Ka Lei Momi, Volume I, Number 20, 18 December 1893 — Page 3

Page PDF (433.54 KB)

This text was transcribed by:  James Kirkendall
This work is dedicated to:  www.mohalahou.org.

Ka Lei Momi.

 

HE MOOLELO KAAO

MONE TIKERO KA HOLOLIO I KA'WA HOOILO KA UI MAALO I KE KUPULAU A O KE KEIKIALII HARE MATINE KE KIAHA OPAKA O NINEWA.

 

MOKUNA VIII.

 

Hohola na eheu o ka maluhia—Poho na manaolana—Hoi nele i ke Kula o Malama—Ka Aha Iiluahula a ka Pua Lilia o Subieda—Ka paio hahana me na powa he nui—Ka lima hei ma ka hookani Gita—Owau ka hoa e like ai.

 

            I kela manawa i huli iho ai o Mone Tikero i na ekeeke o ka lole o ua kanaka la, aole i emo loaa iho la iaia he palapala a hoike mai la imua o ke alii, me ka olelo ana mai nae,—

            "E ke alii," ke manao nei au aia iloko o keia palapala kekahi mea huna e puanuanu ai ko kakou puuwai, aka nae, mamua o ko kakou ike ana i na manao o loko, e hoike mua mai, heaha la na mea e hanaia ana maluna o na poe powa i make, na poe i haawi pio mai a me na poe i hoehaia?"

            "O keia mau mea a pau, na'u ia e hoomaopopo aku, oiai, na pau kau hana i keia po," wahi a ka Moi.

            Ia manawa i kanoha ae ai ka Moi e hoopaa ia aku na pio iloko o ka halepaahao, a o na poe i hoehaia e lapaauia lakou a hiki i ke ola ana. O na poe hoi i make, e kiola ia lakou iloko o ka muliwai. O keia mau kauoha a pau a ka Moi, ua hooko ia me ka eleu:

            Ano, e na makamaka heluhelu e huli ae a nana no ka palapala i loaa ai iloko o ke eke o ke alakai o na powa.

            Mamua o ko Mone Tikero komo hou ana aku iloko o ke keena hula, e like hoi me ke kono a ka moi, ua nonoi aku la oia i ka oluolu o ka moi e ae mai iaia a me kona kokoolua e kaliiki mawaho no kekahi mau minule, alaila komo aku lana. Ua ae mai la no ka Moi.

            O ko ka Ui maalo manao ma keia noi ana ona, ua ake nui oia e ike e i na manao o loko o ka palapala mamua o ko ka moi ike ana. No ka mea, he palapala kuhikuhi paha no na hana a na powa e hana ai ia po, aole paha.

            Malia paha he palapala ia no na hana weliweli e hooko ia ana ma ia po, a o ke ko no ia o kana mau mea i hoike mua aku ai i ka moi, aia iloko o na palapala la kekahi mea e puanuanu ai ko lakou puuwai.

            A ina hoi aole pela na olelo o ka palapala, alaila, ua ku ke karaima kiekie o ka pepehikanaka iaia a me kona mau kauaka, no ka mea, aole mau hooia e hiki ai ko kalaia ae lakou, koe wale no kela unuhi ana ae o kela alakai o na powa i kana pahikaua a olinolino ae la iwaho o kona wahe, aole nae oia i haawi mua mai i ka oi o kana makakila, e loaa ai he kuleana ia Mone Tikero ma ke kuleana e pale aku aieia nae he make ka ke kupueu o luna o na kuahiwi o Hagara i haawi aku ai.

            Ua lilo keia mau mea i mau manao e niniu poahi ai iloko o ka puniu poo o ua Hololio la i ka Hooilo, oiai, ua papa mai kona kahu hanai iaia aole e lawe i ke ola e kekahi mea, aole hoi e e hoopaumaele i kona inoa maikai, a o kela palapala wale no nae ke ki nana e mawehe ae ia mau noonoo ana. O kona hoaloha kekahi i pihoihoi i ka wa i hoike aku ai o Mone Tikero i kona manao.

            O kekahi mea nui a ua Ui maalo la i noonoo ai, oia no ke auhee ana aku o ka hanohano i loaa mai iaia ia po, ina aole e loaa ana maloko o ka palapala na mea e puanuanu ai na puuwai o na poe a pau e lohe ai i na olelo o ia palapala, alaila, he mea maopopo, "Ua anai ia aku ua nalo–a ua hala ka hanohano i ili mai maluna ona a me kona mau koa," a o ka mea oi aku e hoolilo aku ana paha oia i ka Pua Lilia o Subieda i wahine na ka ehaoha mua loa, oiai, na haulehia na hooia ma kona aoao.

            Nolaila me na lima haalulu, me ka houpo e kapalili ana a me ka puuwai e koni awiwi ana, aia hoi wehe ae la oia i ua palapala la.

            I ka hamama ana ae o ka wahi o waho, ike iho la ia, ua kakauia ua palabala la me ka waihooluu ulaula–a lele mai la ka weli hoomanao iloko ona, he koko ka mika i kakauia ai ua palapala la.

Ia wa haule pono iho la kona mau onohi maka a hoonuu i ua huaolelo i kakauia me ka inika koko, aia hoi, oni ae la ka wela ikiiki i kona houpo, mohala ohaha ae la kona mau helehelena, a olino mai la hoi ka oluolu i kona mau hiona.

            A oiai oia e hoonuu ana i ka heluhelu i ua palapala la a hiki i ka pau loa ana, ua hoomaka ae la ka loli ana o kona mau helehelena a haikea ae la. A hoike aku la imua o Igeboseda o kona ola kekahi i upuia e make ia po.

            Nolaila, kauoha ae la o Mone Tikero i kona hoaloha a wehe mai i kona papale a me kona mikini lima, a e komo aku laua iloko e hoike aku i na poe o loko i na mea i kakauia maloko o ua palapala kamahao la. Hemo ae la ko laua mau papale a me na mikini lima a komo aku la laua iloko. Hele aku la laua a ku iho la imua o ka Moi a me kana kaikamahine ke Pua Lilia o Subieda, a ia wa kamailio aku la ua Ui maalo la,—

            "E ke Alii ka Moi—ka Hakuwahine, a i ole, ka Pua Lilia o Subieda—na Lede a me na Keo@mana. Ano, e haliu mai a e hoolohe i ka hoike o ka palapala i loaa ia kakou i keia po."

            Ia wa i naaholahola pono ae ai ua Hololio la i na nimo alu a pau o ua palapala la, a heluhelu aku la:

            "Na Kuahiwi o Moroko "Ia Buliona Kazela,

            "No ko'u hilinai ana maluna ou a me kau mau hana wiwo ole nolaila, ke kauoha aku nei au ia oe ma keia e lawe aku oe i 100 mau kanaka koa me oe. A eia ke kauoha ia oe. E hele aku oe me kou mau kanaka no ke kulanakauhale o Samanadala, e like me na kuhikuhi a ke keikialii Hare Matine, ka mea nana ka palapala i loaa mai nei ia'u no ke kokua ana aku iaia ma ke kaili ana mai i ka mea a kona puuwai i aloha ai. Nolaila, o ka hora 11 o ka po, oia kou wa e hooko aku ai i keia mau hana me ka menemene ole, penei,—"1. E hookaheawai aku oe i ke koko maloko o ke keena hulahula.

            "2. E pepehi a make ka Moi, mai hoopakele iaia.

            "3. E lawe ola mai oe i ke kino o ke kaikamahinealii Mozunadine a i ole ia, ka Pua Lilia o Subieda, ka oi hookahi o na wahine ui malalo iho o ka la.

            "4. A e pepehi iho oe i kela wahi keiki ai waiu o loko o na ululaau, a Hare i olelo mai ai, kela wahi keiki e holo hookano mau nei maluna o ka lio keokeo. E oki ae oe i kona peo a lawe mai i mea hoikeike na'u. A pela pu no hoi me kela elemakule apuka ia Hare Matine o luna o na kuahiwi o Hagara.

            "A ke hooko pono ole oe, e okioki liilii ia no e a'u kou io a lilo i inai na na manu o ka lewa. Kou Haku Alii,.

            "Ka Weli o na Kuahiwi."

            I ka lohe ana o na mea a pau i keia mau olelo o ua palapala la, ua mihi aku a mihi mai lakou no ko lakou pakele.

            [A oili hou aku]

 

Lauae Onaona noho i ka Iu.

 

Aia i Makana kuu lei nani,

Lauae onaona noho i ka iu,

Noho no i ka nani me ke ala,

Kahiko nani ia no ia uka,

Kau aku ka manao no Kanaloa

Wai makaikai a ka malihini,

Ilaila ka iini me ka manao,

E hakukoi nei i ka puuwai,

Nawai e ole ko'u hoohihi,

Ke ala onaona la i kuu poli,

Ilaila au a i @akemaka ai,

I ka hana a ka ua Hoehaili,

Iuiu ka noho'na a Keonaona,

Aia i ka Iuna o Kilohana,

Hooheno iho au me kuu ipo,

I ka po mahina e konane ana,

Huihui ko aloha ke hiki mai,

Hana @o ole nei i kuu nui kino

Kiekie Haup@ kau mai iluna,

Ua lai ka hene o na kuahiwi

Ka waiho lahalaha a Niumalu,

Kilakila i ke alo o Kawaikini,

Kiina ka wehi o kuu lani,

A loaa i ka lihilihi o ka la,

Na ka hae Hawaii i hai mai,

Haaheo mai ana i kona nani,

Haina ka puana o kuu lei,

Lauae onaona noho i ka iu.

            LUINA—VIOLET.

 

            I kekahi ahiahi i hala ae, oiai e lawe hele ia ana na pu no ka hoolako ana i kekahi poe Pi Gi ma Waikiki, ua haule he hookahi pu mai ke kaa e hali hele ana, a mahope aku he Pake ma ia ala hookahi a loaa ana ua pu la Hauoli aku la no hoi ia keiki o ka Aina Pua i ka loaa wale o kana pu me ka lilo ole o kana.

            I ka Poalua i hala i hookiekieia ae ai o Mr. George Lucas ma ke kulana Kakauolelo Mua no ka Aha Kaapuni o Oahu nei, ma kahi o Mr. F. W. Wanabega @ hoopauia a o Mr. C. F. Peterson hoi ma kahi o ka mea i hookiekie ia ae la. Iloko o na poe noi hana lehulehu, @ lilo kahi ia Mr. Peterson, he opio Hawaii no o ka aoao Pi Gi. He mau hope laua a elua no ke Kakauolelo o ka Oihana Hookolokolo.

            Ua lohe mai makou, ma ka Poaono, la 2 o keia malama, ma kekahi mau kauhale ma kahi kokoke i ke alanui Moiwahine ma Apua, ua ulupa iho la kekahi makai i kana wahine a eha. O ke kumu, pela ko makou lohe, ua hoao iho keia makai e wawahi liilii i kekahi aniani kilohi alohilohi o luna o Mauna Tamana, a ua loaa pono aku oia i kana wahine mare, a o ka punua ua holo aku la e pee, no ia mea i paluku iho ai oia i kona kokoolua. A ua lohe pu mai makou he aniani maa mau loa ia no ka kela i ka makaikai ia e na kolea kau ahua. Ola aku la ia kini, ina pela io. Auwe!