Ka Lei Momi, Volume I, Number 19, 11 December 1893 — Page 4

Page PDF (470.74 KB)

This text was transcribed by:  Stefanie
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Lei Momi.

W H KAPU,

Luna Nui a Lunahooponopono.

F J TESTA (Hoke),

Puuku.

POAKAHI, DEKEMABA 11, 1893.

 

            O ka makou hoi o ao aku nei i na Hawaii e noho nei ma na oihana Aupuni-mai haalele wale aku no i ka oukou mau hana. Ua ahona ka hoopau maoli ia mai, alaila, kaa aku ke koikoi maluua o lakou la ma, mamua ae hoi o ka waiho aku, a loaa hoi ka lakou la ma mea e alo mai ai. Aole he mea hilahila ka hoopau okoa ia mai me na kumu ahewa’kupono ole no ka ewaewa o ka lawelawe ana i ka hana, kow wale no ka like ole o na manao ma na ni@ au pili kalaiaina.

            MAI kinohi a hoikeana o ko Mr. T. H. Davies (Kewiki) manao a makou hoi i unuhi ae ai a hoopuka aku ma kekahi mau helu i hala, i akaka ai he hoaloha io no oia no ke Aliiaimoku, a oi loa aku hoi no ka lahui Hawaii. A no ua hoa’loha la hoi makou e haawi aku nei i ka niahalo ohohia ma ko ka lahui aoao no kana mau momi makamae e lawa ai na paukuku ana o KA LEI MOMI nei, a me ka pumehana mau hoi nona, me ka nana ole aku hoi no ka loli ana ae o ke au o ka manawa. (Me makou mai no hoi ko ke au o ka manawa, ke mau mai nae hoi ko ka lahui kakoo ana mai ia makou.)

            INA o ka hailiilia nema ano pilikine ko ka “Hawaii Holomua” makemake, alaila, ua makaukau mau makou ma ia mea, eia nae, aole o makou makemake e lawelawe aku ia hana i keia wa, oiai, ua ekaeka a pelapela e no ka makamaka ma ia mea. No ka nele manao paio maikai, a no ka hiki ole hoi ke pane pololei mai i ka makou wahi iniki a hoomahui aku i ka ike o kona luna nui a puuku i na hoolilo o ka Papa Alanui o Honolulu nei, nolaila, hilikau ae la i ka kamalii hana o ka hailuku i ka lepo. Aohe a makou kue ana i ka “hookuonoono lahui,” oiai, e kala kahiko

no i hoaiai ai ko makou Puuku no ia hana maloko o kana nupepa, “Ka Makaainana,” a nana no i hoala he hui hookuonoono e kala kahiko loa, a kou lunahooponopono hoi e noho aie kaa ole nei no na makahiki loihi i hala ae. Aole i’a he kumuhana hou, aka, aole makou i makemake e paio no ia mea i keia wa, koe wale no paha ka painun ae o kou pooko’i nana ka ia kumuhana. Hopu hewa i ka laau la! Uahoa no hoi, a!!

“HUAI KA ULU O LELE.”

            Ko huahuai mau ia mai nei no na hua ulu, a no ke ano moa kolekole no, alapoho ole ia ai no ua hua aaiole a malili.. Aka, ua hoao mau aku KA LEI MOMI nei e panee mau aku i na hua ulu i hele a pa-ki kepau me ka pala pono, a he mikomiko mikololohua hoi ke hoao iho, a o na ulu no hoi ia a makou e olokaa mau aku nei. Oiai nae hoi makou e olokaa aku ana, na ka lehulehu no hoi ia e wae mai a e nema iho.

            He palapala akeakea ka na haole Amerika a Amerika ole i kakauinoa nui iho nei, e kue aku ana ia Peresidena Kalivilana ma kona manao hoopono no Hawaii uuku nei, me ke koi ano mahaoi aku hoi e nana mai ia lakou pakaha. Ua manao paha ia poe o lakou ka oi aku, a o ka lakou ke hilinaiia mai ana. Aia ua palapala la ma ke ala e hoea aku ai i o ka Peresibena ia, a o Mr. P. C. Keoni ka elele nana i hali aku la ma ka mokumahu Okeanika. Mahaoi palena ole no hoi ka wini, mahope iho o ka hoike akea ana ae i kona manao kue ano pilikino no ka Peresidena. E ikeia mai ana paha, aole paha, aka, e nana aku no hoi kakou la!

            Ae, hoino mua i ke poo o ia Aupuni a mahope aku hoi e hoomalimali aku ai, eia nae, ua ikeia no lakou no ia ano hana, aole nae hoi ia he mea e ikeia mai ai. Mamuli o ka lawe ana o ka hahanui o keia poe i na oihana aupuni, ua nele loa lakou i na haawina e hiki ai ke ikeia mai, oiai, he kuewa lakou ma ko lakou aina ponoi. Ua ukali aku la ma ko Keoni meheu o Polena (Mr. Z. S. Spalding), ma ka Auseteralia o ka Poaono iho la, a o laua a elua ke hoao hou ana e hooikaika aku no ko lakou iini hoohuiaina. E u ko ana paha, a i ole ia, e haule iho ana paha na puna i ke aloha ole ia mai. Aole no e hewa ke loaa mai na elemu o laua i ke poku. He uku kupono loa ia no ka wini aku @

            O keia ke au oehaa e ike nui ia nei ka “pili wale o ka i’a i Piliwale.” Ua hoopau wale ia ka hihia opiuma o kahi Pukiki hana gula i loaa ai a paa i ka hopuia iuka o Puunui, pela ka mea i ikeia imua o ka Aha Apana i kakahiaka Poukahi i hala. Malia paha i pakele ua wahi ‘Ukiki la no ka auamo pu ana no na Pi Gi. Ma ka nana aku, me he la oia maoli no ke kumu. Aohe wahi kumu e ae i maopopo ai o kona wahi o pakele ai. Pela iho no hoi me ia kiu Pi Gi no ka hoeha i ka wahine, ua hoopau wale ia no. O na loina iho la ia i akaka ai ko lakou hemolele, e hoike mai ana hoi i ke akaka loa o ko lakou popopo. Ma ka apua wale iho la no ko laua pakele ana. Ina paha no hai aku la in mau haihai kunawai ana, uwiia na kania-i a maloo makeke na iwi i ka la. Ua hiki, o ka lakou hana no ia, aka, eia aku ka kakou a hoea mai a ua aneane loa i ka manawa.

            I keia malama o ka oili ana mai o kahi nupepa pili Ekalesia puka malama a S. E. Bihopa, oia hoi ka Hoa’loha (Friend), ua hoopuka ae ua poohina la he mau ololo i kupono loa na kekahi hiena e walaau ae. Ua makemake maoli no ua poohina la e hakaka aku lakou me Amerika Huipuia, a mamuli o ia hana ana paha o lona ai he lanakila ana ia lakou a hauoli hoi na we@o mikanele. Haalele okoa aku la i ke kulaua o ka hoa’loha Karistiano, a eia ke walaau nei ma ka aoao o na hana hiena a hookahe koko. Me ia aku no ia, oia aku ana no ka hoi ke ailolo ana a aaki aku na kui i ka lepo, a aole loa mai me kakou ia.

            Aohe makou i ike he mea waiwai ka hoopuka ana aku ma ka unuhi ana ae i na manao o na nupepa Amerika lehulehu e pili ana no ka Peresidena Kalivilana kahua alakai ma ka ninau o Hawaii nei, e like hoi me ka ke “Kuokoa” e noke mau nei i ke kaulai ae. Ma ka aoao kokua i ka Peresidena, ua oi loa aku na manao ano nui a waiwai e kakoo ana iaia, a e like no me ka makou i hoike mua aku ai- ua mahae no na manao. He ole ka waiwai e loaa ana mai kela mau manao, oiai, ua maopopo no ko ka lahui oiwi inanao, aohe palu a palau ana o hiki ke hoololi ae. Aia no ma ko ka Peresidena aoao kekahi mau nupepa Repubalika koikoi, a maha o ka hapanui o na nupepa a ko Kuokoa e hoike nei he mau nupepa ole wale a no kuaaina haalele loa. No ko makou ike i ka waiwai ole o kekahi o ia mau manao, nolaila, waiwai ole ka hoopiha wale iho no i ka nupepa me ia mau manao ole wale.

            Mamuli o kekahi mau hoopunipuni ana a Kakina ma kela palapala pane @na i ka hoike a Komisina Balauna, ua hoike ae oia he mau olelo ka na Mr. Keoni Kolopana. Ua pane aku noi o Keoni Kolopana i ka Kakina mau hoopunipuni, a ua hoolaha ia ae no, hoi e ka “Holomua” namu me ka “Buletina.” Ma ia pane i keia iho ai na mea oiaio i hauaia i na la mamua iki iho o ke kipi ana i Ianuari 17, a ua akaka loa no hoi ko Kakina wahahee. Loaa pono ua kolohe o ka manao ana o kana na olelo oiaio. Eia no ka hoi keia oiaio la. No ka oiaio loa, ua hiki ole ia Hakawela a me Wile Kamika ke pa@o ae, oiai, o laua kekahi mau mea i kuhiia ua kukakuka pu lakou.

            Oiai no e malamaia ana ka nieniele ana o Hope Kakauolelo Wanabaga, ua hoomaopopo mua e ia aku no na kahoaka no kona ahewaia mai e na Lunakauawai o ka Aha Hookolokolo Kiekie, a me he mea la, ua hooholo mua no ia poe ekolu e pau oia. A ka i no e hala, ua ko io no ia mau upu wale ana, pela lakou a pau i hooholo ai, i ka Poalima iho la, e pau oia no ka like ole o kona manao kalaiaina me ko ke Aupuni e ku nei, a no ka hoopuka hoi i na olelo kue, a pela aku la no paha hoi me ua poe kahikolu la. Ke manao nei makou ua hana iho la lakou i kumu alakai no keia mua aku, a e pa nui ana no i ka lakou hana i hooke iho la.

            O ke komo kino ana o kekahi Lunakanawai o ka Aha Hookolokolo Kiekie ma ua hana pili kalaiaina, he kumu ia e hilinai ple ia ai ia oihana a me na olelo hooholo a ia Aha. Aole o ia wale, aka, ua lilo ia hoa o ia Aha i mea hilinai ole ia a hoowahawahaia, no ka mea, mamuli o na hana kalaiaina e hoopaumaele ai oia i ka oihana a lilo i mea ole, a mamuli no hoi o ia hana e moowiai ai kona noonoo a me kona manao no ka hooko pono ana i ua oihana la me ka ewaewa ole a me ka hoopono.

            Mai ka waiho ana aku o ka Lunakanawai Apana o Ewa i ka oihana a hoea mai i keia la, aohe mea i hookohuia aku ma ia makalua, eia nae, ua nui na wawaia, o mea a o mea. Minamina makou no ka waiho e ana o Mr. R. Makahalupa, aka, oia ka i ike a i kuleana ma ia mea. O na moho nae hoi e loheloheia nei, aohe o makou manao ua kupono lakou no ia oihana koikoi. Ina ua manao ke Aupuni o hoonoho aku i mea hilinai ole ia e ka lehulehu o ia apana, koe wale no paha e lakou iho, ka mahiko a pela aku, alaila, e hewa ole no na makaainana o ia apana ke hookaa ole ae i na auhau o lakou, oiai, eia i na Pi Gi ka lioolilo ana o ko ka lahui kuleana. Ua manao lakou o lakou ka lahui, me ka ike nui no nae aole ka hapanui o ka lahui me lakou, a o ka hookohu wale aku no hoi ka lakou i kahi mea i hiki olo loa ke hilinaiia, ina nae hoi e hana ana lakou pela.

            Ai kanaka a hana kuli maopopo uo hoi na makika i keiamau po o ka Hooilo.