Ka Lei Momi, Volume I, Number 20, 18 December 1893 — Page 6

Page PDF (459.85 KB)

This text was transcribed by:  Ululani Victor
This work is dedicated to:  Ka Moiwahine o Liliuokalani

Ka Lei Momi.

 

6          HONOLULU, OAHU, POAKAHI, DEKEMABA 18, 1893.

 

KOLOPANA IA KAKINA.

 

PA KA LAE, NINIU KE POO, NAUE KE KUI, LEWA NA NIHO!

 

A Haupa Hewa ana ka Waha Hauopi i ka Io Pahulu o ka Wahahee!

 

            O keia malalo iho ka palapala pane a Mr. Kolopana ia Mr. Kakina, a makou hoi i hoomahui wale aku ai no ma ko makou helu i hala, a i hoolahaia ae ai hoi e na nupepa "Holomua" namu a me "Buletina" ma ke ahiahi Poakolu, la 6 nei.

 

MR. LUNAHOPONOPONO:

            O B. A. Kakina, ka mea i kakau mai ia Mr. A. Rosa ma ka la 16 o Maraki, 1893, e olelo ana aohe ana koilipi e hookala ai, aohe i makemake a aohe no hoi e ae e lawe i kekahi oihana, mahope mai nae ua ae e lawe aku i ka hookohu mai ke Aupuni Kuikawa aku ma ke ano Elele a Kuhina Nui, a ua ike ae hoi i ke kupono iaia e pane loihi ae i ka hoike a Komisina Balauna a e alako aku hoi i na mea a pau e hiki ana iaia e pili ana no'u, a i na mea hoi a'u i olelo ai a i olelo ai iaia he mau la mamua iki iho o na hana e hoomanao loihi ia ai, i Ianuari 17, 1893.  Nolaila, ke lawe mai nei au i keia manawa, me kou ahonui mai hoi, e hoomaikeike aku i ka'u i hana ai a i olelo ai oiai ia mau la poina ole.  E hoike pu aku no hoi au i kekahi mau mea a Mr. Kakina i olelo a i hana ai ma na la i oleloia.

            Ua olelo ae o Kakina ua hele aku ka au imua ona me ke ano pioloke pihoihoi ma ka la 14 o Ianuari, hora 10, a hahai aku la iaia i ko ka Moi manao e kukala i kumukanawai hou a nonoi aku la i kana ao mai, aka nae, ua nele hoi kona olelo ae i kana i ao mai ai ia'u.  Peneia iho na mea maopopo loa:  He manawa uuku mahope iho o ka hora 9 o ke kakahiaka o Ianuari 14, 1893, mahope iho o ka huli hoi ana mai o ko'u mau hoa a me a'u pu mai ka halealii mai; ua lohe iho au i ka manaoo ka Moi e kukala i kumukanawai mahope iho o ka hookuuia ana o ka Ahaolelo.  Ua kahea koke au i ko'u mau hoa e akoakoa mai a kukakuka iho la no ia mea, a ua hooholo makou a pau aole makou e ae i kekahi mea o ia ano.  Ua hele aku o Mr. Paka i o ka Moi la e hoike ai iaia ina ua pololei ko makou lohe, e haalele koke oia ia manao ia manawa a malaila aku no, oiai, aole makou e hiki ke ae aku.  Mahope iho o ko Mr. Paka haalele ana mai ia makou, ua puka mai au mai ka Hale Aupuni mai a hele pololei aku la no ke keena o Mr. A. S. Hakawela.  Ua hahai aku la au ia Mr. Hakawela i ka u mea i lohe ai a me ko ka Aha Kuhina kukakuka ana no ia mea, ke kulana a makou i lawe ae ai, a ua olelo hou aku no hoi iaia, ina e hoopaakiki ka Moi ma ke kukala ana mai i kumukanawai, e waiho koke aku no au ia wa, oiai, aole au i lawe i kekahi noho iloko o ka Aha Kuhina mamuli o ka hooia ana e kakoo aku au i kekahi kahua alakai o ia ano.  Ua nonoi aku au iaia e kakau mai i palapala waiho, i makaukau ai hoi me a'u ke manao nae hoi au e hooko aku pela.

            Ua pane mai o Mr. Hakawela, he mea oia na'u i ike he hoa'loha mau oia no'u a mea ao mai no hoi i kekahi wa, a he hookahi no hoi hora mamua iho ua kipa mai oia e ike i ka Aha Kuhina iloko o ke keena malu o ke Kuhina Kalaiaina a haawi mai la i ka mahalo ia makou no ka hookohuia ana mai, me ka olelo ana mai, "He mau kue anei kekahi ou, ke noi ae au ia Mr. Kakina e hele mai a e kamailio pu me kaua?"  Ua pane aku no hoi au aole, a ia wa ua hele aku oia a ke telepona a kahea aku la ia Kakina a nonoi aku la iaia e hele koke mai.  Iloko o ka manawa pokole ua hoea mai la o Kakina a kamailio aku la au i ka'u moolelo.  I ka pau ana o ka'u kaao ana, ua hookapakahi aku la o Kakina i kona papale ma ke kua o kona poo, anaanai ae la i kona lae, a olelo mai la, "Aole i maopopo ia'u heaha la ka mea e hana aku ai no keia mea."

            Ua pane koke ae au a olelo aku la:  "Aole loa au e ae owau kekahi mea ma kekahi kumukanawai hou, ina no ua kue au ia oe a me kou mau hoa'loha e pili ana no ka hoopauia ana o ka Aha Kuhina o Balaunu Wilikoki.  Ke manao nei au e hoomaopopo ia'u iho a pono imua o na kiionohi o ke anaina kalepa, a nolaila, ua ahona no ko'u waiho aku mamua ae e ko'u ae aku ia mea."  Haka pono mai la kona mau maka ia'u a olelo mai la:  "E Kolopana, he haawe kaumaha a koikoi loa keia maluna o kou mau kipoohiwi, a mai haalele oe a manao paha e hana pela malalo o kekahi kumu, no ka mea, ina ana oe e haalele e hookohu aku ana no ka Moi i Aha Kuhina hou ano, a aole no paha lakou e hookuemi iho ma ke kakau hoapono ana aku a me ka ae aku hoi i ke kukalaia ae o ia mea, a mamua ae hoi o ko kakou hoomaopopo ana ua onou ia mai he kumukanawai iloko a ilalo o na puu o na kanaka o keia aina."

            Ia makou ekolu nae e kamailio nei ua hoea ulia wale mai la no o W. O. Kamika iloko o ke keena.  Ua hoomau aku no ko Kakina kalekale ana a me ka olelo mai, "E hele koke aku ano i ka Moi a e ae aku iaia e hoopau ae i keia manao ona."  Ua pane aku au ua hoouna aku makou ia Mr. Paka ilaila, aole nae hoi makou i lohe iki mai iaia mai.  Ua olelo mai o Kakina, "Hele aku oe a olelo aku iaia (Moi)."  Ua pane aku au aole loa e hiki ia'u ke hele aku e ike iaia ia manawa, oiao, e komo lole ana oia no ka liuliu ana i ka hookuu aku i ka Ahaolelo.  Ua pane mai no oia me ka olelo mai. "Heaha ke ano e ae o ia?  Hele aku oe e ike iaia i nei wa ano, ina no e ike aku oe iaia ua olohelohe."  Ua hoole loa au, ia manawa i ninau mai ai oia ia'u ina paha ua like ke kupaa o ko Petesona manao e like la me ko'u, a ua pane aku au ma ka ae.

            Ia wa oia i nonoi mai ai ia'u ina paha au e ae e kii ia Petesona a e lawe aku iaia ilaila ia manawa koke iho.  Ua hele aku au e kii ia Mr. Petesona.  I ka halawai ana aku me ia ma kona keena, ua hoike aku au iaia no ka'u mau kukai kamailio ana me Hakawela, Kakina a me Kamika, a hoike aku la hoi iaia ua makemake lakou e ike iaia a me a'u pu.  Ua hele koke aku maua a ko Hakawela keena a hoomaka hou no e kamailio i kela kaao mua, a ua hoopauia ke kamakamailio ana mamuli o ko Kakina nonoi ana mai ia Petesona ina paha oia e haawi mai i kona ae ana iaia (Kakina) e hele aku a e hoomaopopo ina paha e loaa iaia he kakoo ana i ka Aha Kuhina ma ke kahua a lakou e kue aku ai i ke kukalaia mai o ke kumukanawai hou a aole hoi o ka haalele aku.

            Ua haalele aku maua a hoi aku la e hoomakaukau no ka Ahaolelo, oiai, iloko o hapalua hora mai ia manawa aku e hookuuia ai.  Ia makou i haalele aku ai i ka halealii ua hele pololei aku au i ko Kakina keena e hoike aku iaia no na mea i hanaia, oiai hoi, ua lilo mai la oia i hoahana pu me makou no ka pono o na poe a pau mamuli o ka loli ana ae o na ouli o ka manawa.  Aole nae oia i loaa aku ia'u ilaila, aka, mahope mai ua ike au iaia e ku ana ma ke kowa hamama o ka Hale Aupuni  Ua kono aku au iaia i ko Mr. Petesona keena a ilaila i kuka ai maua no keia kumuhana me kekahi heluna nui o na poe kalepa, a'u i kono ai ilaila no ia mea; malaila i waiho aku ai o Kakina ia Petesona no kona apono mai i kana kahua no ke kue ana aku i ka Moi me ka ikaika, a e kukala ae hoi i ka nohoalii ua hakahaka, e hoolele e ia mai nae hoi na koa o Amerika Huipuia ma ia manawa iho no ka hooko maoli ana aku i ka hana.  Ua noho no maua ma ka Hale Aupuni a hiki wale i ko ka Moi manawa i kauoha mai ai ia maua.  Oiai na kapuai e koele ana no ka Halealii, ua holo awiwi mai la o W. O. Kamika ma ka lio a kaohi iho la ia'u ma ka aoao o ke kia hoomanao o Kamehameha.  Ua olelo mai oia: "Mai makau oe, e Kolopana, ua pau na pualikoa o ka Bosetona i ka makaukau e lele mai, aia na pono kaua a pau iloko o na waapa, a e pae koke mai no lakou i kula nei me ka emoole ke hoike koke ia aku."  Ua pane aku au e huli hoi aku ana makou ekolu i haalele ai i ka halealii ilaila no a ua manao au e haalele ka Moi i kona manao.  Olelo mai oia, "Hoike mai ia makou ina he makemake kou i na pualikoa a e loaa no lakou ia oe, e like no hoi me ka mea i maopopo lea i ka lehulehu."  Ua haalele io no ka Moi i kana kumuhana.  Mahope loa iho o ia auwina la ua halawai hou au me Kakina a ua olelo aku hoi iaia ua pau ae la no ka pilikia.  Ua pane mai oia: "Aole loa pela, ua manao oia e hoala hou mai i keia kumukanawai i kahi wa aku, a aole loa e hiki ia makou ke manaoio ae i kahi mea okoa ae."  Eia nae ua koke wawae like aku no maua a kona keena.  Oiai malaila, ua komo mai o Wanabega a me J. B. Kakela.  Ua kamakamailio makou no na mea i ulu ae ia la.

            Ua ninau mai o Kakina ina paha au e lawe a noonoo i kekahi manao.  Aole i maopopo ia'u kana mea i manao ai, a haalele aku la au iaia me ka olelo ana ua maluhiluhi loa ia au no ka lawe ana mai a noonoo i kekahi manao a noi paha.  Mahope iho o ko'u haalele ana aku iaia ua komo aku au ma ko W. O. Kamika keena, aia ilaila he anaina nui o ka lehulehu ka i akoakoa ae, a oiai hoi au i komo aku ai ua kahea mai lakou ia'u e kamailio aku no na mea i hoea ae ma ia la, a o keaha la ko'u manao no ka ka Moi mau hana mahope aku.  Ua hoopuka hou aku la au i ka'u i olelo ai ia Kakina.  I ka pau ana ae o ka'u kamailio ana,