Ka Lei Momi, Volume I, Number 15, 13 November 1893 — Page 4

Page PDF (445.59 KB)

This text was transcribed by:  Desiree Shahoian
This work is dedicated to:  To Mrs. Odon's Kindergarden Class of 1955

Ka Lei Momi.

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, NOVEMABA 13, 1893.

 

I NA POE HELUHELU.

  E hoomanao e ko makou poe heluhelu a pau, o na hooponopono ana a pau no na mea o pili mai na hookaa dala ana, na palapala hookaa a me na kikoo dala ana, o ko makou puuku.

MR. F. J. TESTA (ROKE)

a oia wale no ka mea mana ma ia mau mea, aole o kekahi mea e ae, a mai keia la aku, ko hookohu pono ia aku nei oia ma ia hana, a o kaua mau hooponopono ana a pau he mea mana ia.

  Ein iho ka auhau no KA LEEI MOMI:--Mai ka helu 1 a pau keia makahiki he ekolu-hapaha (75 keneta). O ka wa koia no na Hawaii e alu like mai ai e kokua ia makou. Mai hookaulua !

  Aia ma ke keena loio o ka Mea Hanohano A. Rosa, Helu 15, alanui Kaahumanu, e lona ai ko makou Puuku.

  E hoolohe i keia.

  W. II. KAPU.

   Ona a Lunahooponopono. Honolulu, Oahu, Oct. 2, 1893

KA LEI MOMI

W H KAPU,

Luna Nui a Lunahooponopono.

F J TESTA (Hoke), Puuku.POAKAHI, Novemaba 13, 1893.

  KE hooho ae’ noi KA LEI MMI i keia la e like la me ka na keiki o ka Puali Puhiohe Lahui i ka po Poakahi i l@ aku la, ia lakou i hoolaulea a ai i ke Kuhina Amerika hou, ma dela po lea launa ole mai o Halalii, e uwalo ana ma ke ka paeuae ana ae,

  “E hoi e Liliu i Ko kapu, i ka Noho Kalaunu i Halealii, He Milaimoku na poniia e na Lan@,I Moiwahine no Hawaii.”

  PEHEA ana ka manao o na poe Pi Gi o kakou no ka La Kuokoa o Hawaii nei—malama ana anei lakou a e hoomanao ana paha ia la? Ke hoomanao nei makou he haawina dala kekahi ana i ua la nei maloko o ka Bila Haawiua o ke Kau Ahaolelo i hala, a o ka Mea Hanohuno J. Ena (he alii ahaolele ia wa a he hoa kuka Pi (ii hoi i nei wa) ka Lunahoomalu o ke Komite it nookohuia ni no ka hoomaopopo ana ia la a me ka hoelilo ana i na dala i hookaawaleia. Maliu na nunuha ua poe nei, noluila ka hoolaha ole no ia mea i manaia no paha ia lakou—eia aku no hoi ka ka lahu a pa pono aui iho na lae i ke paiia. He wa ko Hawaii kuokoa i neia wa, e hoea mai una no ko ka @ ui wa, aole i mamao loa, e ike aku ai a e hauoli ai no na la hiwahiwa a kamahao nei o ko kakou aina kulaiwi nei. E oi aku ana ia, a e eha nui ana ua poe la.

HE MOEUHANE PALAUEKA.

  Ma ko makou helu i hala i hoomahui aku ai KA LEI MOMI no ka pau o na aie o ke Aliiaimoku i ka hookaaia, a aohe mau hoike palapala i koe iho no ia mau mea. Ao, ua oiaio no hoi ka hoopahaohaoia ana o na auna kauahua Pi Gi, aole nae ia lakou wale o ia poai i hookama ai a pau ua mau aie la, aka, i na poe e ae no kekahi, mai na hoa’loha a nu enemi, a ua pau loa ia mau hiohiona palapu, aohe mea i koe iho i akua lapu no keia mua koke iho. O na hana ia a ke aloha Alii oiaio, a makou hoi e hiki ole nei ke uumi iho i na haawina haloiloi o ku mahalo no ia makamaka aloha oiaio ia Hawaii nei.

O kekahi mea i hoopahaohao loa ia, oia no kela ona e ai alii nei in Moanaluu, no ka hookaaia ana aku o kela $10,000 ana i manao ai, mamuli o ia maunu, e haawi aku ke Aliiaimoku i ke kope kumu o kela Kumukanawai hou Ana i manao ai e kukala ae no ka pono o ka lahui oiwi. Ua hoolilo ao oia i kana oihana piepielo dala i mea e hookoia ai na iini palaueka o kona auna o ka hulu like, ana nae hoi i hoopalaimaka mai ai, a o ia ka mea a kekahi hoa’loha kalepa ona i olelo ae ai, “aole loa oia e ae no $100,000 e komo iloko o na kamaa buti” o ua holehole iwi la o Moanalua, he welo no hoi na kekahi mikanele. Makolekole ua moowaa o ka moehewa ana.

  Manao paba ka hilinai anu e ua laonui la o Moanaloa aole ke Aliiaimoku o hoi hou ana iluna o ka Nohoalii, e like me ka mea i lono walo ia ua olelo aku ka oia i na oiwi o na kahn la pela, nolaila, makemake ai no oia e mau ko ke Alii kupeoia e iu. Ua hoopalaimaka ae oia he hoa’loha oia, oia nae ka mea hilu, ua ahuwale kona ano, he alolua imua o na maka a mahope o ke kua. O kona iini maoli no, ina he makemake dala ko ke Alii, e hele a e kulou aku uo imua ona, a ke hoea io he wa no ko ke Aliiaimoku hoi hou ae a Kona kuleana, ua loaa he wahi aho nona mamuli o ia mau aie ana i kana. Ua hala hou no ia moeuhane palaualelo ana, a nele hou no i ke aho ole e hiki ai ke umii aku.

  Hoopuikaika iho ka hana o na poe pakaha nei me ka onoonou no ko ke Aliiaimoku hooppiiia no ka hookaa ole i na aio, ua hooa mai la no nae he wa a pau loa i ka holoiia a maemae, aole hoi e kaulaiia i ke akoa ma na buke o ke Keena Kakau Kope o ke Aupuni. O ka lakou no ka punuku a paa, me ka panui pu aku no he mau kumu waiwai io oi loa aku no ka lakou i haawi mai ai. Aka, ua hoea mai la he hoa’loha oiaio i ka la o ka oluol@, a me ke kaulai ole ae, ua holoiia na palapu a pau me ke kapae loa ana aku i ua poe lokoino la ma k’uono lilo loa. O ka lima ia o ka makamaka, a nona hoi makou e haawi hou nei i ka mahalo no kona aloha Alii a aloha aina oiaio. Ua hanaia keia me ka malie a me ka leo nui ole, a’e numi iho no hoi makou i ka hoopuai ae i ua hou’loha la a kahi wa okoa aku.

  Ua oleloia ae i ka iohe ana ka o ua o “Moanalua i ka palena lalo o Kona,” pii ka ka lena a pii pu me ka haikea, a holo awiwi ana ka i kela hoa’loha me ke kanaepuakala aku no ka hana aloha ole. Auwe! ku i ka o’e la a eha iho la!! O ka eha ia, ua wilinau ka ai. O ka oi loa aku nae hoi, oia ka walaau ana ae o ia wahaolelo namu o ua poe nei no kahi mai i loaa ai o kela kokua hiwahiwa. Noonoo ole ihe no hoi ua puulu mailuilu la ua ulakolako a kuonoono ke Aliiamoku nona iho aohe e aihemu wale aku no ia lakou. O keia ae la ka “oioi o Maui Hikina” mo ka mahaoi; aohe i lewalewa iho, ku nae ke ahua o ka wini. Hele pela!

  I ua poe la i hoao mai ai i ka lakou mau hana aloha ole, ua hili nui ia aku la lakou a hoomaka nui iho la e pahaohao no kahi mai o keia aho hou. He nani pahaohao nui an: no hoi ia, he hana i ke ino, alaa ke ku nui iho la i kahi o ka hoka. O ka lakou paha i manao ai e umii iho malalo o na manamana lima nunui, ua puehu aku la, a aohe olelo ana i koe. Eia ke mimihi nui nei, aohe e nele ia mea i ua poe alunu la. A o ua  laenui la hoi i manao ai mamuli o kela $10,000 e lilo ai iaia ke kope kumu o ke Kumukanawai hou i manaoia, ua oki oe e hou hewa ana i o a ianei me ka loihi o ke alelo, kela alelo “alolua i na pali.” Loaa iho la nae hoi ia lakou keia mau mamala olelo—“Pau ka oe hana, pio ka oe ahi.” O ka hopena no ia e loaa i ua moewaa moehewa a moelalau, “o ke ao ae no hoi koe, aina ia e ka hauliuli” o ka lipolipo, niniu ana ua ihu i ka hope waa

NA HOUPUUPU LAPUWALE.

  A hoaa mai i keia la, aole no i pio iho na manao lili o ka auna kolea hoohuiaina no ke Aliiaimoku. Ko kalahea nui nei no na leo kalakala o na puulu mailuilu la no ka hiki ole loa ia lakou ke pale ae i na ouli o ka manawa. Ua make loa ka iini nui o lakou, he mea oiaio loa ia i hiki ole ia lakou ke alo ae, aka, o na manao ekaeka a piha lapuwale o lakou, aole i kanahai mai, a eia no ke ooloku ae nei.

  Mai ka pae ana mai o ke Kuhina Amerika hou a i na la i hala iho la, ua hele makou a kahakahania i na olelo makonia a ua poe la, a oi loa aku hoi a ko lakou wahaolelo namu ahiahi, e hooili ana no i ke kuakoko o ko lakou inaina maluna o ke Aliiaimoku a ka lahui kumu i makeo ai a i aloha palena ole ai hoi. A ua palolo ao no hoi he mea pono ka no ke Aliiaimoku ke pule aku oia i kona mau akua (aumakua paha) mamua ae o ke kau ana aku o na alina ehaeha no kona hoihoi hou ia ae. Auwe, ka lapawale e ! Aole no i akakuu mai na olelo e lawe i ke ola o ke Aliiaimoku, eia nae ua hilinai makou aole na alakai o hoomalu nei i ke Aupuni ma ia manao hookahi. No na koaka iho ia manao, oia hoi na poe i ake i na oihana, a no lakou no hoi ka manao luku i na kanaka ke hoihoi hou ia ae ke Aliiaimoku.

  Ia kakou hoi e moe malie nei me ka malama i ka leo Alii i pane mai ai ma ka la 14 o Ianuari i hala, “e hoi a e malama i ka maluhia,” eia ua poe nei ke liuliu nei i na wa poeloele no ka lakou mau hana ekaeka ku i ka hilahila olo. Ua pane haaheo mai kahi o lakou ia makou “ua makaukau lakou, nohe nana ana aku no na hopena o hooa mai ana.” Ua panai aku no hoi makou ia pane like no, a loaa aku la he mea e kuekaa ai a e puke ai kona poo.

  O ka makou i hoomaopopo ai iloko o na la i ani iho la, eia io no ua poe la ke liuliu nei a ke hoomakaukau neo, a ia wai la auunei lakou i manao ai e kuo aku? Malia ia Amerika Huipuia, me lakou aku no ia, aohe a kakou nana aku, a hookahi no nae hoi a kakou hana, oia no ka malama mau ana i kela leo Alii. A mai poina no hoi kakou i kela olelo a kahiko, “e moe malie i ke kai o ko haku,” no ka mea, e like no me ko kakou malama i ka maluhia mai ka hoomaka ana mai o keia oneno, pela mau aku no hoi kakou e makoe ai ia loina makamae o ka lahui.

  E noke wale mai no lakou i ka lakou mau hana hoonauki-