Ka Lei Momi, Volume I, Number 12, 23 October 1893 — Page 4

Page PDF (439.63 KB)

This text was transcribed by:  Toni Lynne Kaefferlein
This work is dedicated to:  Barbara Mateo in Memory

Ka Lei Momi.

 

4   HONOLULU,  OAHU,  POAKAHI,  OKATOBA 23, 1893.

 

  I NA POE HELUHELU.

 

 E hoomanao e ko makou poe heluhelu a pau, o na hooponopono ana a pau no na mea e pili ana i na hookaa dala ana, na palapala hookaa a me na kikoo dala ana, o ko makou puuku

  MR. F. J. TESTA (HOKE)

a oia wale no ka mea mana ma ia mau mea, aole o kekahi mea e ae, a mai keia la aku, ke hookohu pono ia aku nei oia ma ia hana, a o kana mau hooponopono aua a pau he mea mana ia.

 Eia iho ka auhau no KA LEI MOMI:- Mai ka helu 1 a pau keia makahiki, he ekolu-hapaha (75 keneta); mai ka helu 8 a pau no keia makahiki, he hapalua (50 keneta).  O ka wa keia no na Hawaii e alu like mai ai e kokua ia makou.  Mai hookaulua !

 Aia ma ke keona loio o ka Mea Hanohano A. Rosa, Helu 15, alanui Kaahumanu, e loaa ai ko makou Puuku.

E hoolohe i keia.

  W. H. KAPU.

 ma a Lunahooponopono

 Honolulu, Oahu, Oct. 2, 1893

 

 KA LEI MOMI

 

 W  H  KAPU,

Luna Nui a Lunahooponopono.

 

 F  J  TESTA  (HOKE);

 Puuku.

 

Poakahi,  Okatoba 23, 1893

 

 AUHEA oukou.- "hele ne ka wai hele pu no me ka ala," pela wale no kakou e pono ai a me ka kakou LEI MOMI pu nei hoi kekahi. "E alu ka pule ia Hakaiau," a ilaila auanei e ikeia ai o ke ohohiaia o keia malihini.

 

 "Mahope makou o Laiulani@, A kau hou la i ke Kalaunu."

 Wahi a ua keiki aloha Alii a aloha aina o ka Puali Puhioho Lahui o mele mau nei i ka lakou mele hooniua puuwai.  Eia pu makou me lakou, a hookahi hoi ka puana like ana i kela mau lalani mele a lakou.  He wa a hoea mai, aohe e hala.

 

 OHAOHA na leo aloha kupinai o na Hawaii ia Kanikela-Kenerala Mila, o Amerika Huipaia, i kona lele ana mai a kau i ka uwapo, i ke ahiahi Poalua i hala, iaia i pae mai ai ma ka mokumahu Osianika.  He haawina hana keia a na oiwi hooko aku ai me ka hoolalala mua ole ia, a o ka pa-e ana aku i ka leo, ua paneia mai, "Aloha,"  Ua alu pu aku no na oiwi me na lulu lima pu ana me ia kamahele, a he mea e no hoi ke kamahao o ia hookipa ana.  Ua lilo ia i mea no kakou a pau e mahalo ia ai.

 

  KE KULANA PILI DALA

 

 Ma na manawa a pau a na wahaolelo aihemu o ka Pi Gi e niania ai me ka halelu ana no ka hoemi lilo o na hooponopono ana o keia mau la, ua lilo ia i mea no makou e kahaha ai mo ko ku kuhao iho a kilohi aku no kahi a lakou e hiki ai ke hoonani ae ia lakou.  Ua kaena ae ke poo nui iaia e paa nei ka waha o ka "eko kalena" ua pau aku na bona aupuni i ka hooliloia no ko kumu waiwai io ma kona alo.  Makemake makou i ke Kuhina Waiwai e hoike mai i na inoa o na poe i hooliloia aku ai o ua mau bona la a me kekahi mau hoakaka e ae i pili i ka hooliloia ana o ua mau bona la.  Mai huna iho i keia mau mea, oiai he kuleana ia no ka lahui.

 

 Ua kahaha nae hoi makou i ka ike ana iho i kekahi itamu iloko o ka hoike hebedoma mau a ua kuhina la imua o ka Ahaolelo Pi Gi, ina he mau bona i hooliloia, e hookomoia ana la mea ma kahi o na loaa, a ma ka aoao hoi o na hoolilo e okuku ae ai ua itamu hookahaha la, lilo no ka waiho ana aku i ua mau bona la i hiki ai ke kuaiia mai.  Ua maopopo loa, mamuli o keia ae la, ua hooliloia aku ua mau bona la no ka huina o 98 pa keneta, aole hoi no ka waiwai io maoli.  Iloko o ke au mamua aku o ko lakou nei ae, ua hooliloia na bona no ke kumu waiwai io maoli, a i kahi wa, ua kau hou iho he uku kaulele.

 

 Ano iho la no i ike ai ua Kuhina la i ke kupono o hoakaka mai i ke ano o kahi a me na mea i hooliloia ai o ka huina nui o $147,134.82.  O ka huina keia o na lilo laulaha, a eia ke pehu mau nei.  Ua aleia aku e ka oihana koa he $121,941.03, a o ia paha ke kumu i laulaha ai o ia heolilo dala ana.  Ua pau i na aha elua o ka Ahaolelo Pi Gi he $3,223.01.  Malia paha ua lilo ka hapanui o keia itamu i kahi kauka, ke kakauolelo o ua mau aha la, no kana lawelawe i ka hana koikoi no hookahi manawa i ka pule.  Pokoekoo no!  He $13,204.32 i alapoho ia e na Komisina i Wasinetona.  Ua palanaiki mai no ia ke mahelehele ia ae iwaena e elina mau komisina.  Ina paha lakou i lu i ke dala.  Ua loli ae la hoi na kahoaka, aka no ke ake no no ko lakou pono iho, pau nui ole ai a koe mailuilu ole iho.  Aole lakou i hanai ai iki, nolaila ao i hewa ole ai ka waha, a aloha ia mai la hoi.  Aka i aua nui iho hoi keia, aohe no hoi a kaemai o ka lohe i ke ao, o ka make loa no ka ia, make kanu loa ia a popopulu, aoho e hiki ana ke ea hou ae.

 

 Ke noi hou uku nei ke Aupuni no ona haawina hou o kanaiwa tausani okolu haneri dala.  Oiai no hoi, oia no ia lakou ka hoomalu kaokoa ana i ka Waihona, he mea makehewa loa ke noi dala hou aua.  E ahe no e hana aku e like me ka makemake, oiai, aole no he poe i hoomanaia o ka lahui, aka, he poe pakaha a kipi lakou, mamuli hoi o ke kokua ana a kahi aupuni okoa aku.  Lawe ae no a hoolile, aoho mea nana e olele aku, aka, e hoea mai ana no ka la o na poe hookaa auhau e koi mai ai no keia mau hauwina, a malia o hoakakaia aku a me ke pani pu ia aku hoi i kahi o ka Waihona i olohaka ae.

 

 Eia nae iloko no o keia mau hoonui lilo palena ole a ua poe nei me ko kuleana ole, koe wale no, ua kaa ia lakou ka hoomalu ana o ke Aupuni ma ko lakou ano kamehai, ke hoopehu nui hou ae nei no i ko ke Aupuni haawe.  Ma kahi hui a lakou i kaona ae ai, no ka hoopakikoia o na hoolilo malalo o ka hooponopono ana a"ke Aupuni oi loa aku o ka maikai a keia mau pae moku i ike ai,"  ke kuapapanui hou ae nei no ka haawe a nui hewahewa loa.  Aka, ma ka hoike helu a ke Kuhina Waiwai i waiho ae ai-imua o ka Ahaolelo Pi Gi i ka Poaha i hala iho la, he $3,374.80 ka oi aku o ka keia Aupuni aie a ka la 19 aenei mamua o ka huina aie o ke Aupuni Moi a ka la 17 o Ianuari, 1893.  Ma ka hoomaopopo iho, aole o keia ae la ka aie oiaio, no ka mea, ua haaleleia aku kekahi mau iiamu@ aie e ae, e laa na loaa o na Aina Leialii, na dala i hoolilo kuleana ole ia, a pela aku.

 

 Hoko no nae o keia kulana pili kupekepeke o ka lakou mau lawelawe ana, ua win@ hou ae la no ka Loio Kuhina, ka loea kanawai, e noi i haawina hou o $35,000 no kona keena.  O ke pookoi keia, oiai oia iloko o ke Kau Ahaolelo o 1892, i hoao e poke iho i na haawina dala no ka oihana ana e lawelawe nei.  Nana na olelo i pakoli ae ina e lawelawe pono ia ia oihana o ke Aupuni (e ia paha), e hiki no ko hoohanaia me na haawina dala palanaiki iho.  Heaha keia a kakou e ike nei ?  Iloko o na la pokole ana o lawelawe nei i ua oihana la, ua nui hewahewa aku na dala i hooliloia mamua ao o na mea i hooliloia e na wahaolelo o ka lahui iloko o ka Ahaolelo ku i ke kanawai, a ua halahu loa aku ua pookai la mawaho o na palena kupono.

 

 A eia hou no -o hoomaopopo iho kakou i koia.  Ma ka hoike helu no ka hebedoma i pau i Okatoba 11, he $3,410,522.74 ka huina aie nui, a ma ka hoike no ka pule i pau o Okatoba 18, he $3,423,343.79, he kou o $12,821,- .05 iloko o ka pule hookahi wale no.  Aka, ma kekahi helu okoa ae no a ua Kuhina Waiwai la he $3,371.80 ko lakou aie iloko o eiwa malama o ka hoomaka ana i ke Aupuni.  Pehoa hoi keia like ole?  Malia o weheweheia mai ka pula o ko makou mau maka, i hiki ai hoi ia makou ke ike lea aku i keia mau loina powehiwehi ku i ko kamahao.  E kala ia mai makou no ka hiki  ole ia makou ke hiliuai i kela mau huahelu.  Nui no paha na hana pahaohao ia lakou nei, a i ka wa hea la e pau ai ia mau ano o lakou, koe wale no paha a e hoea aku i ke 'ala polikua a Kane," a o ka alamihi no ka ia.

 

 Eia malalo iho ka hoiko pahaohao hope loa a ke Kuhina Waiwai no ke kulana o ka aio lahui:

   Ianuari 17, 1893.

Na bona i hookaa ole ia     $2,400,200.00

Aie o ka Baneko Hunahuna Hale Leta i na poe hoahu     675,461.13

Na nota Waihona Aupuni     57,000.00

Na nota a ka Luna Leta Nui     140,000.00

Aie i na loaa mau mai ka waihona aie    125,812.24

      $3,398,473.37

 Okatoba 19, 1993.

Na bona i hookaa oloio  $2,654,300.00

Aie o ka Banako Hale Loia i na poe hoahu, $540,143.79; hoolawe ae na dala maoli e waiho nei, $26,066.40   514,077.39

Na nota Waihona Aupuni   40,009.00

Na nota a ka Luna Nui Leta Nui   189,000.00

Aie i na loaa mau mai ka waihona aie   4,570.78

   $3,401,848.17

Oi piha  $  3,374.80

 Ua unuhi makou i keia maluna ae i mea e akaka lea ai i ka lahui ua mau huahelu pahaohao ia, a na ka lahui no hoi ia e koho mai no lakou iho.  Aohe ole lo ana no makou, ua akaka ae la no hoi ka makou ma ia.  Aole,aole loa ma makou ka hala aka, na lakou Pi Gi no.

 

  HEAHA KA ILUA ?

 

 Mamuli o keia mau ouli poluiuhi mau nei maluna o ka aina holookoa mai o a o, ua ike lihi walo ia aku kekahi kinana e hanau ana i na hua ma na punana like ele, aka, o ka makou nae e ninau nei maluna o keia kumuhana a makou i makemake nui ai e moakaka lea ke ano o ia mau hua i hoopunana ia ma na punana like ole.

 Malia nae paha, he mau hua paha ia no ke ola, alaila e kiko mai no auanei ka maluhia ma ka aina; a i ole, he mau hua awaawa paha, alaila e kai mai no auanei ku ohana keiki o ka mako, aka, o ka makou wale mo o lia nei, he mai he oia hou ana.