Ka Lei Momi, Volume I, Number 20, 18 December 1893 — Page 4

Page PDF (462.99 KB)

This text was transcribed by:  Sandy Murdoch
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Lei Momi.

 

4

KA LEI MOMI

W  H  KAPU,

Luna Nui a Lunahooponopono,

F J. TESTA (Hoke),

Puuku

 

POAKAHI, DEKEMABA 18, 1893.

 

 

HE HOOLOLI I MANAOIA.

 

            Iloko o keia mau la o kakou e walea nei i na oehuehu kalaiaina like ole o na manao, a mamuli hoi o ka hoomaopopo ana iho a me ke kuekaa pono ana ae a me ka noonoo akahele ana, a mamuli no hoi o-k@ makou kukakuka pono a kaulike ana me ko makou ahakuka malu, ua hooholo lokahi ia e hana ae i kekahi wahi hoololi ana i ka makou milimili nei.  A mamuli nae hoi o ko makou noi mua ana aku nae hoi a ae oluolu ia mai e ko makou Puuku, ka mea hoi nona ke kuleana pilipaa, i pono ai ua hoololi la a makou i manao ai.

            O ka hoololi a makou i manao ai, a e hookoia aku ana no ma ka helu mua loa o keia makahiki hou ae, oia no ka mea e pili ana i ka inoa o KA LEI MOMI nei, ke poo hoi o ko makou luhi.  Ua liu wale na la o ka noonoo ana, a e like me na hoakaka maluna ae, e hoololiia ana ka inoa o keia nupepa, KA LEI MOMI hoi a makou i hiipoi ai me ka minamina iloko o na la opio, a e kupaeia aku ana hoi ko makou lei no ka inoa kehakeha o KA MAKAAINANA,ke kumu a me ka mole o ko kakou kulana lahui.

            Ua minamina no makou no KA LEI MOMI a makou i hiipoi mailani ai me ka hoomanawanui pauaho ole, eia nae, aole i oi aku ia lei i ko makou manao hou ana iho nei mamua ae o ko kakou noho pakahi ana aku ma ke ano o KA MAKAAINANA i aloha i kona aina, kona lahui a me kona Moi.  Aka nae, aole o keia hoololi ana he mea ia e loli ae ai o ko makou kulana kalaimanao no ka pono laulaha o na makaainana oiwi a pau loa o Hawaii nei.  E hoomauia aku ana no na kalaimanao ana e like la me ia i keia wa, me ka manaolana hoi pela mau aku'no a ka hopena.  No Hawaii i keia la, no Hawaii i ka la apopo, a no Hawaii a mau loa aku!

 

 

            Eia kakou i keia wa iluna o ka ohuku al@, ua pae a ua loaa aku la hoi ka nalu e pae ai a hoea loa i kula.  Hoomanawanui iho no hoi kakou la, e like no me ka maa, a aohe no e hala ana, o ka oku ae koe i keia mau la koke iho, a ke kau pono iluna iho o ke kuala o ia nalu, o ka pae no ia a o kahaone no ka pahuhopu.  E makaala, ina iho!

 

 

"HUAI KA ULU O LELE."

 

            Mai kela helu, mai a keia, ke hoike hou aku nei no makou aole o Kuhina Waiwai Damona i waiho aku i kona kulana oihana, eia nao, ua hoopauia na kakauolelo Hawaii ona i inoia ai e na hoa hoohuiaina ona, mamuli hoi o kela olelo hooholo a ka Ahakuka Pi Gi.  Ua mahalo makou i ke kulana ana i lawe ai ma ia mea, aka, aole o makou wahi mahalo iki nona no kona waiho ole aku i ka hana mamuli o kona hilinai ole loa ia e na hoa Pi Gi ona.  Na keia haalele ole ona i hooi loa mai ia makou i ka hoopalaimaka wale iho no o kona manao makee Hawaii, eia ka o ka pololei maoli he hoomeamea wale no a he uhiuhi lau mamane.  Ua hooholo mua no oia e hoopau, a he uhiuhi wale no kona ae ole, oiai, aole oia i makemake e a@amo i ke koikoi o ia hana.  No kona alolua no, kiola okoa aku la i ke kaumaha maluna o kona mau hoa o ka Ahakuka, a loaa hoi he wahi puka nona e oili ai, me ka olelo iho ua hoopau oia i kela mau opio Hawaii mamuli o ka hooholo ana a ka hapanui, a o ka ka hapanui kauoha ke hooloheia.  Ua ahu wale ia noa, aohe mea e nalo ai.

 

 

            Omaimai o Kole, ka Peresidena, i na la makamua o keia pule iho la, a ua koho wale ia ae no o ke kumu o keia mai ona, oia no ka hopohopo o kona manao no ko lakou hopena o keia mua koke iho.  Ina paha he mai na na aumakua, aohe e eu koke a puka iwaho me ka hana ole ia e kekahi kahuna, aka, ua loaa koke kona laau lapaau e ola ai i ka hoea ana mai nei o ke Kowini, me ka upu mua ole o lakou.  E ole ia wahi laau, pioloke nui ae la ua poe kolohe la i ko hai waiwai, a lakou hoi i kaili hookano nui ae ai me na makakeleawe maopopo o ko lakou pakaha.  Eia wale no ka hoi kahi ola la.

 

 

            Eia iho no ia wahi kaaka o lakou i ano omaimai a pii ka leua, oia no kahi Loio Kuhina, ka mea i kaulana no kona piha ike kanawai.  Ke ao nei i ka hula no ka la nui o lakou e uniki ai, aole i mamao loa, a ia wa auanei e huai pau ai i ka ike a i ka lea hoi i ka lewa.  E lewa paha auanei a hemo na maka iwaho @ lewalewa ai, a loaa wahi lewalewa ole hoi no kauhale.  Ua uhi iho kona aahu o ka opili nananakea, aole wale iaia hookahi ia mai, aka, ia lakou no a pau e ia aluka mailuilu, a o ka @mama wale ae no koe.  I kau hana!

 

 

            Ke hoomanao nei no paha ka lehulehu i keia loaa ana o na mea hoopahu iloko o kekahi @ke maloko o ka pa o Makipine, ma ke kua aku o kahi noho o ke Aliiaimoku, i ka po o Mei 31, a na ia mea i hookau aku i ka weli i na pualikoa o lakou a hoi nui ai iloko o Iolani Hale e hehiku ai.  Ua ho@iliia kela hana no ko ke Aliiaimoku aoao, i mea ka e hoopoino aku ai i ka halekoa a kaili hou ae i ke Aupuni.  A hiki i ka Poakolu iho la, ua hulei pau ia ae e ka "Holomua" namu a nakeke ana na iwi e kolohe i ka la.  Ua manaoia paha ia hana i mea no Balauna e hoomaopopo ai i ke ano o na poe aloha aina a makee Alii, eia nae, aole oia i hilinai iki na lakou ia mea i hana.  Ua pololei no kona hilinai ole ana.

 

 

            Noho iho nei ke kolohe a hoike wale ae la no.  Ua hoike ae o Hale Iuena, he kapena makai Pi Gi i hoopauia, na na poe haole kiu olelo e lapuwale a me kekahi poe o ka Oihana Makai, a oia pu no kekahi, i ohumu a hooko i kela hana ekaeka, i mea ka e hiki ai ke kipaku aku i ke Aliiaimoku a me na poe i kupaa mahope ona i na aina e.  Ua maopopo no ka i ka Ilamuku keia hana, a pela no hoi i kekahi poe e ae o ia oihana, aka, ua hoao loa lakou e hunakele loa.  Ia lakou i hoao ai e hana pela, ua huaiia ae la a kuhalahala ana i ka malamalama.  Ua hanaia keia hoike malalo o ka hoohiki, a nolaila, ua hiki loa ke hilinaiia, no ka mea, ua hoike pu ae no ua la mea me kekahi mau kumu kupone nona e ahewaia ai.

 

 

            Na keia hoike i kono aku i ka Ilamuku e hoole loa i ka oiaio o na mea i hoikeia, me kona kuhi ae i ka hoopunipuni o ka mea i hoike ae la, a me kona hoohilikau aku i hoonauia ua mea la mai ka oihana aku no ka lawe i na dala kipe.  Eia nae, me ko ka Ilamuku ike no ia hewa o ua mea la, aole oia i manao ua kupono e hoopiiia.  Nolaila, ua waiwai ole no hoi kana hoole manawa ino iho i keia wa, no ke kaulaiia ana ae la o ia mea huna a lakou.  Hookahi no mea maopopo loa, he au keia no ka huna a upoipoi loa ana i na hana hewa i ku i ka ekaeka haalele loa, a o ka Ilamuku kekahi ma ia mea.  He Ilamuku oia na na welo mikanele o lakou i paikano ae no ka hopo ole a me ka hoopono ma ka oihana, a pehea iho la keia.  Me he la ua makau oia i kela poe haole lapuwale o lakou, a malama mau no nae ia lakou ma ka oihana a hiki wale no i nei wa.

 

 

            Ua loaa mai he wahi nupepa hookahi ma kekahi mokupea i ka Poalua iho la, mai Kapalakiko mai, a ua lilo ae i ka Luna Kiai Awa, eia ka, he mea hanu mea hou oia no ka wahaolelo oili auwina la o ka poai hoohuiaina.  Na ia nupepa hoohuiaina i hoopuka ae ia mahele o ka hoike a Balauna, a o ia mahele he palapala na ke Aliiaimoku.  Ua hoikeia ma ia palapala na hoakaka a ke Aliiaimoku no na mea e pili ana i ke Kumukanawai hou ana i manao ai e kukala, ka hoi hope ana o ka Aha Kuhina, ko Mr. Kolopana kumakaia ana iaia a me ka ae ana o ka Lunakanawai Kiekie i na kinaunan o ke Kumukanawai elau pu o 1887.  Ua lilo keia i mea hauoli no na poe hoohuiaina, ua ike ole nae hoi makou i ko lakou wahi e hauoli ai, no ka mea, ua hooi loa ia palapala i ka pono ma ko ka lahui aoao.  Eia nae, ua minamina makou i ka puka ana ae la o kela palapala i keia wa a ua ehaeha hoi makou no ko ke Aliiaimoku kakau ana me ke kuka pu ole me koua mau Kuhina mamua, a he hoohaahaa maoli no hoi i kona kulana.

 

 

            Ma ua nupepa hoohuiaina la no i hoopuka ae ai o Alapaki Kauka i kona mauao e hoole ana i kona ae i ke Aliiaimoku no ke kinaunau o ke Kumukanawai o 1887, ana no hoi i kokua ai ma ka hana ana, haku ana, hooponopono ana a me ka unuhi ana ma ka olelo Hawaii, i kokuaia ma ia hana unuhi ana e Rev. S. E. Bihopa a me Mr. W. L. Wilikoki, a nele ai no la hoi ka hemahema o ka unuhi ana a ua moo@ihoawa la a me ke poohina waha pelapela.  Ua ike ne o Alapaki, o ke kunou, he ae ia ia kakou Hawaii, luliluli ke poo, he hoole ia.  O ka mea nae i ikeia nona ma ka la 14 o Ianuari, maloko o ke Keena Kalaunu o Halealii Iolani, oia no kona kunou ana aku i ke kuhi ana mai o ke Aliiaimoku ua ike no oia ia mau kinaunau.  Oia no hoi ka alopeka i hoao ae ai @ alapahi i ke Aliiaimoku i na la makamua ona i kau ae ai ma ka Nohoalii.  E  hoole mai ana ka paha oia i ka ike a na maka lehulehu iaia ma ia la.  Eia nae oia ke hoole makawelawela loa nei.  Akaka no hoi ke al@lopelu o keia welo a "Kauka Okolekala," ka mea hoi i hooikaika no ko Hawaii nei pono, a ke keiki  hoi e hoao nei e kinai loa.

 

 

            Pela iho no hoi me ia manao a ua Kauka la i aloha (ma kekahi ano) ia Hawaii nei, oia