Ka Lei Momi, Volume I, Number 17, 27 November 1893 — Page 7
| This text was transcribed by: | Alika Olsen |
| This work is dedicated to: | Bishop Samuel Kekuaokalani |
Ka Lei Momi.
HONOLULU, OAHU, POAKAHI, NOVEMABA 27, 1893
KA HUAKAI MAKAIKAI A
Kauka Talamage
I KA
AINA HOANO.
I ka haule pono ana aku o ka lakou ukana makamae ilalo o ka lua, na haawi hou iho la lakou i ko lakou hoomaikai hope loa ana maluna o ke kino lepo o ko lakou hoaaloha, a ua hookuuia ae la ka lakou huakai hoolewa a ua hoi aku la kela a me keia no ko lakou kahua hoomoana.
I ko lakou hoea ana aku i kauhale o lakou, ua hoakoakoa ae la lakou a pau maloko o ko lakou halo hoolulu, a iwaena o ia akokoa ana, ua ku ae la o Kauka Talamega iluna iwaena o lakou, a pane ae la me ka leo moakaka.
"Aole i pau ae ko'u manao e noii pono hou aku me ke akahele i na mea a pau i koe ma keia kahua kamahao, a e hoohala hou ana kakou maanei no na la ekolu hou aku i koe, a malia paha o loaa hou aku hoi kekahi wahi kaulana o na la i au wale aku la, ke hoao hou aku au e noii pono.
"Oiai no hoi, ua ake nui no hoi au e pau mua ia kakou na mokupuni a me na aina a pau e pili ana ma ke kapakahakai o ke Kai Waenohonua, mamua o ka pau ana o keia makahiki, a e hiki hoi i ka home i ka manawa kupono."
"He pono no no kakou e hoohala hou maanei i mau la e like me kou makemake e hana pela, aka, e hoomanao oe, ke kokoke loa aku nei kakou i ka manawa kupono ole no na, huakai hele e hele a e noho paha ma ke kula, no ka mea, he manawa anu keia e hele aku nei, aole paha kakou e pono e hoapaapa loa maanei." I pane aku ai o Wedena me ka haahaa imua o kona hoaaloha.
Mahope iho o keia mau kuka ana, ua hoomakaukau koke ia ae la ko lakou paina awakea me ka eleeleu, a emoole no hoi, ua maona ae la lakou, a ua hoomaha iki iho la lakou no kekahi manawa pokole, a i ke kau ana o ka la i ke ano ahiahi, ua hoeu koke ae la no o Kauka Talamega i kana puni no o ka noii nowelo ana i na mea huna o Piihoio, e ake no a lawa na opi a ka makemake.
Me ka hakalia ole, ua ku ae la ua kauka la a niau malie aku la ma ke kukulu hema, malalo o ka malumalu o na laau wilou e kuku ana ma na kapa halokoloko o ka muliwai Ulai, a mahope o kona meheu, ua ukali koke ia, aku la no oia e Wedona a hiki i ko laua halawai pu ana, a uhaele pu aku la laua me ka manao kuikahi pu ana iwaena o laua, a me na kamakamailio ana mawaena o laua no na mea a pau e maalo nei mamua o laua.
"Ua maopopo ma na hoike a ka Baibala, eia kakou ma ka aina o Ilavila i hoopuniia hoi e keia mau manamana muliwai i hoakakaia, a aole no hoi he kanalua ma ka olelo ana ae, o Edena no keia a kokou e ike nei, aka, o ka ike maopopo ana i kona mau hiona nani a pau, ua maopopo no, o kakou pu ana no kekahi e hoi pu ana me ka nele, e like no hoi me ka hoi nele ana o kela mau huakai huli honua o kela mau la i au wale aku la."
"Ua maopopo mua no ia mea ia'u, a ua kuhihewa ole kana ke i ae, e like me ke komo mua ana o ka hewa i ke ao nei mao ka wahine la, mao keia kehapai kamahao la i huna ia ai me ka anai loa ana o ke Akua i kona mau nani a pau mai ka honua ae, a koe iho kona kahua waoakua i wahi paani na na holoholona o ke kula a me na manu o ka lewa."
Oiai no laua e hoomau ana i ke kamakamailie ana pela, ua aku la laua a ielua ma kekahi eho pohaku nui e ku ana maloko o kekahi wahi ano pohopoho nona paha ke kiekie he 28 mau kapuai, a malalo ma kona kumu ua hoopuu ia a puui me na heana o ka poe i make, na iwi o na kanaka a me ko ua holoholona, na mea kaua i hele a popopo, ua maopopo ole ka lahui nona ia mau lako kaua ke nana iho, no ka mea, ua helelei ka hapanui o ia mau mea.
Ma kekahi aoao e huli pono ana i ka aoao hikina, aia he papa pohaku palahalaha i hoonoho, pu ia no hoi me ua eho la, a maluna o ua papa la, ua kahakahaia me na huapalapala ano e , a oia ka lana e ku aku nei e nana me na maka pahaohao, a me ka ekemu ole o kekahi i kekahi.
"Heaha la keia mau mea kamahao nui wale a kau e ike aku nei, nani wale no hoi ka lehulehu o na kino i make mauwale mamuli o ka hahai kuhihewa ana i na kuko lapuwale o ke kino, a laa ka waiho a na iwi la o kamahele i ka nahele."
[Aohe i laua aku.]
Ma ke kakahiaka o ka Poakolu i hala iho la, i komo palanehe mai ai ke Kamepiona o ke Aupuni Liona i ke awa lai o Kou, a iaia e niau malie ana a mamua pono iho o na Aelo, ua helu iho la kona mau manea, a ua uwo ae la oia no 21 manawa, a pela i panai pu mai ai ka Aelo me na oehuehu pauda ana ana.
NA PALAPALA.
[Aole o makou makemake e lawe i ke koikoi o na hala a me na hewa no na manao i hoopukaia malalo o keia poo, aka, maluna no o na poe nana i kakau mai.]
No ka Hewa Anei o ka Moiwahine i Hoopauia ai mai ka Noho Moi ana no Hawaii Aloha?
Mr. Lunahooponopono,
He ninau ano nui keia no ka manawa e nee nei, a he mea hoi i kamailio nui ia iloko o keia mau la hooponopono aupuni hou ana, o ka Moiwahine a me kona Aupuni i hoopau ia. E ike mau ia ana keia mau mea elua ma na kolamu o na nupepa i kela a me keia pule.
O ka ninau ma ke poo o keia kukulu manao ana, ua hoea mai ia no kela manao i hoopuka ia ma ka nupepa Kuokoa me Pae Aina i huiia o ka la 28 o Okatoba 1893, Buke 32, Helu 43, no na ke poo manao, "Na hana kolehe a ka Moiwahine i pau," a e heluhelu ia ka manao mua penei.
1-He nui no kana mau hewa i hana ai ma ka oihana aupuni, aka, o ka hewa nui loa e kala ole ia ai, oia kona kokua ikaika ana a me ke kakauinoa ana i ka Bila Lotesi, kela kanawai hoolilo ia Hawaii nei i punana no ka poe Powa, e pakaha ai ia Amerika Huipuia. Ua luai aku o Amerika i kela Loteri o Louisiana, he hana Powa a haukae loa, a ua moni iho la o Liliuokalani i ko Amerika mea i luai aku ai. Noalila, ua hoowahawaha loa ia keia Moiwahine, aole hiki i kona hewa ke hoomaemaeiai. Aole e kala ana ke Aupuni o Amerika iaia no kela manao ona e pakaha wale aku ia lakou, ma kela hana Loteri.
2-Eia no hoi ka lua o kana hana hewa loa, a o ka oi kelakela ia o na hewa a pau. Oia no kona hoao ana e hoopau i ke Kumukanawai. O ke Kumukanawai o 1887, oia no ka olelo kuikahi mawaena o na haole a me ia kanaka Hawaii, me ia e hiki ai ia lakou e lawelawe pu iloko o ke Aupuni hookahi.
Eia ka manao hope no ka hooiaio ana no ia mau kumu elua maluna ae i ka hewa io e Liliuokalini.
He kolohe kela mau hana elua a Liliuokalani, he naaupo a me ka paakiki lua ole. Ua hahai wale mamuli o ka aoao hupo o ka Hale Naua, a kapae aku i ka malamalama.
Ina o na kumu nui iho la ia o ko ka Moiwahine Liliuokalani hoopauia ana mai ka Noho Moi aku o Hawaii Aloha, a hookahuli ia ai kona Aupuni, alaila, he hope loa keia mau ku au hookahuli aupuni, a he mau loa aku no ka manao hookahuli aupuni iloko o na haole. O keia mau kumu a ka nupepa "Kuokoa me Pae Aina i Huiia" e kalena nei imua o ka Lahui, he mea hoouhi wale iho no ia i nalo ka manao hookahuli aupuni i noonoo e ia i o kikilo loa. He hua moa kahiko loa ka hookahuli aupuni i hoomoe ia iloko o na haole, a i ke Kau Ahaolelo o 1892, akahi no a kiko ae ka hookahuli aupuni mai kona hua ae.
O ka hookahuli aupuni a me ke kipaku ana i ka Moiwahine Likiuokalani mai ka noho Moi aku, ua oi aku ka eleele o ia hana mamua o ka eleele o ke pena i hamo ia ma ka paia puna keokeo. A ua oi aku no ka pelapela o kona ea mamua o ke ea pelapela i puka mai mailoko mai o na hale kupapau o ka poe Iudaio.
O ka haoilona a ke Akua i kau aku ai ma ka lae o Kaina na kona hewa pepehikanaka, ua like ia me ka hoailona i kau aku maluna o ka lae o ka poe hookahuli aupuni. O ke kipaku ia ana o ka Moiwahine Liliuokalani mai ka noho Moi aku, pepehi ana ia a make ka inoa Moi o Hawaii.
Ka hookahuli ana i ke aupuni Moi o Hawaii, he kuapoi ana ia i ka Moi a me kona Lahuikanaka a nale wale, alaila, ua lawa iho la ko lakou hewa e like me Kaina a e kau pu ia ia hoailona o Kaina ma ko lakou lae.
Ma ke kumu mua, ua oleloia malaila. "Nolaila, ua hoowahawaha loa ia keia Moiwahine, aole hiki i kona hewa ke hoomaemae ia. Aole e kala ke aupuni o Amerika iaia."
Penei na huaolelo o ka malamalama. "O ka mea hoino aku i ke keiki a ke Akua, e kala ia no kona hewa. A o ka mea hoino aku i ka Uhane Hemolele, aole loa e kalaia kona hewa." I ka manawa hea ke Aupuni o Amerika i lilo ae nei i Uhane Hemolele, a hoino ia ai e ka Moiwahine Liliuokalani a hiki ole ko ka Moiwahine hewa ke hoomaemaeia, a kala ole ia hoi?
Pehea hoi ka hewa o ka poe kipaku i ka Moiwahine Liliuokalani a hookahuli aupuni, e kala ia nei ko lakou hewa a hoe maemaeia? Aole loa e kala ia ana ko lakou hewa, no ka mea, oi loa aku ka eleele o ko lakou hewa i hana ai mamua o ka ka Moiwahine Liliuokalani.
[A oili hou aku.]
Ua hopuia i ka po Poakahi nei kekahi kalaiwa kaa o Keaka Neil ka inoa me 50 tini opiuma maluna o kona kaa. Ua loaa aku keia mau tini iloko o kekahi eke mahope o ke kaa. Ua hoike ae oia he mea okoa ka mea nona ua waiwai la, a ua holo aku no kona lohe ana eia kekahi poe ke hoohalua nei mahope o kona meheu.