Ka Lei Momi, Volume I, Number 15, 13 November 1893 — Page 5

Page PDF (460.45 KB)

This text was transcribed by:  Betty Yang Green
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Lei Momi.

 

HONOLULU , OAHU, POAKAHI, NOVEMABA 13, 1893

 

uki, hookuu aku no, mai nana aku, aka, e uumi iho no i ka manao iloko.  Ia lakou mai no ia i ka hoonaaikola, nana aku no kakou, oiai, e hoea mai ana no ka manawa no lakou e uwi ai na niho a e hene ai hoi ka kakou aka.  Me lakou aku no na manao lawe ola, hoekahe koko, ino a lapuwale, aka, me kakou mai no ho, “ka wai ua lana mali.”  He mea oiaio aia iloko o ka malie me ke akahelo ko kakou lanakila, he haawina oi aku hoi o ka hiwahiwa.  E hoi no na hana a lakou i houpuupu nui ai me lakou, a na ia mau hana no auanei e aai iho ia lakou, a e kau mau aku no auanei na alina, aohe mea e hiki ai ke heloi ae a pau.

 

NA OULI A MENA KAHOAKA

 

            Iloko o na hailona ana mai ka hiki ana mai o ke Kuhina Amerika hou a hoea mai i keia la, aohe mau mea i oili ae mamuli o kokahi hana a ua Kuhina la.  Aole no i maopopo ia makou ua hoao ae oia o hooko koke aku i kokahi hana, a ua manao wale ia aia a hala aku ka moku ona i hoea mai ai.  A oiai hoi, ua hala aku ia moku i ka Poaono iho la, me he la e ike aku ana pahu kakou i kekahi o kana mau hana i kekahi o keia mau la e nee aku nei imua, a aole no paha i kawa loa aku.  A o like no hoi me ka ua Kuhina la i hoike ai i na poe kakau nupepa o Kapalakiko, aole e ikeia ko Peresidena Kalivilana manao e pili ana ia Hawaii nei aia a hala he mau la mahope o kona haalele aku oia a eia me kakou, ua puka aku la paha ua manao la ilaila, a o ka ianei mai hoi koe i o kakou nei, a o ia hoi ka kakou e kakali nei a e nana ae nei o ka oili ae.  Malia i keia mau la iho.

            Hookahi nae mea i moakaka loa e like la me ka malamalama o ka la ma ko kakou kulana o nee nei.  ua hole loa ke Aupuni o Amerika Huipuia i ko kuleana uko ole a piha mahaoi o ke Aupuni Kuikawa e mohair aku ia Hawaii nei ia Amerika Huipuia.  Oiai, oia ae la no ke kumu hookahi nana i kono i keia Aupuni oehaa o kakou e hanau kamehai ia ae, he mea pono no ia puulu lihi kuleana ole e heike mai i kekahi kumu no nei au e hoopau ole ia ae ai, a e hoekuu aku hoi i ke Aupuni Kumukanawai o hoomau aku i ka hooko ana i kona kuleana a me kona mana e hooponopono ai i ka aina nei.

           

            Eia nae, ua oleloia mai la o hoomau aku ana no ka ke Aupuni Kuikawa, a i ole ia, i na mea paha a na haku koa o lakou e manao ai e hoonoho aku ma kona wahi, i ko lakou mana kakauha ma o na koa la maluna o keia Pueaina a hiki i ka wa e loaa hou ai he hooponopono Aupuni Repubalika ana no Amerika Huipuia ma keia mua aku.  Na keia ae la i kono mai ia makou o ai iho a e ninau ae – Heaha la ke kumu i unuhi hou ia aku ai o ke kuikahi hoohuiaina a Kakina mai loko aku o ko Amerika Huipuia Aha Senate, oiai no nae o na Repubalika ka oi a e hoomalu ana no, a ua lehulehu na poe Demokarata alakai i kokua ia manao hoohuiaina ia wa?  Mai ka manawa mai nao o ka unuhiia ana aku o kela kuikahi, ua loli ano e ae ka manao o ka lahui Amerika no keia mea, a ua Akaka lea he mau hana aihue a pakaha wale iho no keia i hanaia mai i keia aina, a he mea hoi i hiki ole loa ia Amerika Haipuia ke apono.

            Hala ole no ka makou i heaiai mua aku ai e hoao ae ana keia puulu e haha mai, a ka i no e hala ana.  Ua manao ua poe la aohe kanaaho i koe iho no lakou, o ka hooko wale aku no e like me ka iini nui o ka lahui, oia hei, ka hoihoi hou ae i ke Aliiaimoku a i ka Leialii a me ka Nohoalii o Hawaii, a e mau iho no hoi lakou ma ke alakai a hookele ana i ke Aupuni.  Ke hoike aku nei makou eia lakou ke haha mai nei, me ka manao nui pela e hoomalielieia ai ka lahui, a i paa no hoi lakou ma ka hooponopono ana, loaa kahi manaolana, a na lakou aku hoi e hoao aku e hana i kuikahi panailike, hoomalu a ano e ae puha me Amerika Huipuia.  O ka makou hoi e hoike ae, aole me lakou na kokoia ana o ko ka lahui manao, aole no hoi i makemakeia ka lakou mau hoao ana ao e poholalo.  Ke kuhihewa ole makou, aole keia manao o lakou e ko io ana, ne ka mea, he kue loa ka mahele alanu oihana o ua poe nei.

 

            Aia ka iini nui o na alakai akakuu mai o ka manao a makee hoi i na loina maa mau o ua puulu la, a makou hoi i hoomaopopo pono aku ai he poe mihimihi mai no i na kanaka Hawaii ponoi, e laa hoi o Dole, Damona a me Ilaki, ma ka aoao e hiki ai ke hooko aku i kekahi mea no lakou e hookuene pono iho ai, aka o kekahi mahele ao i alakaiia e Walakahauki, Emaluka a me kahi poe iho, aia no ka lakou ma ke ka-make loa no ia lakou a pau loa, aohe nana ae no ka hepena.  Aohe kue o ka mahele mua i ka hoihoi hou ia ae o ke Aupuni Moi a malalo o na hooponopono ana a ke Kumukanawai o 1887, ina nae e hooiaia aku ana ko lakou hoomauia no ma ka hooponopono ana i ke Aupuni, a e hana aku hoi e like me na mea i hoaiaiia ma ka pauku maluna ae.  O ka mahele hope iho hoi, he ole loa no, e lakou wale iho ka lakou e nana, a aohe no hoi he kaukai ana aku no ka loaa o ka hooponopono maikai ana.  Aka, ma ko ka luhui aoao hoi, ke pane aku nei makou aohe lihi hoihoi ia mai o neia mau hoao ana e hoomalielie mai, oiai, ua waiho aku lakou a me ko lakou Aliiaimoku i na hana a pau iloko o na lima o Amerika Huipuia, a o na hoike manao ana a koi ana paha a ka luna o ia Aupuni no ko ka lahui hooko aku, aia ko ka lahui hoolohe ana malaila, a e hookoia no ia noi a kauoha paha me ka hauoli.

 

            Luaiele nui iho nei ua poe Pi Gi la a puukahua iho nei ke Aupuni Republika a lakou i manao ai e kuahaua ae.  Kikahe na olele ana no ka lakou mau mea e hana ai, a o ka hora 10 A. M. o ka Poakahi i hala ka manawa a lakou e kukala mai ai, aka nae, ua hoea mai ia manawa a eia he pule holookoa, he noo nae ka mea i ikeia.  Ua lonoia ua hoao nui aku e haha i ka Aimerala i hoi aku la no ia kumuhana, a ua aoia mai ka e waiho malie aku ia manao, no ka mea, ina ka lakou e hooko aku ia iini oehaa o lakou, ua ahona no ka waiho a haalele aku i ko lakou kulana e paa nei.

 

            Aole no ko makou manao ua oiaio kela lono ae la, oia iho la ke kumu o keia hoike ana ae no ia mea; aole loa pela.  Hookahi mea i maopopo ka oiaio loa, ua haule pahu aku la ia io pahulu a lakou.  A eia iho keia, wahi no a ka lono, ua makemake ka malkou o kaheaia i kau kuikawa no ke Kau Ahaolelo o 1892, a ua ia poe ka e hooholo ka hoohui a hoohui ole paha me Amerika Huipuia.  He moeuhane no keia ae la no ka poai Hoomaemae, a e loaa aku ana no ka lakou ilaila.  Hoao aku no hoi i ike pono.  Ua okoa loan a hana hoopau Aha Kuhina, oiai, ua hanaia no me ka ekaeka; aka, ina e hoao mai ana ne ka hoolilo aku o na Hawaii ia lakou ihe i mea e hoolile aku ai i ko lakou aina oiwi a me na pono o ka lahui, ke kuhihewa ole makou, e pau nui ana no i ka hoka a he hoopau koalaala wale aku no ka hoao aku ilaila.

 

            O na ouli hoi no ka hoomauia aku o ka aoao Hoomaemae ma ko Hawaii nei hoeuli, aole loa i okuku ao na kahoaka no ia iini o ua poe kipi nei.  Ina no ma ke koho balota, he mea maopopo aole lakou ilaila; aka, ina i manao nui aia ko lakou ikaika iwaena o na poe koho Alii, ke manao nei no makou aohe no lakou ilaila; no ka mea, ua maopopo ia mea ma Oahu nei, aka, ma Maui hoi, ua hoauheeia lakou iloko o na la hope o 1892, i ko W. H. Konuwela holo Alii Ahaolelo hou ana; a me he la e like aku ana ne pela ma Hawaii, a me Kauai ae ne paha.  Aole ka aoao Hoomaemae e loihi na la o ka hookohukohu ana ae i ka mana hooponopono aupuni no na makahiki e nee nei.  Pole loa lakou ma kaheka loa!

 

KE KULANA PILI DALA.

 

            Aohe i loli a eke kulana aie o ke Aupuni, e like me ia i hoike ia ae ai i ka Ahaolelo Pi Gi i keia Poaha iho la, Novemaba , mai ka makou ii hoike aku ai ma ko makou helu i hala.  He oia mau no ia aie, oia hoi, he $3,301,616.95.  O keia ae ia ka huina kumu io o ka aie, a keala la ka huina nui loa, ke huiia hoi na ano aie like ole a pau, a o na itamu a me na nuina hea la ka i malele wale aku ma kahi i ike ole ia, a e oleloia ae hoi he “opala?”  ua makemake na poe hookaa auhau e ike no ia mea.  Mai ka la 5 mai o Iulai I hala ua hoomahuahua loa ia ae ke huina aie kumu io a ke ahua nui kuhewahewa o $111,790.55.  Ea, puu ka lae la!

            No ka Banako Hunahuna Hale Leia hoi, aohe mea i hoikeia ae no na loaa e ia oihana o ke Aupuni no ka pule i pau iho la.