Ka Lau Oliva, Volume IV, Number 7, 1 July 1874 — Na Iwi o kekahi Koa.-He Moolelo Oiaio. [ARTICLE]

Na Iwi o kekahi Koa.-He Moolelo Oiaio.

[Ua unuhi iho nej makou i keia wahi moolelo ano kupanaha malalo iho, no ka hooia ia ana mai no kona oiaio, a ke waiho ia aku nei imua o na makamaka o ka Lau Oliva ma kona ano maoli, aole hoi ma ke ano haku epa, oiai, o ka oiaio,>a me ka pono wale no na mea i makemake ia. L. H.] I ka wa a kekahi kikiao makani ikaika (hurricane) e pa ana maluna o na papalina nliuli o kekahi o na muliwai nuio Amerika Huipuia, oia hoi ka Ohio, ua pulami hele aku la i na laau me na mea kanu e kokoke mai ana ma na kapakai o ua muliwai nei, a hiki loa aku i ke awawa o Miam, kahi i noho ia e kekahi kanaka mahi mea kanu, nona ka inoa o William F. Rogers, nana ka mahinaai nui kaulana o ke awaawa o Miam, i kapa ia o ka "Oid Anderson Farm." I ka la mahope iho o ka pau ana o ua ino nei,- July sth, 1873, ua hele aku ua Rogers nei a puni kana pa mea kauu, i ike ia'i ka nui o ka poino a ka ino i hana ai maluna o ka aina. I kona makaikai ana, ua ike aku ia ua pau loa na laau nunui i ka hina. Ua oi loa aku nae kona minamina i ka ike ana aku i ke kainu Oka nui kahiko loa ana i malama ai no na makahiki he lehulehu, ka mea hoi nana i pale ae ka wela o ka la mai ka hoomaloo ana i na mea kanu liilii me ka malu o kona mau lala nunui, e waiho mai ana i lalo. Ke kumu laau nui hookhi keia i ike ia> a ua kapa ia kona inoa, o ka " Makua o na Laau." Mai na la mai oka Generala kaulana o Greoki Wasinetona ka ike ia ana 0 keia laau, a ua heluhelu pinepine ia no hoi kona moolelo no ka hoomalumalu ana 1 na koa o ke kaua o ka makakiki 1776, mai ka wela o ka la, a me ke koekoe o ka ua, a he hale hoomoana hoi no lakou. I ka makaikai ia ana aku o kona kino e Rogers, ua ike ia kekahi mea kupanaha. He umi kapuai mai kahi i ku ai i ka lepo, hoomaka ae la ka ohaka o loko, he kanakolu kapuai ka hohonu. Maloko o keia ohaka, na loaa aku na iwi o kekahi kanaka koa, no ke kaua o 1779, ma waena oSt Clair, kekahi alii koa kaulana o Amerika, me na Uikini ona uiulaau. Ua hikilele o Rogers i ka ike ana aku i neia mea, me ka ninau ana iloko iho ona, pehea la i hiki ai keia kanaka iluna lilo, aole o kanamai o ua mea he kiekie; a pehea la ka loihi o kona waiho ana iloko o keia lua kupapau o ka lewa. Ika hoomaopopo ia aua iho, ua ike ia he kahiko loa ka waiho ana malaila, a no ke komo mau paha o ka ea, ua mau no ka paa o na ami ma kekahi niau wahi. Ma ka aoao akau o kona poo kekahi moku, me he'la o ka liana a ka pahikaua a kekahi koa kaua lio, a o koua lima akau ua hai ekolu pauku. Ma ia wahi hookahi no, ua loaa aku kekahi wahi buke hoomanao pakeke, he mau pihiaahu koa kekahi, ua kau ia ka hoailona makahiki o 1772 inaiuna. Iloko o ua wahi buke nei, ua loaa iho ia Rogers keia mau lalani, ka moolelo hoi o ke pio a ka " Makua o na Laau

"O Roger Vanderberg ko'u inoa, ua hanau ia au raa Lancaster, Pa., a he kape* na no ka puali kaua Revolutionary. Owau kekahi o na ukali o ka Alihikaua Wasinetoua, i ke auhee ana uia Jeresvcs, a ua 110 lio au malalo o Arnold, ma West Point. I ka M. 11. 1791, ua maki aku au me'Bt, Clair e kue aku i na Ilikiili o ka Akau Koniohana mai ka lakou luku hoomainoino ana i na ili keokeo. A i ka hoouka kaua a ia Generala o ka la o o N o\ emaba o ia makahiki hookahi, ma ua laina o Waba#h, owau pu ma laila i keia hoouka kaua ana, La ku au i ka pu, a lawe pio ia e na enemi. Me kuu liiua akau i welu* welu i ka poka, ua lawe ia aku au i l T pper Pique, kahi noho o na enemi, a ma laiia e kau ia mai ai ka hoopai weliweli a na iliulaula meuemene ole maluna o'u, Aka, mamuli o ka hoomanawnui, a uie ka wiwo ole, ua pakele mai au, a ua hoio pololei msu au ma keia alanui, me ko alualu hele miū o ka enemi mahopē o ko'u mau kapu-

i ai wawae. I ko'a hiki ana mai ma lalo o keia laaa, oa wikiwM ino aa i ka pinana ana a k&n ilnna, me ka manao e pee, aka, ike koke iho la aa i keia ohaka, a i wahi e nalo loa ai, ua hoohoholo malie mai aa ia'u iho, a auwe! he make ka. Eia au he maa •kapuai ka hohonu mai ka waha mai, a pehea la au e hemo hou aku ai ma waho. O, eka make, pehea oe i hookoe mai ai i ka hanu ana a ko'u mau ogana o ke ola, a haawi mai hoi i ko'u noonoo ka makapo e alakai hewa i ko'u mau kapuai iloko o keia lua kupapau weliwell Oka lilo anai pio na ka ili ulaula, ua ahona iki ia mamua o ka makei imiiaeko'u maukapuai wawaer E o'u mau makua, na kini me na makamaka, no oukou ke kulu ana a ko'u mau waimaka, a o ke aloha ana me ko ke ao." Ma kekahi aoao mai o ua wahi buke nei, ua ike iaiho keia: "Nov. 10, 1791. — Elima la me ka ai ole iloko o keia hale paahao oka Oka. Ke helelei iho nei na pakana huihui, ke kokolo mai nei ka opili, ua hele a hakahaka o loko, poniniu ke poo; ao ka make wale no ka'a e kaii nei. E ke Akua, e kala mai i na hewa i hanaia e kau kauwa nei, a hapai aku iaia ma kou Paredaiso nani E aloha mai ia'u." Ua kau leta aku o Kogers i na luna aupuni o Lancaster, Pa., e hai aku ana i ke ano o keia mea kupanaha, me ka ninau pu aku ina ke ola nei kekahi o kona ohana. Nui na makaikai i hele'aku e ike, a i keia la, ke ku ala kekahi kia hoomanao ma ia wahi, ito ka hoomanao ana ia Roger Vanderberg, ke kanaka koa i haawi pio ia ia ilio i ka " Makua o na Laau." " Kupanaha na hana a ke Akua."

E hoomanawanui a mai hoowahawaha ikou aahu kahiko a ano nahaehae, oiai o ka mea ia i loaa ia oe, aia a loaa ke kumu, alaila nana aku o ka mea hou, a aole mamua ae. Oka aie kekahi o na kumu nui nana e hoilihune ka noho'na o ke kanaka.

Ua minamina makou i ka waiho ia ana o kekahi manao maikai c piir*iui i ka " Palaualelo," aka, e malama anano nae makou no keia malama ae. Ke kumu o keia, no ka piha loa i na mea i haawi ia i ka mea hoonoho, oiai. ua pauloa na manao i ka hoonoho ia i ka hua kepau, a nolaila ka piha e.

Ua malama ia kekahi halawai nui no ka pono Hoole Waiona, ma ke ahialii o kekahi Sabati i hala, ma ka Luakini o Kawaiahao, a ua lehulohu ka poe i hele ae. Ua apono ia kekahi mau olelo hooliolo no ka hoole loa ana o ka halawai i ke komo ana mai o ka waiona ma Hawaii nei, me ka pakui pu ia e na haiolelo e kekahi o na Lunamakaainana, me kekahi mau kanaka a haole kamaaina, e kue ikaika ana i keia mea he waiona. Ke hoomaka nei ka pii ikaika o ka aoao Hoole Waiona, a ina e man ka hele ana imua, aole e liuliu o ka lanakila ana no ia o keia hana maikai.

ka mahina i hala, ua hoike ae kela a me keia Kula o ka A|iana o Kona nei ma na wahi i hooniakaukau ia e ka Papa Hoonaauao no ia mea. Ua ike ia ka pii ikaika o ka ike o na pulapula Hawaii; a ma ia mea, ua lioike ipai lakou i ka hooikaika o na kumu uia ka lakou hana oke ao ana. oka hoike ana aku i na hana iiiaikai, ke ala ix>no, a me ka hookanaka makua, o ka haawiua kujK>no wale no ia a na makua e ao aku ai, i mau ai ka pii ana o ka ike mawaeua o na opio.

r* ike Ift ka wela li&liana o ka la ina helKHloma i hala iho nei Ikiiki ino' loa ka papa ana o na kukuna ke hiki aku i ke awakea, mau no nae ke puauuanu o na kakahiaka nui, me na aluna ahiaiil lie hoolawa ana pab* 1 ka makemake o na kanaka, o ke awakea no ka poe puui i ka numehana oke kana nui oke ao; a o ke kakahiaka hoi me se ahiahi, no ka poe i hoohihi ika huihui ona ah« makani. u £ hoomaikai ia ka inoa o ka mea naoa i hoolawa mai k«ia mau pouo o ke ola kiuo. n