Ka Lei Momi, Volume I, Number 12, 23 October 1893 — Page 5

Page PDF (455.79 KB)

This text was transcribed by:  Rosemary Mccune
This work is dedicated to:  Aunty Milan

Ka Lei Momi.

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, OKATOBA 23, 1893

=========================

 

OILI HOU UA MOONIHOAWA!

--

     Ua loihi ae nei na la, he mau pule lehulehu paha i hala ae, i onouia aku ai o Kikila Balaunu imua o ka Ahaolelo Pi Gi ho bila kanawai no ka hoopomaikai ana aku i ka Hui Kaamahu a me Aina o Oahu.  O ke ano nui o ua bila la, oia no ko ke aupuni hooia aku i ka ukupanee maluna o ha bona aie o ua hui la i manao ai e hoopuka hou, i mea e loaa mai ai ona dala no ka hoowaiwai ana i na poe hohuiaina iloko o ua hui la.  Akia iloko o ka pule i hala, ma ka Poaha, ka la akoakoa mau o @a poe kakaikahi la o ka pa Pi Gi, ua pepehiia ua bila kanawai la e ewala o ia poe he ehiku ma ka aoao kokua, a waiho a make loa aku lai a i ka "moe kapu, moe hooilo a Kane."

     Ma ka nanaina o ua bila kanawai la, ua makemake ua hui la e aie aku i ka huina o $900,000, a na ke aupuni hoi e auamo i ka ukupanee o $3,000 i ka makahiki, mawaho ae hoi o ka uku kokua makahi, e haawi mau ia nei i ua hui la.  A me he la, ma keia mua aku, ua manaoia e hooili aku i ke koikoi maluna o ke Aupuni o ka lawe ana mai i na pono paahana o ua hui la a hoohana aku malalo o ko ke Aupuni mau lilo ponoi.

     Eia nae, ua palekana mai la ka waihona Lahui, me ke ka lahui ae ole ma o na wahaolelo la i koho pono ia, mai keia hoao e aihue limanui i na dala o ke Aupuni.  Ae, ua hoea mai kakou i ka wa e hiki ai ke kapaia ua hui kaamahu la he moonihoawa, e ake ana e omo aku i ke koko mai ka waihona aku.  E kala kahiko i ikeia ai keia ano a akahi a pukamaka hou mai ka haule ana o ia kumuhana iloko o ke Kau Ahaolelo ku i ke Kumukanawai o 1892.  He hooia maopopo loa keia no ke ake o ua poe la o lawe wale aku no i ke ole o ke Aupuni, me ka paku mai hoi i ka lahui no ko lakou pono ponoi iho, a makou e kakia aku nei ia lakou - he poe moomokoko.  E ike mai no hoi ka lahui i keia ae la maluna, a mai hoopoina hoi.  Imua aku kakou, a na mua aku e hoomaopopo mai.

-----

     No ka pomaikai o ko makou mau makamaka heluhelu, ke panai aku nei KA LEI MOMI i na inoa o na po@ i kokua a i kue hoi i kela bila kanawai aihue dala i hoakakaia maluna ae, ma ka ninau hoopanee loa, a na nupepa hoi o ua poai pakaha la i aa ole ai e hoike ae i ke akea.   Eiai ho ua poe la.

     KOKUA: - Na Kuhina King, Damon a me Smith; na Hoa-kuka Brown, Waterhouse, Allen a me Bolte. - 7

     KUE: - Na hoa-kuka Menedonea, Noti, Young, Tenney, Morgan, Emmeluth a me Suhr - 8.

     Aole i koho o Peresidena Dole a me Hope Peresidena Hatch.

     Nolaila ma kela koho ana i hoikeia maluna ae i make loa ai ua bila kanawai la, me kahi oi palanaiki o hookahi.  A e hoomaopopo ia iho no hoi, aia iwaena o kela poe ehiku he mau kuleana lehulehu ko lakou iloko o na pomaikai o ua hui kaamahu la, a me he la, o lakou no paha a pau loa.

========

     AOHE ka poai hoohuiaina e ola ia Dole ma.  He mea makehewa ka hoopau dala ana ia lakou.  E ao no na aumakua "o Kumahumahukole laua me Kolekaaka." he loaa kahi maha.

========

      HAAKEI no hoi na manao o na nupepa namu o ka poai Pi Gi ma ka manao ana, aia a holo o Dole i Wasinetona, alaila, ola lakou; no ka mea, ua manao ua poai la ua oi aku ka loea o ka aumakua umiumi loihi o lakou manu o na kauna manu pihee@ero ma o.  Hoounaia aku no hoi, i ikeia hoi kal oaa ana o ka pala, oiai, ua aneane mai ka wa e pala ai o "ka maia a kuu keiki."

=======

     HOOPAILA makou me ma olelo kohu ole a na nupepa namu o ka poai pakaha, @ hailiili ana i ko Kanikela-Kenerala hou o Amerika Huipuia.  Ua kapa lakou iaia o "Mila o Emalani."  He mea oiaio he Beritania oia ma kona hanau ana, aka, i na la opiopio ua hoi oia a me kona ohana a noho ma ka Mokuaina o Vireginia, Amerika Huipuia, a o kona home ia, a ua lilo oia i kanaka Amerika.  Ina aole oia i ikeia he Amerika, aole oia e hookohuia ma ka oihana ana i hoea mai la ianei.  Eia aku no e o wa e ai hou ai o poe la i na luai o lakou,  Aka, aia makou me ka mea i hala ole, a nona ko makou mahalo.  E hoi no ke ino i ke ino!

=====

     HILAHILA ole no hoiu ka hale kalepa mikanelo o E. O. Holo a me Keiki o ka hoopii ana iho nei i ke Aliiaimoku no ka aie ia lakou i ka huina o $511.72, no na waiwai i hooliloia a i haawiia aku mawaena o Ianuari 2, 1892, a me Ianuari 12, 1893.  Ua pakui ia aku i kela koi he $46.98 ukupanee, a piha iho la ka huina koi aie o $558.70.  O Makuna ka loio nana i hooko aku keia hana.  Mamuli o na hana kalaiaina ke kumu o keia hoopii ana, a makou hoi o hoowahawaha loa noi i ua poe la.  I waiwai la ua poe la ia wai?  Aole anei lakou i waiwai i na Alii a me ka lahui Hawaii?  Ua hiki, o ka lakou eha ia, eia aku a hoea mai ko lakou eha oi aku.

=====

     PAIAKULI  aenei ke kulanakauhale nei no na kumu i kauohaia mai nei o ka Adimarala Amerika e hoi, a eia iho:  Ua hoopiiia mai nei oia, a ua lonoia na Kanikela Nui Mila i lawe mai nei ke kauoha mai ke Kuhina Aumokukaua Amerika e hoi koke aku oia e pane i ua mau kumu la, oia iho keia, (1) ke kumu o kona ae ana e haawi na ki pu aloha ana no Dole iaia i holo ai no Hawaii; (2)

ke kumu ona i kauoha ai i na Aliimoku e hele i kela aha hulahula a ka Ahahui Hoohuiaina ma Iolani Hale; a (3) i ke kumu ona i malama ai i na kanaka o kona mau moku. me ka makaukau e lele kaua mai inka nei, i ua po hulahula la o ua poe Pi Gi la, me ka manao paha e lele kaua aku ana na poe aloha aina a me Alii i na poe hulahula ma ia po.  Ea, ahuwale keia la, e like me ko makou lohe mai, a he mamo aku la ka ua Adimarala la no ke poai hoohuiaina.  Ua lawa keia no nei wa, a eia hou aku no. He wahi nioi wale no keia.

=====

     UA HAAWE hou aenei o Peresidena Dole i ka auamo ana i hooili iho nei maluna o Hope Peresidena Haki, i ka Poaha i hala, a ua haawi ae ka Ahaolelo Pi Gi i ka mahalo no na lawelawe ana a ka hope i ka oihana, oiai ka mua i Hawaii aku nei i ka hoolana ma'i.  I ka Peresidena ma Hawaii, ua nohe oia i kahi o na poe e wahakole nei, he "poe anee Alii."  Ke kuhihewa ole makou, aole no e loihi ana na la, holo hou no ka Peresidena i ka hoolana ma'i, no ka mea, ho ma'i keia ona e noke ai na ike o na kauka lapaau a pahua.  A ke hookipa hou ia oia aole hoi i kahi o na "poe anee Alii," aka, i kahi kupono no na poe o kona ano, i hookahi hoi ka pakoli a me ka halelu like ana.

=====

     I PANAI hoi no na olelo makonia a kahi Kanikela Pi Gi kamalii ma Kapalakiko, no ka hiki o na kanaka Hawaii ke kuniia no ke kiaha waiona wale no a lilo ko lakou pono, pehea iho hoi keia wahi moolelo oiaio no ke ano o kahi hana ana a ko lakou poe o ka poai hulu like.  Iloko o na la hope i ke Kau Ahaolelo o 1692, i ka wa hoi e owelawela ana a kipakuia o ka Aha Kuhina Balaunu - Wilikoki ua hoea kino aku kekahi mea imua o ka Luna Hanohano mai Waimea mai, a onou aku nei he nota nana i hana i ka makuahonowai o ua mea la, me ka olelo aku ka ina ua hoa hanohano la e koho ma ka aoao kakoo iua Aha Kuhina la, alaila, aole pia e hoopilikia mai, aka, ina e koho ma ka aoao hoopau i ua Aha Kuhina la, alaila, e koi ana oia e hookaiia ua palapu la.  Aole no i nui loa kela palapu, aohe i piha ka $100, ua hala nae hoi ka wa no ka hookaa ana.  Aka, ua paneia aku ua mea ia, he kakauolelo a he keiki oia na Balaunu o ua Aha Kuhina la, ua paa kona manao e kipaku i ua poe kuhina la, a he mea hiki ole iaia ke hoololi ae i kona manao.  Ua koho io no ua mea hanohano la me ke kipaku i ua kauna la, a pau nui @o ne hoi, e like me ka mea i ikeia.  Kai no e hala ana na olelo a ua hunona keiki a kakauolelo la, no ka mea, he mau la mahope iho o ke kipi hookahuli Aupuni Moi, i ua mea hanohano la iliuliu ai no ka hoi i Waimea, Kauai, ua hoopukaia he palapala hoopii no ua koi aie la, a ma ka la mahope iho o kona la e hoi ai e noho ai ka Aha Apana o Honolulu nei e hoolohe i ua hoopii la, aka, e ole kekahi mau hoa'loha o ua mea hanohano la, ua huli hoi aku oia me ka hoea ole imua o ka Aha, a hoopau wale ia kela hoopii manaoino a piha nonohua.  Aole keia he kaha wale aku no, ua maopopo ia makou keia a makou e kamailio nei, a ke hoike nei hoi makou me ka oiaio, o ka oiaio a pau a makou i ike ai, a o ka oiaio wale no.  Pehea hoi ia hoao kipe?

=====

     INA paha na Nawahi, a i ele ia, na Uilama White, a i ole no ia, na kekahi Hawaii e ae paha i onou aku i kekahi bila kanawai aihue dala i like la me keia bila kanawai a Kikila Balaunu lana o Dilmahama, heaha la ka manao o ua poai omilumilu la?  Pehea la ua poe la e kanikani ai?  Aole anei lakou e owaka nui ae i na waha, me ke kileo oolea o ka awahua, a kuhi koke mai i ka pau o na Hawaii i kipeia, i ka aihue, a pela wale aku?  Aole anei o paiakuli ka aina nei me na olelo walania.  a kaha loa aku ka hohono me ka maea ma na pua apau o ka aina nei?  Pela ne o ka mea iu i walea i ua poe la, aka,i ke kaia ana iho la i ka oiwi, mumule la e mumule.  Na lakou nei ka aihue, pono, - aka, ina aku hoi na hai, make loa i ka eha e kaanini ai a e wiliau ai.

---o---o---

     I ka hora 5 o ke ahiahi Poaha i hala i make ai ke keikikae muli loa a Mr. Elia Kaululaau Wright, ke kauka Hawaii hana niho, iloko o na la pokole wale no o ke ola ana o 6 malama me 2 la.  Aia me na makua ko makou u pu ana.  Aloha wale ia kama.