Ka Lau Oliva, Volume IV, Number 11, 1 November 1874 — Ke kulana o ka Hawaii. [ARTICLE]

Ke kulana o ka Hawaii.

[ N0 pu. Lao

EkaL H., o ka Lau Oliva \ Aloha oe Mamuli o kou hoopa ana mai ia*u e komo aku iloko o ke kalakalai manao ana ma na inea e pili anā i na pono a me na pomaikai o ke kanaka Hawaii, ua ulu mai ko\i minao e hoopuka i ke akea i na mea e pili ana i keia kumumanao e like me ka ike uuku i loaa mai ia'u. Ua hauoli au i ko'u lohe ana i kou mau manao lokomaikai no ka wehe hamama ana i ka ipuka no ke kuka ana i na mea e pili ana i ke kanaka Hawaii } i kona pono a me ka pomaikai o kona aina, a na ia mea i kono ikaika mai ia'u e hoike aku i ko'u manao oiaio me ka piliwale oie. Ma ka'u mau wehewehe ana malalō o keia poo, a e hoomaka mai ana au ma ka hoike ana'ku i ke ano a me na hopena i ike ia ma na au o na Moi, e hoomaka ana mai ke au o ka Moi nana i nai ka Paemoku a lilo i aupuai hookahi. Iloko <> ka noho'na o na kanaka i ke au o Kamehameha 1., ua ike ia aia keia lahni e noho ana malalo o na hookeleia anao ke aupuni e ka Hawaii ponoi maoli, a malalo 110 hoi ona kauawai oolea. Oka hopena o ka nui o ua kanawai 0 ia luanawa, ho make. Ma ka noonoo ana oia wa, oia ke au pouli o ka aina, me he 'la, i mea e malu ai ka noho'na malalo o nakanawai, ua kauia me ke oolea, a i ka nana aku 110 hoi, ma

na mea i ikeia ia manawa, o ka mea nui, oia no ka piha a laupai o ka aina i na pono a pau o ka noho'na o ia wa, a me ka piha pono o ka aina i na kanaka; ua malama na 'lii i na kanaka, a pela no hoi na kanaka i na 'lii; ua kaana like ia na pomaikai e like me ka naauao, a e like hoi ine ke koa a me ka ikaika o ke kanaka, — ua hoohanohanoia oia a lioopuuahele ia. Ma keia mea, ke i nei au, o ko'u kulana nia na mea e pili ana i ka pono o ke kino, ua oi aku mamua o ko keia wa, 110 ka mea, 0 ka oi aku o kou kulana inamua o ko keia wa, o kou hookek' ponoi ana iho no i kou Ua n.alw uo hoi #e inanuih <rna kanawai—he oiaio no, lie oolea na kanawai, aka, aole i ili wale mai maluna o ka poe hoopono. Iloko o ke au o ka Moi (Liholiho) Kamehamoha 11., ua aui ae ke auo o ke kulana o ke kanaka Hawaii. Ua ike ia no hoi ka hohola ana mai o ka malamalama a puni ka aina nei, i hoike ia mai e ka lokomaikai a me ke aloha nui o na kumu iiiisionari 1 ko lakou wa i pae nnu ai ma ko kakou aiua nei. He pomaikai nui keia i ike ole ia kona lua mai kona hiki mua ana mai i Ilawaii nei a hiki wale i keia wa,— 110 ka mea, o keia poinaikai aole 110 ke kino, no ka mea pau wale, aka, 110 ka uhane, no ka mea mau loa. 2sa ka malamalama i iioopio aku i ka pouli, a hoouoho mai i na pono o ka noho'na i ano e loa ae 1 ko na au niamua aku, a mai anei kakou e hoomaopopo aku ai i ka loli nui ana o keia lahui ma na ano a pau. Ua hoonoa ia ua kapu a pau, ka mea i maa i kalahui, a ua pani ia ma kona wahi na kanawai o iia lahui i noho he mau keneturia iloko o ka malanialama a me ka uaauao, a hiki hoi ke hoo.i.aopopo lea i ua mea a pau e pili ana ia noho'na. O ka hiki ana mai o ka malamalama he pomaikai nui ia, aole ia mea hoole ia, aka, ua kanalua ko*u manao no ka Uookikina ia ana ka inakaukau ole o ka lehulehu o keia paemoku e aano aku i ka pouo i holioia ia mai imua o lakou, aoie i Uolo lea loa ka pono tua ia ljaua aua uuuniui ae o ka poiio o ka haau i akahele ana'ku i ka wa i iko ia aku ai ua makaukan ka lehulehu. Mamuli o keia pankiki loa o na hana o keia au hoomalamalamn, ua huliamahi mai ka lehuk hu me ka hookam.nni —o ka lehelohe kaiae inai, aka, o ka uaau aole i lilo holookoa mai,—ina i lilo holookoa niai, k« mau nfi iu» ka piha 0 ka aiua i ua kao&ka. He nui na {K>ino 1 loohia i ka lahni īioko o keia a», mamuii o ka leie }>&n loa ana e na kapu nana i hooiuāhi i ka iwho'iia o ua kauaka; ua koiuo nuii ua iuo me na hoowalewalo i ka

lahni, i hi^pjsi-aj*komQ mm mafefpe iho o ka hamama ana aku o ka iputa i wehe v ia'akil i ka wal h&t m»i ai ki tnalattpl**t ma ma keia paeaina* a o ka hopena o keia, 0 ka aapo nai anft aku o ka lahui i Ba' irt) 1 hiki pa mm me ka malamaiama, a me ke kaupau ana iho 90 hoi i na hana hewa-4 malu wale noike kanawai oolea, a me he 'la e like me ka paukikf o na hoololi no ka pomaikai, pela no hoi i lumai nui ia ai keia lahui iloko oka make. Ua paiahioa waie ae 110 ka pomaikai i manao ia no 4ca lahui, aka, ua kukonukonu ke alepahu ana a ka make, I ko'u manao, ina e akahele k& hoololiia ana o na mea e pili ana i ka noho'na o ka lahui, alaila, kuonoono iho na mea i ao ia aku ia lakou, a na ia ike no e pale aku i na ino a me na hewa o ke kanaka. Ua emi loa ke kulana ame na pomaikai o ke kanaka i keia au a hiki mai i keia manawa. Aia iloko o ke au o ka Moi Kamehameha 111., (Kamkeaouli), akahi no a ike ia kē kuonoono ana iho a me ka maopopo lea ana o ke ano o ka malamalama i lawe ia mai no ka pomaikai oka lahui. Ua hua mai ka anoano o ke ola n». na w.ahi a pau. O ka moolelo o keia au m *iha i ka hanohano i ka lahui Hawaii, he mea 'la, o ke kulana o na Mii a me na makaainana,

na oi loa ae i keia aa mamna o na au e ae. Ua ike ka Moi, a hookohu aku i kona lahui, a ua lawe ākahele aē oia i ka olelo ao a na loea o na aina e me ka hilinai pu no hoi ikaio o ke one hanāu. Ua ike o Kauikeaouli, mp ka ike o ke kaula, o ka olelo haole ka olelo e ola ai na iwi i na au ma kona hope mai, a ua kukulu iho i kula kahi e ao ia ai na 'lii opio, a oia pomaikai ma ia noonoo ana ona kai loaa i na Moi ma ia hope mai a i keia wa, a aole wale no hoi ona 'lii, he poe opio e iho no kekahl I keia wa, ke hoomaopopo iho kakou, ina paha e hookahuli loa ia ke ao ana

o ka lahui opio e uln ac una ma ka olelo haole wale no, i ko'u manao, aole e liemalipma lu«- , na kaiwW kupono ke kokua i ko kakou mau Moi ma ka hookele ana i ke Aupuni, aka, luamuli oia hemahema, pela oe e ke kanaka Hawaii e hemahema nei a hiki i keia la, a e hookae ia nei iloko o kou one hanau.

Xowai la ka he\ia ? Uahoololiia kakou ma na ano a pau, koe keki hoololi, ai ko'u manao, o keia k;i hoololi ano nui loa, Ina e kapae ia ke »o ia ana o ka olelo kahiko, a o ka olelo liou kai lianai ia aku i ka lahui, ke ike nei kakou i ka hua o ia hana ana i keia la, Me he "la he kumakaia kei:\, N o ke au o Kamehameha IV., me ko Kamehameha V., ua makehewa ka olelo nni ana. Me he 'la o kou kulana ua like, iloko o ko laua noho Moi ana me ka ole. No ka haole na pono a pau.

I ke au o ka Moi Lunalilo, ua pu-a mai na manaolana, aka, ua poi kokeia mai no a ua pio na hoolana ihilinaiia aku ai. Aka, o ka io inaoli o kona mauao, oia no ka manao ana e lalau aku a hapai ae i ke kulana o ke kanaka, a no ka hemahema o ka lahui i ka ike a'u i hai ae la maluna, nolaila, ua liiki ole iaia ke hoike i kona mau iiui, a ua hanle pu na manaolana o ka leliulehu, a o ka hopena oia, e like me ka manaolana o ka lehukhu i koua noho mua aua ae, pola ka hauaii o na leo i ka ike ana iaia ma na walii ana ihele ai, a e like no hoi me ka haule ana o na manaolana, peia no ka e:ui āna o na leo huuoli. ke ano nui no t\;\e o kou kulaua i keia au, ua Uke no tv\e ko ke kauaka home ole, \ ;i ke au o ka manāwa v hoike mai i ke auo o kou kulana nia keia hope nkn, i!<»ko o ka noho'na o ko kakou Moi Kalakaim, ka Moi hoi i paulele» ma o kona ano, a me kaua uiau luuolelo iloko o na kaaheio ike miikaainana. Lh:akahki.k.

la makou i lohe ai ua hanaia ka Ima kikania o Kuiaokahna i wmona, iiaupn la ka manao no ka 41 Hawaii ka heki akalii ma nei mea fee waioua ; oia ka ua nei ua «o ia hai f no ka rnea, ua oleU rua ka mokoaiua o Iliaoi, Amerika, ua hana ia ua uhiui i waioua !