Ka Lei Momi, Volume I, Number 20, 18 December 1893 — Page 5
This text was transcribed by: | Joann Kop |
This work is dedicated to: | To all who contribute to this project |
Ka Lei Momi.
Honolulu. Oahu, Poakaiii, Dekemaba 18, 1893
kela palula kale Kaaka a Hanale Kaaka Ua hoao oia e pane aku ia Kuhina Geresehama, a ua paiia kona manao pane a hala aku ia ma ka Mariposa, me ka hoopukaia ne no nae maanei. Hoko o kona kamalii, ua wini aku la oia e kikaho aku i ka mea i laeoo mamua ae o kona lae niu haohao, e pili ana @o na mea u lakou i hookahuli ai i ka Nohoalii a me ke Aupuni o Hawaii nei. E like no ka hoi me ka makua, pela no ka hoi me ke keiki, ka pau pu a ka poopoo hookahi o ka ohumu ana e hookahulihio. Me ka iko maopopo no i na mea a lakou i ohumu nui ai a i hana nui ai, hoao iho la no e hoole makaewaewa mo ka paakiki kohu kekake. Ua kaunui oia e lilo i Loio Kuhina, eia nae, ua ikeia kona mama a me kona papau haalele loa.
E like no me ke ano kamalii o ua palula la, pela no i kamalii ai kela pane ana i ka mea i oi ae mamua ona, a olelo okoa ai oia i kekahi mea i kona wahawaha ia Amerika Huipuia no ka loaa ole mai o ka hoohuiaina a lakou i kaunui ai. O na kumu ana i mauao ai no ke kupono o ka hookahulihia ana i ke Aupuni Moi, oia uo ka Bila Kanawai Loteri, ka Bila Kanawai Loteri, ka Bila Kanawai Opiuma, ka apono ole ia ana o ka Bila Kanawai Hoopaa Inoa o Kanaka, a me ka hoopauia ana o ka Aha Kuhina Balaunu=Wilikoki, me kona hoomaopopo ole iho ua koho he elua o ia hoi ka Bila Hoopaa Inoa mamuli o ke ao ana a ka Aha Kuniua a me ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo mamua ae o ka hala ana o na la he umi e waiho ai imua o ka Moi no kona noonou ana. No Waolani ne la hoi kamalii i kaulana i ka apiki, a eia iho keia, a akaka loa no hoi kona ano mamo na ke kekake eeino leloa. E ahona e hoi i Kula, i ka unaunahi aweawe hoe.
Iloko no na la o ka pulo mua o keia malama, ua palapala aku o Kole, ke Kuhina o ko na Aina E, ia Kuhina Wilisi no kona wehewehe ana mai i ka manao o kela palapala a Kuhina Geresebama e pili ana ia Hawaii nei, ana i waiho aku ai ma ke ano hoike imua o Peresidena Kalivilana, i hoopukaia ae ai hoi ma na nupepa, pela ka hoike ae a ka wahaolelo auwina la o na Pi Gi. Mahaoi no hoi keia wini ana aw lu. Ae, a ua loaa aku he pano kupono no ia mahaoi ana ao, oia hoi aole i loaa mai i ko Kuhina kekahi hoakaka no ia palapala mawaho o ka mea i ikoia oia na nupepa. Aoho i loaa aku ho pane kupono no ka lakou mei i makemake ai. Ua wini io ia no hoi, a loaa aku la nae hoi he pa@o no lakou e ku nai ai i kahi o ka koka maopopo loa. I ka ua mahaoi no paha!
Ma ka la 4 nei i weheia ai a noho hou ka Abaolele e Amerika Iluipuia, a na hoouna aku no o Peresidena Kalivilana i kana palapala. A ma ia palapala, una ka mea e pili ana ia kakou nei, ua hoike aku oia o ka pono a ia Aupuni nui e hana ai no keia hoahanau palanaiki ona, oiai, ua hoomaopopo oia ua hewa ia Aupani ma o kona luna la, a @olaila he mea pono e hoihoi hou ae a i ke kulana mua, no ka mea, aia no ia mea maloko mai o ke kuleana mana kumukanawai o ka Mana Hooko. Ua hooia aku no hoi oia eia i ke Kuhina maanei kana mea i kauoha ai no ka hooko aku, a e hoikeia aku i ka Ahaolelo na mea a pau e pili ana no ia hana ke hookoia, ke loaa aku hoi i ke Aupuni na mea a pau loa e pili ana no ka hookeia ana o ua hana la. Ua hauoli nui ae na poe la me ke akaka ole no o ko lakou wahi o ka hauoli ana, aka, ke hoomaopopo lea ia iho ua palapala la, e ikeia iho no ke kupaa o ka Peresidena e hookoia ka pono, a ke hooko io. ia, e hoomau mai no i ka hoomalu a kakoo ana a hiki i ka wa e ka hou ai o kulana e like me mamua. Aole ona manao e nanamaka mai.
Aikena wale no hoi na hana o@haa a na kolea kauahua a pakaha o keia au. Oi noke nui iho nei i ka hailiili a i ka hapala lepo i ke Aliiaimoku me ka imihala wale, a no ka pala paha hoi kahi o ka ahui maia, eia ke hoao nui nei e imibala wale no i na hoa o ko ka Moi Aba Kuhina. I kekahi po i hala iho la, ua imi niu ae i ka pa a me ku hale noho o Mr. Keoni Kelopana, a ua ikeia ua huhewa ka ike a @a kiu, oiai, aohe mau pu e ae i loaa aku mawaho ae o na pu i hoike mua ia i ke Aupuni Pi Gi mahope koke iho o ke kahuhhia ana, a pela aw no hoi i ko Mr. Petesona hale noho, aole nae hoi i kome ilaila no ka nele i ka palapala huli ole, Huhewa no hoi ua lalau, a loaa he mea no ka Uamuku e mibi ai no keia hana hilahila a kona poe. He hana keia i ku i ka @eomakeaka, a he mea hoi no lakou e hilahila ai. Malia i hana nui, i loaa kahi mea e olelo ai eia na alakai o ka aoao makee Alii ke ake nei e hoala ae i kipi oiai no keia mau la opikipikio. Lalau a hunewa maopopo, a ku no hoi i ka hilahila ole. Imi hou ia ae, oiai, aohe i pala ae la ko@n paia.
A hiki mai i keia la, aohe men i hookohuia aku i Lunakanawai Apana no Ewa.
Na ka “hawaii Holomoa” mai ka lepo i kipehi, a piena honua hoi ke pooko’i “hookuonoono lahui,” a hapala haukae ana i ka “banana.” Hoomaopopo o;e no hoi i ka makou, he kumuhana ia na makou i makemake, a he wa no e hoea mai ana e laulima pu aku ai ma ke kalai like ana ma ia mea. No ka nele mai no hoi ke kumu i hoala ole ai ko makou Puuku, oiai oia i hoaiai ai ma “Ka Makaainana,” aole nae ia he hewa nona a oukou e keeo mai ai.
Apopo ka la hoomanao o ke Kula Kamehameha i ka la hanau o ke Alii B; Pauahi
Bihopa, ka mea nana ia kula i hookumu, a ua konoia na Hawaii a pau e hele aku no ke kahua o ke kula no ka hoolohe ana i na haiolelo a me na mea e Lanaia ana e na baumana. O ka imi nui o ia na opio Hawaii mamuli o ka loaa a me ka waiwai o kekahi Alii Hawaii, o ko na Hawaii hele nui aku, a e lilo hoi ia i la no na Hawaii ma keia mua aku, me ke kapae a nana ole aku hoi i na kulana kalaiaina o ka aina nei. Pela no na hoakaka ma ka hoolaha e puka aku nei ma’ka aoao elua o keia helu, a e hewa ole no hoi ka lahui ke alu like aku ilaila, he mea hoi i ike mua ole ia mamua, a pela no hoi makou e uwalo aku nei i na poe a pau. Mai kuihe iho, aia he pono a he ola ilaila.
Aole o ka haule e make loa ai o ka makamaka “Hawaii Holomua” ka makou i olelo waie ai, aka, o ka houle o ka heluna o na pepa e laweia ai ma keia mua aku, a ua hoopukaia no hoi me ke ano kuio ole. Manao paha ka makamaka he hupo haalele loa hoi makou, me ka ike aku no he makaukau hoohana ko lakou i oi ae i ko makou, oiai, aia no hoi ilaila e paiia nei ke kino o ka makou luhi. Aole ia he wanana na ke “kaula wahaheo,” aka, he kahouka no ia no neia mua aku o ka kakou hana hookahi. Ina ua oi aku ko oukou hilinai i kela hapauea nana oukou i hoike aku i keia lohe olohewa o ka manao, alaila, me oukou no ia, oiai, ua makaukau mau makou i na wa a pau e pale aku i ke ino. Ua pa leo pu makou no keia ae la i ka Poaono iho la, a ke panai aku nei hoi makou no na haihili e ke ano kamalii oha kulai, - E hoi no ke ino i ke ino!
Iluna o ka Naniwa i kakahiaka Poalima nei o Mekia Wodebausi, ko Beritania Nui Kuhina Noho, a i ka hoi ana mai no kula nei, ua oina mai na pu aloha nona i kulike hoi me kona kulana. Ua laweia aku a hoihoiia mai aia e kekahi waapa o ke Kamepiona.
Na Lono a me na Hoohaili e Kena Kakahiaka.
Aohe na paahana o Kawa i hookuuia no ka hele i ka lakou mau hana like ole; ke ano pioloke nei ka lehulehu; e hooleleia mai ana ka na koa Pelekane me Kepani, no ke kokua ana i na kanaka o ko lana mau Aupuni a me ke lakou mau waiwai; a ua palupalu wale aku no ka ko K@le manao i na luna kiekie o na aina e; aia na kiai me na ohenana iluna o na oioina puoa o Iolani Hale, e like no me na la i hala ae, kahi- i makaala ai no ka hooleleia mai o na manuwa; a he mau koa ka i kiai ae i na wahi o na luna kiekie o na aupuni Beritania me Iapana’ a ua waibo aku na makai kanaka Hawaii i ka hana no ka ae ole e amo i ka pu no ke kae aku i ko lakou Moi a ia Amerika.
O ko makou wahi hoohaili nae ma ke kilo ana, me he la –
Ke ao aku nei makou – “E moe malio i ke kai o ko Haku.” Mai eu, mai hele a mai olelokaha wale aku no.
He Ahailono Hoohikilele Hauli.
Ua hoea mai i ka waenakonu po Poakolu i hala, mai Kapalakiko mai, ka mokumahu kiai Corwin (Kowini) o Amerika Huipuia, a ku no iwaho a i ka hora 6:30 o kakahiaka nui Poaha iho la i hookomo mai ai a me-ku ma ka poe mawaho ae o ka uwapo o ka Hui Kaamahu. Mamuli o kona hoea ana mai la me ka lohe mua ole ia, ua nui na holoholo olelo ana no ke kumu o kaana huakai kuikana o ka hoea ana mai la “me he aihue ia i ka po.” Ua haalele aku oia ia Kapalakiko me ka malu a me ka maopopo mua ole i ka wasn@ konu o ka po e ka la 4 nei, me ke akaka ole no hoi i na luins a hala ekolu a eha paha la, a akahi iho la no a maopopo no Honolulu nei ka lakou e holo nei, a ua hoea mai ianei iloko o eiwa la holo.
He wahi moku maemae no i ka nana aku o 213 tona, me eina kia, he ekolu i-a o ke kia mua a he 307 ka ikaika lio o na enegini mahu. Aia iluna one he ekolu mau pu ki pinapinai, a he 30 hoi ka huina nui o na kanaka e luna. O kekahi keia o ko Amerika Huipuia mau moku e kiai nei i na poe pepehi sila ma ke Kai Berina.
Mahope koke iho o ka hookomo ana mai, ua lele mai kona Kapena iuka nei me kekahi puolo palapala nui no Kuhina Wilisi, a na kau aku ma ke kas a hala loa no kahi noho o ke Kuhina. Ua ukali aku o Kani-
[Nana koena ma ka aoao &.]