Ka Lei Momi, Volume I, Number 19, 11 December 1893 — KELA ME KEIA [ARTICLE]

KELA ME KEIA

Ke hoomau la ka wela a ka la ma Hanalei; ke moloo loa iho la ka limu kaulana o Manuakepa. E like hoi me ka hoike a na nupepa Iapana, e piha ana he elima mahina ia Naniwa e ku ai i o kakou nei. Ke nui mai noi ka mahaloia, mai ke Kahua Mai Lepera mai ma Molokai, o ka Kauka Goto lawelawe lapaau ana. Mahina hou i ka po Poaha nei, hapaha mua ma ka la 16 ae nei, mahina piha ma ka la 22, hapaha hope ma ka la 29. Eia iho na inoa i loheia ae o lakou na moho no ke kulana Lunakanawai o Ewa; F.A. Keliinohopono, A. Kauhi a me C.P. Kaaia. Ua pau mai nei i ka iiopuia ma lianalei he 6 poe ma'i lepera e kc> laila Luna Makai, a ualawe loa ia mai no Honolulu noi, a ai"-ke noho la ma Kalihi. ī ke uwakea Poaha ilio la ī oili ae ai he kaa hou loa no ka liui Aluhao Hawaii, a na na paahana no o ia hui i hana ma ke kuhua m:i Punahou. Eleu nel I. ke ahiahi Poakahi i hula ī malnnia;a ai ka halawai malu mua lea iloko o ka Hale Hui Malu hou ma ke kihi hikina o na alanui Hoteie me Alakea. Ua ae ka bele puuahi i ka po Pōalua nei uo kekahi wahi ahi ma Kauniakapili ae nei mahope o kahora7 o ke ahiahi. Ua holo aku na kaawai. aolo nae i hoohanaia. ī ka holo ana aku o ka mokuniahu,Osianika i ke awakea Poalua i -hala, ua hihia ae kona huwila i kekahi pou uwapo, a i ke kue ana, ua haki pu ka pou iloko o elua apana. Aole i ku aku ka moku hēihei Tolona i Hilo ī ka wa aka raokuahi Hawaii i haalele aku ai ia awa'i ka Peakahi ī hala. Me he mea a la, ua hololoa aku la paha no Taliiti me ke ku ole i Hilo. Ua hoea io mai rio o Kulnna Huwaii Iwini ma ka Osi:inika i kā auwina la Poakahi i hala, ua holo loa ae oia ma ka waupa e ike ia A<limerala īwini, kona kaikuaana, iluna o ka Piladelopia. Ma ka P'oakolu iho, la J3, e noho ai ka Aha Elele o kn Ekulesia Anagalikana ina Ha'./aii noi. he pule ahaaina aka Hnkn ko kakahiaaa maloko o ka Luakini o Sana*Anaru, a i ka auwina i a e hoomaka ai na hana m»iIoko o ka halekula. Ua hoike ae ke kapena o luna 0 Moiwahine i ka Poakolu nei, iaia ihaalele aku ai ia Puuuilo, Hamakua, i ka Poakahi i linln f ua hiki aku ka hohon-i o ka luawai aniani e eli ia nei mn kahi kokokei ka lialewili i kn 120 kapuai ka hohonu, aolp nne i loaa aku ka wai. He mahi laiki no Waioli, Kauai, ka i hooliloia ma ke kuai kudfUa e Mogann ī ko uwakea Poaha iho la, mamuli o ka hookoia ana t kekahi moraki, u ua lilo ia Aiua (Ah Iu) iu> $000. He hoolimalima mai ia G N. Wilikoki o 45 eka, »o 30 »uakahiki mai lanuari 1, IfSB,S, ma ka '$ 325 o ka makahiki, ki kahi 1 lilo pu.

Tka auwina la Poaonō uoi i pau ai ka noho ana o ko Ilonolu.lu noi Papa Hoopii AuHau, Ua walaau wale ia ae no e hoen mai aua no ka he mokukaua lapana hou ma keia mua koke iho. Mahope iho oko ka Nuniwa kn ana mai a i knkuliiaka Poaliiea iho la i pau ui ka uhao lanaliu ana, he 500 tona ka nui. Loho loa ia iloko o Puuloa ke kani o uapukuniahi o ke Kamepiona, iaia e kiki hoomaamaa ana iwaho lilo lon i ku Poalimu īho la. Ma ka po o ka ln 2 o keiu mahiua, p.neane e liookahi eka i pau i ke ahi o ka mala ko o Kaannpali mamuli o ke puhi koloheia. Ua liooleia e ku I'apa Ola ke noi a Kamaole (w) e hoi a uoho pu me kana kane, mu ka Panalaau Mai Lepera, i k» hnlawai ana o ka Papa i ka Ponlima nei. Heleuluulu ka ka haninl nna o ka Kulanihakoi poi wui ma na moku o Molokui a me Lanai, pela ka louo ma ka Mokolii o ka Poaono nei iho la. Ola aku la no hoi ia muu aina. He Pake kuai i'a a ho Lelewa kane ka i u hoopaapaa ae makai o Ulakoheo, i ka uuwina la o ka Poaha nei, a hiki wale no i ko laua lawelawe lima aua. Uā hopuia laua no kahakaka lua. Hewahine lapa >a ka i hopuia ilalo o Ewa i ka Poaha iho la no ke kuai waiona a ua lawe loa ia mai iluna nei, aika Poālima nei i hookolokoloia ai imua o ka Aha Apana a hoopaiia he $100. Nui kela, pokeokeo! No guru hanahana ! Mahope o ka pau ana oka haua ma lolani Hnle, ua hoihoi ia ae h'e elua pukunialii a wie hookahi pu ki pinapinai ma ka lanai makai i kela me keia po. Aole i akaka ke kumu o keia ano hana, koe wale no paha ka makau houua. Oiai no koia mau la kupiliki a ano nele, ua kukula mai nei ka Hui Kaa Aluhao Hawaii, mu LailanB, he puka o ekolu pa-ke-neta no ku makuhiki i hula iho la. Ikela mukahiki nku nei ho2£ pa-keneta. He hoike keia uo ku pakiko a me I.u hoopono oku inweluwoia o kn Imn» inuiiuoi. Kakohiaka ti<īi wnhi u ku.Pouha nei, i holo aleu ni ke Kahiepiona iwaho no '%.i huoiuaumaa wuupa mekiki pu ana, <j ikahilu no i huli hoi uiai ai. lain iwuho, mnwaho pon» m* no o Waikiki kahi i hekau' ui, a ilaila no hoi na waapa ī hooUaliakuha ae ai, a mahope iho,holo iwuho loa. Ma ka Aruwu i hoea mui ai ko Kanada Kullhiu Kalepn, a ua launa pu ee tm j ko Honolulu nei Ahahui Knlopu ikn hora 9 o kukahiaka Poakahi i hnln, no ke kuka anu nia nn meu pili kulepa a me ka nweaolelo moana. O ke kumu ia i hao iho ni ku Aruwa & holo ai i ku Poakahi. Ua haulo a muke loa iho la o Henry Burke, he hapnhaole, ma Alanui Moi i ke ahiuhi La Pule, la 3 nei. I ka ioaa ana a hoihoiia i k'auhale, ua pau ke aho, a aohe monuoloua atia i koe. Ua noho he Aha Kolouelo, n ua hooholoia i maKe oiu mumuli o ka inu nui ika waimiu mc> keka hi mai pilikia e uo o loko.

Ua lioomnka liou na kulu pdkaua eloelo i kela inuu la aku nei o ka pulia i liala iho la, a ke hele hou ae la ua »»-lanui a puheo ika welowelo. Maikai kelo. Ua halawai kekahi wahine Hiiwuil 111 e keknhi uliā mauka o Kaopuaua K i ke ahiahi Poalua i hāla, tua ko okiipe ana i kekahi nlualu» o ke nlahelo aoao ma ka huli Waikiki o alamu Nuuauu. 11 e lehulehn na alualua ma na pliinui e ae o ilonolulu nei, a ho niea pono i kt> Luna Alanui e makaula. Apopo, ahiahi mfi ka Luakini 0 Kimieeano, e hipuu ia fti o Miss Viila, ia moopuna a Mrs. Knnuwela, ineMr. W. P. Boyd, īlope Kauikpla Nui o Amerika Iluipuia. Ko pau ia, he anaiu'a ike a hoolauua ko knhi o ke lcu„punawahine, a e hoohauoli aku ana ka Puali Puhiohe Lnhui malaila, u maliu, oka Bana Pi Gi ana no paha kalii. Ua hookui ae he kaa kikane no ka Pake a me kekahi kaa huilalua a kekahi keiki Hawaii e hookele, ana, i kakahiaka Poa« ha iho la, ma ke kihi o na alanui Nuuanu me Bcritania, a ua haki pu kekahi kano huila oke kaa huilalua. Okekumu o ka pilikia, 1 liuli koke ae ko ka Pake kaa a hookui ana, oiai uo hoi ke kaa liuilalua ma koua uoao pololei. Ua hopuia ka Pake. Mamuli oka hoopau wale ia ana o ko J. E. Liomea liihia opiuma, ua hookomo ae la oJ. fl. Apio a me D. L. Kalawaia he mau hoopii koi poho ia Kapena Anaru o ka Oihana Makai no $300 pakahi. O ke kuniu 0 keia mau hoopii ana, no laua kahi ame ka hale ana makai i komo ai mauka 'o Puunui. E poohu paha auanei ka lae oua keiki alualu hipi ln o Makawao. 0 ka mokumahu Aruwa ka moku oi loa uku o ka nui i kouvo i loko nei o Kou. He 20 a 01 aku kapuai kona loihi mamua oka mokumahn Kina. Eia nae, ua pnlahaiki loa no i na mokumahu alo ehueliu o ka Moaua Ate!anika, a ho hnpakolu walo no hoi ko ia nei nui, 5,000 tona, 1 ka mokumahu Kulanokuuhulo o Parisu, 15,000 tona,ke Camupania,, 12,500 tona, ka Lueunia. a me kuhi mau inoku nunui e iio. Ilu uluhuku hiuuhu ku i huulv u pu pono anu ko Laeulu i kokuhiuku Poukolu ilio 1« mukai 0 Aiiiulu)u,oii\i,oiu kokuhi liumhima hali hin:ihu mni ke kiiipu liei'ilaiiiu Duke o Agaila t u im loaa iuia ho elia kukonukonn. Ua wuiho u inake uku oiu, aua laweiu uo i kn Hulewai, u luai luīln uku a ka Hnlemai Moiwahine a hnmuhumuia ka eha. I konu pohula ann ae, nolo ona wnlii lioomunaoiki no kulii nien. Uu palekuna oia i keia wu. Mai iu M.K. Manuia o Kaluu pupa, Molokai, keia mnu olelo penei: "Uu ike au mu ko Kuokou o ka lu 25 o Novtniaba, epili ana 110 nu pipi wiwi. He wiwi io no, aole nae hoi o like me ka men i hooluhu iu aole i luai uu ma'i. Ke hoole nei au, aole na'u 1 hnolnha um ske Kuokoa. Ile oiaio ku K. Kumanu i hooluha ai no ka wiwi a me ke kupono 010 i nfi mit'i ke ni. Un lawa, ko hoH mai noi ke ahi pulelo o Kainaile o hoi ko Nunlolo kini ua nliiahi."