu e ike ia iho ai ka palapala a Mrs. Elena Makale, ka wahine kanemake a Kokua Lunakanawai Makale o ka Aha Kiekie, a na ka lahui no ia e koho iho nona. He waihine kahu keiki oia i kona hiki mua ana mai i keia mau kaiaulu, mahope iho lilo i kumukula a hiki wale no i kona wa i mare ai me Mr. Lolena Makale. Ua mailani ia ke kane, hui pu no me keia wahine, e na alii, hoohanohanoia a hoowaiwaiia, o ka uku nae keia no ia mau hana maikai. E like no ka hoi me ke ino o ka manao, pela no i ekaeka ei ka hana.

        Ahaha, i kau hana, loaa pono ana o Alapaki Kauka, ka moe @ahesa, oia ka kekahi o na kipi alakai o ka hookahulihia ana i ke Aupuni Kumukanawai o Hawaii noi, e like no me ka makou i kobo ai nona. Ua lilo na kulu waimaka hoopunipuni ona i uwe ai, i ka manawa i hehauia ae ai o ka hae Amerika maluna o Aliiolani Hale, i mea ole. Oia a me kona ohana, he poe lakou i mailaniia e na Alii a me ka lehui,--ua ai ono i ka mamona o ka aina nei, eia nae o ka panai keia no na kaaa pulama ia lakou. O ke Aupuni hoi o kona luaui i hooikaika pauaho ole ai e kakoo, o ia hoi ka keia keiki i kipi iho la me ke ake e lu a lilo i mea ole i ka hana a ua luaui ia. Ua hi-ki, he wa wale no.

        Lapuwale no hoi na punahele a na Alii, i kahulihia aenei ka hoi ia o ke Aupuni a me ke Aliiaimoku pu, hoomaka mai nei e kuekue nui na maka a lewalewa pu na alelo i ka olelo ino, Eia mauka aku nei, ma ka huli ma Kapalama, kekahi o ia poe i hoopunahele ia, he wahine Hawaii oia a he haole ke kane. E ole ko Aliiaimoku ana e hanaino nei me kona alele leaa ai ka ihana aupuni a ke kane, a laua hoi i ai haaheo ai me ka hookano pu. Ua olelo kaena ae ka ua mea la aole ke aliiaimoku e hoi hou ana i ka Nohoalii, aole ka e ae kona akua, oia o Kamahoalii. A ua olele ae no hoi oia he wahine haole a he Amerika maopopo oia ma na ano a pau, --a mamuli o ia manao haakei e@@ ua welo ae la kona hae Amerika, koe no nae ke kuu akea ae, aia aku no ka i kuono kahi i hoopue ai. O kekahi keia iwaena o ka hapanui i keehi mai ia kakou a pau a ku kaokoa aku la, aka puapuai mai la no ke ine no kona Haku Moi, a ma ia ua pau pu aku la no me kakou a pau. Na ka la nui hookol@kolo mahope a hoike mai i ke ko ole o kona kuakoko ino, me kona haaleioia mai no e kona aumakua e hiipoi nei, a e nele auanei oia me ka huikala ole ia.

        Pahenehene na uhane o ka peai hemolele i ka oihana koa a me na aahu koa o na la i hala ae, aka, i ku iho nei keia o lakou i ka moku, ue oi loa aku ka hoi lakou. Hihimanu na aahu o na aliikoa, hiolo na kaula gula, a ano ole hoi kaa paa ana i na puhikaua. Ua lilo iho keia i mau mea ole, no ka mea o lakou nei no ia. Eia nae, ua lilo ka lakou nei lawelawe ana i ka oihana koa i mea no lakou e paheneheneia ai a oi loa aku i ko na la i hala aku malale o ka Moi. He poe mamo lakou nei na Waawaaiki-naaupo, no ka mea, he mea ole ua hoolilo nui ana no na koa, oiai o lakou nei ia; aka, ia lakou iho, he mea ole ia. He mea mau no ig.—ia hai hoi, he okoa loa ka manao—a i ke kino ponoi iho, okoa a oi loa ae la mamua o ka mea i kue mua ai. Ua pokole mai ka wa no lakou.

KE KEMA’LII KAIULANI.

        O keia ka umikumamawalu o na la hoomanao hauau o ke Kama’liiwahine Kaiulani, a nona hoi Ka Lei Momi e kalokalo aenei i ka Mea Mana Loa ma na Lani Kiekie e hooloihi mai i kona ola ana, i loaa ai hoi he puuhonua no ka lahui ma ona la. Ma keia la ua kaa aku oia mawahe o ka palena o ke kanawai; ua oo oia ma ka olelo ana, aole nae hoi malalo o ke Kumukanawai, no ka mea, ua papaia oia mai ke kaha wale ana aku no mawaho o kona kulana me ka ae ole o ke Aliiaimoku. Ae, he puuhonua io no oia no kakou, a he papaaina ke haawiia nei e ka Ahahui Hoonaauao. Liliuokalani i keia auwina ma Wasinetona, kahi noho o ke aliiaimoku, no ka hoomanao ana i ka la i aaki ai ke kuakoko o ka puhaka Alii nana oia i hookohi mai, iloke o ka ehaeha, a i ka malamalama o keia ao mauleule. Oiai ko kakou Alii opio aia no i ka aina e kahi i luakaha ai, eia kona makua i koe o ke koke hookahi ke hoomanao nei nona iloko o ka hauoli, i awili pu ia me ka ehaeha, i hui pu ia hoi me na poe aloha Alii a pau i hoea oku malaila. Iloko o keia mau hoomanao ana, ua panai aku ka Puali Puhiohe Lahui i na hoolaulea o ka lakou mau hokeo kani, i mea hoi e hooi aku ai i na hoohauoli ana.

        Ua loli ano e ae ke kulana o ka aina a me ke aupuni iloko o keia mau la, aka, eia no me Ka Lei Momi na manaolana haaninipo no ka loli hou ae o keia kulana ano okoa, me ka hakukoi pu hoi ke hoea hou mai keia makahiki hou aku o ke ola ana o ka Mea Kiekie ke Kama’liiwahiuo opio o Hawaii nei, e hooi loa ia aku na hoohauoli ana o ka le hui mai kela a n@e keia pea o ka aina holookoa nei a kakou a pau i hauoli nui ai. Mai hoopoina kakou, aka, e hoomau aku i na hoomanao ana no ia manawa o keia mua aku.

        E Ola loihi ke Kama’lii i ke Akua!

MAUNU POHOLALO EKAEKA

        E ole iho nei ka paoao ana a ka “Hawaii Holomua” puka la ma ka olelo namu, ike hou ia aenei ia noa huna a ke Aupuni Kuikawa. I ka huaiia ana ae o ia noa a lakou, awiwi nui no i ka hoole, ma o ko lakou mau wahaolelo namu, aka, @a hala ka wa pono—ua ahuwale a ua kaulaiia a malohaha.

        Ua ake nui iho nei ua puulu omilumilu la e keola a e kapae loa aku i ko lakou inoa “Aupuni Kuikawa o Hawaii,” a e pani iho ma ia makalua i “Aupuni Makaaianana o Hawaii,” i ano like paha me na la kinohi o ka Mokuaina o Makekuketa, Amerika Huipuia, kahi hoi o ka hapanui o ua poai Pi Gi la i hoea mai ai. Aole o ia wale ae la no ko lakou iini, aka, ua makemake lakou e pahonoheno pu aku i ka Aha Kuhina, a e kono aku hoi ia Paulo Numana a me Kope Balaunu e laulima aku me lakou.

        I ka huaiia ana ae o keia imu a lakou, ua ku kohana mai la ka Hope Peresidena Haki a hoole mai la i ka oiaio o keia mau mea, me ka hoike ae no hoi aole ka ia mau mea i noonooia. Ae paha, aole paha; hookahi no nae a makou mea i hoomaopopo—ua hoopuhiliia ko lakou mau manao ana pela, i awili pu ia hoi me ko Samu Daimana maalea pahele o ka nahesa.

        O ka manao o ke kono ana ia Numana me Balaunu, ua hoomaopopoia aia laua ma ka aoao o ka lahui i aloha i ka aina a me ka Moi, a i ae laua, alaila, he hehee wale aku no ka hapanui. Ae paha, aole paha, pela paha, e ka h@ao mai no hoi ka mea e ike nui ai a e lohe nui ai. He m@euhane ia a lakou, aia i muliwaa, eiai aole o ka ae ana o ia mau mea elua, he pipika wale aku no ko ka hapanui mahope o ko laua mau meheu. Kuhihewa!

        Aia no ka lahui holookoa mahope o ka Moi, a eia uo ke kakali hoomanawanui ne no ka Amerika Huipuia pane a hana pu e pii ana i kela palapalu keakea a ka Moi i hana ai a i ka kauinoa ai ma ka la 17 o Ianuari i hala. Ina no e hoololi ae ana lakou i ko lakou inoa aihemu kipi, aohe no ia he mea e hoololi ae ai i ke kulana. Ina no lakou e kono mai ana i kahi pee—o ka aoao e kue nei ia lakou, aole no ia he mea e maliu ia aku ai. Ina no lakou e lawelawe ana i na hana e hoike ai i ko lakou hoowahawaha i ke Aupuni e ku nei ma ke ano Lunakanawai no na aoao a elua, aole no ia he mea e kakooia aku ai.

        He mea ole loa na hoao pahele ana a ua puulu Pi Gi la, oiai, ua hoao mua lakou ma na auo a pau e hanaulu i ka lahui, a ua lilo ko lakou noho hoomalu loihi hou ana aku i mea ku i ka hoewahawahaia. E pelo wale no—aehe puniia, e hoao wale no e mohai—aohe e pulamaia. e