Ka Lei Momi, Volume I, Number 12, 23 October 1893 — Page 8

Ka Lei Momi.

HONOLULU, OAHU,  POAKAHI, OKATOBA 23, 1893,

            HOLEHOLE iwi no hoi na mamo a na poe kupuna o kakou i pulama ai.  He maikai ka mea i hanaia aku, he ino mai nae hoi ka panai a "ino ka iʻa a Umiamaka, he okea oloko." E lawe kakou a malama i ka lakou mau hana ino, eia aku no he wa e hoea mai ana, a ia wa auanei e hiki ai ia kakou ke panai aku. A hana aku hoi kakou, e wi nui auanei na niho o ua poe aihua la, no ka mea, na lakou no ka hala i imi, me ka mihi nui mai, "Ua hewa au, ua hewa au, I ka pao ana i ka huewai a ke kanaka"

            MAHALO makou i ka olelo hooholo a ka aha Nieniele no na kumu i ili ai o ka mokumahu Beritania Miowera ma Puuiki i ka Nuku o Mamala, e kala ana aole i hewa o Kapena Stott, a ua hoihoi hou ia aku kona palapala hooholo moku. Na ia olelo hooholo i hoihoi mai i ka hewa a kahi a makou i manao ai o ka pololei maoli no ia, oia hoi, ma luna o ke Aupuni, ma o ka oihana Dute la me ka Papa Ola.  Eia ka makou i ke Aupuni, mai hana hou aku pela, aka, i ola honua no hooko aku i na hoakaka a ka aha niele no ka mea pono e hana koke ma keia awa.

            MAI ka wa i kukuluia ai ke Aupuni Moi a hiki i kona wa i hookahuliia ai e na poe limanui a pakaha, akahi wale no a ike ia he keena ko ka Oihana Hookolokolo ma Kualoa, Koolau, Oahu.  I keau au wale ae nei no ka hoolilo ia o keia wahi kuaaina ano ole i wahi no ke keena Hookolokolo o ke Aupuni.  He kupaianaha o na kupaianaha ka hana hookiekie a ka Lunakanawai Alapaki, me kona ike iho no @ia ke keena o ka oihana hookolokolo o ke Aupuni i Honolulu nei.  He hana ano hookiekie keia i hanaia ai pela me ka manao paha e lilo ana i mea e mahalo ia nui ai e kekahi poe o na aina mamao, aka, aole nae paha.  Aia wale no a he poe hupo no Kawaapae, o lakou wale no ke puni mai a hilinai i ka Alapaki mau olelo a me kana mau maunu ekaeka.

            UA ulele leo hahana ae o Kauka Makalu, ka luaui o ka Hoohui Aina, a me Kuhina Waiwai Damona i ka Poalima i hala iho la, pela ka mea i oleloia.  O ke kumu mai o keia, i hele aku ka ke kauka e hookaa i ka uku hoolimalima o ka Hotell Hawaii, oiai, oia ka mea e paa nei i ka hoolimalima, a iwaena o na dala ana i panee aku ai, he $500 ma ke dala sileva (keokeo). Ua koi mai ke Kuhina ma ke dala gula e hookaa aku ai, a ua ulu ae la na olelo a hiki ka i ka leo nui loa ae. Iwaena o ka laua mau kike olelo ana, ua hopo ole iho ka ua kauka la, ka pouhana o ka hoohui aina. ma ka olelo ana aku ka i ua kuhina la i manao oia ka oi a me ka mana, e pono oia e waiho i ka oihana, eia aku no ua mea e ae i hiki ke lawelawe ia oihana, a aole oia ke kanaka hookahi ma Honolulu nei, eia aku no.  Ea, mahanahana no lakou ia lakou iho, a heaha aku ana la ka hopena o keia papa leo ana.  E mahae paha aunei ka pili ana o ua mau hoa la o ka poai hookahi? Ua hi--ki, na lakou no lakou e luku iho.

            MAI kinohi mai, a o ka hoea aku no hoi koe i hoikeana, oili hou ae nei ia manao o ua poe pakahi la, iloko o ko lakou Aha Kuka o ka Poaha i hana, no ka pono i hookaawaleia ka oihana Peresidena mai ka oihana Kuhina o ko na Aina E aku.  Mamuli o ke koʻikoʻi loa o keia mamaka a ua Dole e auamo nei, ua manaoia e hoomama ae i kona haawe.  Aia mai no ia ia lakou, aohe a makou hoomaopopo aku.  Hookahi no a makou oia hoi, e kala kahiko i kia ai na makua a na kupuna i ka lakou mau pule, ---o ka hookoia o ia mau pule ana, o ka kakou e nana aku.  E mahele wale ia no kona mau haawe, me ka manao e mama ae oia, aole loa e loaa ia haawina maha iaia, Malia nae paha i wahi maunu kekahi oihana no na poe ak@ oihana iwaena o ko lakou poai.  Haawiia aku, aole ka lahui i uwe aku no ia maunu ekaeka.  Hewa ole no hoi makou ke kalakala ae i na aumakua, ia "Kumahumahukole laua me Kolekaaka," e aloha mai i keia mamo o ka poai Pi Gi, a e haawi iaia i ka maha mau loa mai na kaumaha a na ehaeha a pau o ka mamaka koikoi o ka hookauwaia e ua poai pakaha la.

            WAHA-A no @oi kamalii iloko o keia mau la.  Aia ma Kapalakiko kekahi o keia ano kamalii, oia ke Kanikela Kenerala o ke Aupuni Pi Gi malaila, he keiki na Uilama Waila.  Ua olelo ae oia no ka mea e pili ana no ke koho balota ia o ko kakou hopena o keia mua aku, aole ka lakou (Pi Gi) e ao aku ia mea, no kai mea, aole loa ka e hiki na kauaka Hawaii ke hilinaiia me ia pono, a ua hiki wale no ka na Hawaii ke kuaiia no ke kiaha waiona, a he 25 wale no ka poe Hawaii ma ka aoao e ake ana e hoihoi hou ia ae ke Aliiaimoku, a ke hookaawaleia ia poe, o ka pio no ka ia o ia manao aloha alii iwaena o ka lahui Hawaii a na lakou ka na hana hoeueu mai iwaena o ka lahui. Ea nani ka mahaoi ana aku nei o keia wahi oha, a kikaho mai la oia ma o. O kahi no ia, noho ia aku! He maunu ekaeka kau, oiai, eia no ka lahui oiwi holookoa mahope o Liliuokalani, he kakaikahi na wahi oha i malele aku. E kala kahiko no i ino ai ka palu, a in a i hiki ia lakou ke kuaiia i ko na Hawaii mana koho ma ke kiaha rama, e kala mua no lakou mai i nei wa, a ike nui iho i ko oukou hoohokaia.

            UA oleloia o Diliaahama o ka Hai Kaamahu a me Aina o Oahu, kekahi mea i kalahea ae aole oia e ae iki ana e hoihoi hou ia ae ke Aliiaimoku iluna, o ka Nohalii, -- a ina e hoihoiia, oia kekahi e lawe ana i kana pu raifela, a ki aku i ke Alii a make. U--hoi, mau ka nele o ka manao ana o ka lapuwale a na Hawaii i hoopomaikai ai. Malia no paha, ua manao oia e holo ana kela bila kanawai aihemu dala ana i kona poai ponoi, makau e no i ola honua i ko ke Alii hoi ae, e lilo ia ano hana apuhi ana i mea ole. Hele pela, e nei lapuwale, a mai hoao hou e hana pela, no ka mea, he nani nele ana no ia ona - "i ke alo iho la no ka hoi a o ka hala no ia."

KELA ME KEIA.

            Manuunuu wale ua poe pili waiwai, kipa, e noke ia mai nei i ke kopi e ka Lunakanawai Apana.

            Ua aa hou aku nei na keiki hoehoe o ka Hui Healani i na keiki o ka Hui Makala, a ke ae ia mai, alaila, hoolele hou na ai ma ka la 25 o Novemaba ae.

            Eia ke hookomo ia nei na uwea uwila iloko o ka Hale Mele Opera Hawaii no ka hoomalamalama ana aku ia loko, ma keia mua aku, me ka malamalama o na kukui uwila.

            O ka hihi mua loa a ka Luna Makai hou o Hana i hooao ai i keia hoi ana aku ana ma kona kahua o ka hana, he malama opiuma. Ua hookua ia o ka ka lawehala.

            E like no ka hoi me ko Kuhina Balauna ano-ka owa ole ae o ka waha, pela no ka hoi kana haumana, oia o Kanikela Nui Mila, kana kakauolelo iaia ma ke ano komisina, a mahope lilo ae i Kuhina noho Amelika. Aohe mea i lohe ia ae, o ka hoonuinui olelo wale iho no ka hapanui.

            O kela luina o luna o ke kiapa hao Geremania J.C. Pfluger Paluka) i halawai ai me ka popilikia, ua palekana ole a i ka Poalima i hala iho la i make ai oia. Ua hapa ae ka have o kona moku nona, a pela pu no hoi me ka moku pokii, Paulo Isenabega, a i kahi la mai oia i nalo ai. O William Heitmanu kona inoa, a no Berelina kona hanau ana. Moe na iwi o keia kamahele i ka aina malihini.

"O ke Aloha, aole loa oia e mokuhia i na waikahe he nui." Kupouli ka noonoo.

            He ehiku mau la holo o ka mokuahi kaua moana Bosetona i holo ai mai Honolulu aku nei a ku i Kapalakiko.

            Koikoi ke one a kaumaha hoi ka pohaku, aka, o ka inaina o ke kanaka ua oi ae mamua o keia mau mea elua.

            Ua ike ia e ko Punaluu, Kau, he mokukana nui i ka Poaono o ka pule i hala, e hooiho ana i ka hema, aole nae i maopopo ke Aupuni nona ia moku, no ka mea he mamao loa iwaho.

            Mamuli o ka paa o ka mea kakau Mone Tikero i ka hana, nolaila, ke puka nei ua Ui maalo la me elua wale no kolamu i keia pule, aka, e hoomanawanui pela a oili hou me ka he a. "Ohuohu Halemano i ka lau lehua."

            He pa pine laau ke paniia aku ana ma kahi o ka pa pohaku, ma huli ma na alanui Puoina me Moiwahine, o ka ilina kupapau o Kawaiahao. Ea, he hewa ia, hala ia pulakaumaka kahiko o kakou nei.

            Aneane na Makai Kinaiahi i pau e ohi i na hua o ko lakou mau kuleana no ko lakou mau waiwai ponoi iho. E walaau nui auanei ia o ua poe la, aohe e nele oiai, no lakou ponoi pakahi iho na pono.

            Ua waiho aku o Kanikela Kenerala Mills i kona hookohu oihana imua o ke Kuhina o ko na Aina E i ka Poaha nei, a ua ike ia mai oia me ka mahalo nui ia. I ka Poalima nei kona hoomaka ana e lawelawe i kana oihana.

            Pa-hiku a keu aku keia mahele ana iho nei o na lala o ka Hui Kaawai Helu. 2 mua i pau, a ua pak@li nui ae i ko lakou haneli. Aohe no i pau aku ko lakou mau kuleana i ka maheleheleia. Eia hou aku no, - a e like no me ka nui pokeokeo, pela nui no lakou e hauoli pakahi ai.

            Piha hauoli na keiki o ka Hui Kaa Polohuku i pau i ka Poaono iho la. O ke kumu nui o keia, ua mahele nui iho nei he $4.75 pakahi no na waiwai o ia hui, a o ka la ia i loaa mai ai ia lakou. E mahele nui loa aku ana no ke pau mai ke koena dala i koe aku.

            Ua loaa mai nei na kauoha i ka Adimarala Amerika e hoike aku oia iaia iho ma Kapalakiko, a e haalele mai ana pia ianei i Novemaba 6, maluna o ka mokumahu Kina, ke hoea aku oia i Kapalakiko, alaila, hukiia kona have Adimarala iluna o ka mokukaua Bosetona. Mahope ka wahine a me ka ohana e ukali aku ai.