Ka Lei Momi, Volume I, Number 14, 6 November 1893 — Page 8
This text was transcribed by: | Jean Howard |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Lei Momi.
Honolulu, Oahu, Poakahi, Novemaba 6, 1893
(Mai ka aoao 5 mai.)
O ia kahua kula. Aka, iloko o ko W@le Kamika, Peresidena, waha palolo ana no ka makee i ke kulana ola o ka lehulehu, eia no la ua halahu aku la a pae ana i ka pukoa, be akulikuli aku ana paha ka mea ai. Oehaa no hoi ua ohua palemo pae hewa, a e oie ke kipi, kau ana i kahi kupono ole iaia.
=================
AE, ke hilinai nei a ke manaeio nei no hoi makoa eia no ke Aupuni o na Pi Gi malalo o ka hoomalu ana a na eheu o ka aeko, no ka mea, mai ka la a Kuhia Kiwini i heolaha ae ai i kela kuahana hoomalu ana “ma ka inoa o ke Aupuni o Amerika Huipuia” a hoea wale mai no i neia la, aole loa i kapae ia ae ia kuahaua. He mea oiaio ua haule ka hae Amerika ilalo mai ka wele ana maluna ae o Aliiolani Hale, aole nae ia he mea e pau ai o kela kuahaua. Hookahi no laau lapaau e pau ai, oia hoi, aia a kuahaua heu ia ae “ma ka ‘inoa o ke Aupuni o Amerika Huipuia,” alaila, pau ka mana o kela kaahaua mua. Ua oiaio no hoi, i ko Komisina Balauna kauoha ana e uu iho i ka hae o kona aupuni ilalo, aole oia i kuahaua hou ae no ka hoopania o kela huahaua a Kiwini i manao ai, mamuli o ia hana kakauha ana, e kaili koheoheo aku i keia Aupuni me ka ae ole o ka lahui ponoi no lakou ke kuleana oi aku-o ke koikoi a me ka pili paa. Nolaila, eia no makou ke manoio nei i kela, a ke hilinai nei no hoi aole e hiki i ua poe Pi Gi ke keehi aku ia Amerika Huipuia. He keke niho wale iho no ko lakou me he papai la.
=======================
He ehiku a oi na koa Pi Gi i mah ka i ka po Poaono iho la, a aohe i loaa a paa nui i ka hopuia a hiki mai i keia kakahi aka. Auwe, makau honua e no la!
Ua lonoia ae ua hookohuia aku Mr. J.S. Kalakiela i Hope Makai Nui no Waialua, o keia Mokupuni, ma kahi o Mr. J. Amara, i hoopauia. O ke kumu ka no ka elemakule a a me ke kuli, wahi a ka oleloia. Ina he oiaio keia lono, alaila, aloha ia makua kahiko ma ka oihana Aupuni, he mea i mahalo nui ia no kona hoopono.
E haawi ana na Pua Lilia o ka Bana Lahui Hawaii, he Aha Puhiohe Manawalea, ma ke kuea o ka Hotele Hawaii i keia ahiah hor 7:30. Ua makemake ia na mea a pau e hele nui ae e hoopiha ae i ke kuea, a e hoike pu ae hoi i ko oukou ohohia imua e Kuhina Willia. Hele mai hookahi! Hele mai no a pau loa!
Mau Houpuupu Hookalakupua
He mea maopopo loa ia nei wa ua make loa ka hoohuiaina, a ua moe aku la i ka “moe kau-moe hooilo.” I ka Maripos aku nei, mamuli o kela kauohaia ana mai o Kuhina Wiliai e holo no Wasinetona, ua hauole nui ae ua poe hoohuiaina nei o kakou, oiai, ua maopopo ka ia lakou e hoohuiia ana kakou, a aohe Kuhina e hoea mai ana@. Aka, he mea e ko lakou loha i kakahiaka Poaono i kona pae ana mai, a ua pau nui i ka loaa i ka mai—he hoka!
Iwaena o na kamaaina i huli hoi mai nei, @ Mr. T.H. Kewiki kekahi a me kana keiki. Eia no oia ke paio neino ke Aliiaimoku a me ke kulana Aupuni Moi o Hawaii nei, aole hoi no ka pono o ke Kama’lii Kaiulani. Ua hoopio oia i kona manao no ke alii opio, aia wale no a mahope o ke kuu ana o ka luhi o kona makuahine Aliiaimoku.
O Kauka Hai kahi i pelu hou mai la i o kakou nei, a ua hooia ae oia ia Kauka Lokeke a me Sereno E. Bihopa ua pono na mea a pau, aohe olelo ana i koe. Ua oleloia ae nae aohe i lihi launa ia aku e ke kuhina hou maluna mai nei o ka moku, a o Mr. Kewiki ka ka hoa kuilima a kauuu mau o ua kubina la. Ea, hoohokaia no la. Na ua kauka nei no ka i olelo ae ua oi oia ma ka mumule a pane ole ae mamua o Kuhina Balauna, a he mea hoihoi ole i ka wahapaa a hana kamalii ia aku.
Aole i loihi loa iho na hora o ke kuhina hou i o kakou nei, ua hoounaia ae he eono pahu pu me ua lako kaua i ka Halewai i ka Poaono iho la, a ua oleloia i mea hoomaamaa kiki a paikau na na poe Pi Gi i ku i ka hoka. Malia paha i mau lako e kue aku ai ia Amerika Huipuia, a i mea kiki paha i ua holoholona kanaka. Ua nunuha ua poe la. Aole no hoi i leihi loa ma ia hope ma na puhia koke ae la no ka wawaia no ke kukalaia ae i Aupuni Repubalika kuekoa i keia la. Heaha la ka hewa, hana nui ia aku no hoi paha. O lakou ana no ka hoi ka luahi, oiai, ne kue a he kipi maoli aku ne ia ia Amerika Huipuia, ke kuhihewa ole nae hoi makou ma ia mea. Nana aku no hoi kakou la, aohe no e nele ana ko kakou ike iho.
Ke liuliu nei na ohumuhumu ana, a pela no hoi me na lako a na Pi Gi ma o a maanei o ke kulanakauhale nei. Ua akaka na wahi hoahu a hoomoana o ua poe la, a na ka malamalama o ka la e hoike ae a “ahuwale ka piko o Kaala.” E huna wale no aohe e nale, e like la me ke ka popoki ike, aka, lie wahi naonao wale no ka mea nana e huai ae ka imu me ke kaulaiia ae a “maloo na wi o Hua i ka la.”
Maleko o na nupepa o Kapalakiko i ikeia iho ai he manao malalo ke poe. “Aohe Huku no Hawaii,” oia hoi, aohe e hoohui ia ma ia hoike ae ai ka manao i nieleia ana o ke Kuhina hou no ke kahua alakai hana a kona Aupuni e pili ana ia kakou nei aohe nae i paneia, koe wale ka hoikeia ana aku e lohe ia ae ana ko Peresinena Kaliwilana manao ma ia ninau he mau la pokole mahope iho o kona haalele ana aku i wahi, ai o kakou @ei hoi, he oia like ana no, he mau la mahope koke iho o kona hiki ana mai. Nolaila, e nana ae no hoi kakou la i keia mau la iho, aohe e nele ana ko kakou lohe aku i ka owa a hau le iho o kekahi mea, a he mea auanei ia no lakou nei ma ae eha ai, e niniau a i, e loha ai, e lema ai, e haka ai e haikea ai, a pala wale aku a kinikini a manuunuu. O ka kakou no hoi ka noho malie a nana aku.
==================
Ko ke Aupuni Kulana Aie
-----------
No ka pomaikai o na poe heluhelu o Ka Lei Momi, ke panee aku aei makou i na hoike hebodoma o ke kulana aie o ke Aupuni, i laweia mai hoi mai na hoike a ke Kuhina Waiwai i ka Ahaolele Pi Gi, ma ka halawai hebedoma mau i na Poaha a pau. Eia iho ua mau hoike la:
Okatoba 18, 1893
Na Bona e aieia nei $ 2,644,200.00
Aie i ka Baneko Honahuna Hale Leta 540,143.79
Na nota Waihona me Luna Leta Nui 299,000.00
------------------
$ 3,413,343.79
Okatoba 25, 1893
Na Bona e aieia nei $ 2,644,200.00
Aie i ka Banako Hunahuna Leta 542,917.13
Na nota Waihona me@ Luna Leta Nui 229,000.00
------------------
$ 3,416,117,13
Novemaba 1, 1893
Na Bona e aieia nei $ 2,646,200.00
Aie i ka Banako Hunahuna Hale Leta a me na
Nota a ka Luna Leta Nui 705,416.95
Na Nota Waihona 40,000.00
------------------
$ 3,391,616.95
---------------------
Ua kaawe iho keia Pake kipu o Halawa iaia iho i keia wanaao Poakahi maloko o Kalakaua Hale a ua make loa
Ua puka ae he ma’i puu eha ma kekahi mau hale ma Kauluwela iloko o ka pule i hala, a ua make koke ke Keiki i loaa i ka ma’i. Ua hoomalu koke ia na hale i puka ai o kela mai, a ua hoomaha hoi ke kula o Kauluwela no elua pule.
Ma ka Poaha i hala, ua hopuia iho la D. Kekona no ka hewa he Paani kipa. O ka mea apiki nae aole i loaa aku na pono kipa ma kona poli Ua pela ia oia a ua hookuuia. Eia lakou nei ke noke mai nei ika hopuhopu i na poe ilihune, a i na poe hoi e kau koke ae la imua ponoi o ko akou mau pukaihu he ole ka lawlelaweia aku.
KELA ME KEIA
-----------
Ua ku mai ka mokumahu Auseteralia i ke kakahiaka Poaono nei:
Eia ke hoomaemaeia nei ka mokumahu Mikahala, a he mau la helu wale no koe a pau loa ae.
Ua hoopanee ia kekahi mau manao a makou a keia Pule ae, mamuli o ka haiki o na keena hookipa.
A hiki mai i ka la 1 nei, ua hiki aku na lilo o ke Aupuni Kuikawa i ka huina o $159,686.20 Ea, ua pokeokeo no.
Auhea olu e keia mau wahine? Mai noho kuee olua. E lokahi ka hanau mua me ka hanau hope, a pela wale no e pono ai.
Ikaika ka hohono o ka uwahi opiuma makai o ka uwapo i kela mau la aku nei, ke hele la a ike ia ka punohu ula i ka ilikai.
E huli hoi aku ana ka Adimarala Amerika no Kapalakiko i keia la ke ku mai ka mokumahu Kina mai Kina a me Iapana mai.
Ua manao wale ia e hoea mai ana he mokumahu hou mai Auseteralia mai ma kahi o Miowera e paa nei no i Puuiki, aole hoi mai Kolumebeia Beritania mai.
Ua leheia ae e malama na lala o ka Hui waapa Matala i halawai no lakou i keia Poakolu iho no ka noonoo ana i ke aa heihei a ka Hui Healani.
Ua lono ia ae ua lau laha ae ka ma’i fiwa ulaula ma Hilo taona: He olua mau ma’i i puka ae ma kahi noho o Mr. J.A. Scott, luna nui o ka mahiko o Hilo, a aia ke hoomalu ia la ia mau wahi i keia wa.
Mohaha maikai ke ola kino o ko makou makamaka a hoaloha iloko e keia oihana iaia i kipa mai ai ma ko makou keena nei i ke kakahiaka Poahu i hela, oia ke keiki Haiolelo o ke ehukai o Puuhale.
Ke hui ia ke koena dala o $163, 607.78 ma ka waihona i Ocatoba 25 i hala me na loaa no ka pule i pau i ka la mua nei, ua piha ka huina o $191,528.49. Ua hiki na hoolilo no ia manawa haokahi i ka huina o $81, 525.78, a ua koe iho ma ka waihona he $110, 002.71.
Ma ke awakea Poakolu iho la, Novemaba 1, 1893, ma Kapuukolo, ua haule iho la he wahi kaikamahine uuku nona na makahiki ekolu mailuna iho o ka lanai o kela hale e ku la ma ka aoao ma Ewa aku o ko makou kakela nei, a waiho ana ilalo o ka lepo. Eia na pulama ana no ua kamaiki la i keia mau la. E ola ko kama.