Ka Lei Rose o Hawaii, Volume I, Number 6, 30 April 1898 — Page 3
3
KA MOOLELO
O KA
Mea Hanohano ke 'Lii
J. A. CUMMINS ,
KEONI KAMAKI.
KEIKI PAPA O WAIMANALO.
He aina uliuli maikai o Waimanalo i ulu ia e na mauu maikai no ka hoomomona i na holoholona, ua piha hoi me na laau e ulu ana, a o na kualono na awawa ua piha i na hua ai o ke kuahiwi o na ano a pau, a ua piha hoi me ke ko aki e ulu wale ana iloko o na awawa a me na kualono, o ka heluna o na kanaka e noho ma ke awawa o Waimanalo, i keia manawa, mai kane ka wahine a me na keiki, aia no ia ma kahi o ka 700, he ola maikai ke kino o na mea a pau, he ikaika, a ua mahi nui i ko lakou mau aina a paa i na mea kanu, oia hoi ke Kalo, Uala, Maia, Kulina, Pu, Akaakai, Kauhi, Kapiki, o na ano ai he nui wale aku elike me na mea maa ia kakou mamua.
I ka M. H. 1852 ke kukulu mua ia ano o ka Luakini o Waimanalo, ua kokua kuu makuakane o Mika Kamaki he $500:00 no ka hoala ana i ka hana kukulu Luakini, ua ulu na hana pono iwaena o na kanaka i ka paa ana ae o ka Luakini me ka noho maluhia. Iloko mai o ka M. H. 1853 puka ae la ka ma'i Hebera (Kamola Poki) iwaena o na kanaka, ua nui ka make o na kanaka mamuli o ka hemahema a me ka maopopo ole o ka malaana ia lakou iho, oiai, he ma'i lukuia i kamaaina ole iwaena o kakou ia wa; iloko o keia wa o ka pilikia nui wale, owau nei me kekahi kahuna Katolika o Malakiele kona inoa a me elua keiki lawelawe me maua i ukuia e ke aupuni e kokua ia maua, ua ho-a'o maua e lapaau i na kanaka elike me ka hiki ia mana; a e malama i ka poe ma'i me ke kanu ana i ka poe i make, a ho-a'o maua ma na ano a pau elike me ka hiki i ko maua ike a me ko maua ikaika ke hana ina mea e e pakele ai na kanaka ma i kela poino nui.
Peia iho la makou i hakoko ai me ka ma'i a hiki i ka pau ana o ka ma'i luku Kamola Poki (Small Pox.) Owau iho a me ko'u ohana o ka hale, aole makou i loaa iki i ka ma'i, a pela no hoi me ke kahuna Katolika ka makua Malakiele; he nui ka poe i make; nui no hoi ka poe ola mai, i ka wa i pau ae ai na mana-ona-o a ka ma'i luku, he 4 makahiki mahope iho, ua nui ko'u noho kekeue ana me na kanaka o Waimanalo nei, oia hoi i hakaka wale ia no e a'u me na kanaka iloko o ia mau makahiki. E hakaka lima maoli ana i kekahi wa; a komo i ka Ahahookolokolo i kahi wa a pela aku; mamuli o ka hoopilikia ana a na holoholona o na kanaka i ka aina, a me na holomau holoholona e hele wale ana maluna o na aina hanai holoholona o Waimanalo i lilo i kuu makuakane.
Iloko o keia mau makahiki eha o ko makou noho paonioni ana, ua lanakila iho la au maluna o lakou, a noho maluhia iho la makou me ka maikai a me ka oluolu. He aina piha o Waimanalo i kahuna o na ano a pau; ka poe mokomoko a me ka poe lua, eia nae; iloko o ko'u noke i ka hakaka ma ua poe kahuna nei, ka lua a me ka mokomoko, o lakou o makou a pau ka i hala aku a koe no wau ka mea i noke i ka hakaka me lakou mamuli o ka pololei. Aka, he aloha no nae ia poe a pau i hala aku la, pela no hoi he aina o Waimanalo i piha i ka poe mokomoko a me ka poe lua, he ku no i ka uahoa ke nana aku, a manao no au i na no wau e loaa pono mai ana i na lima o keia poe i na no paha ua poino mua wau, aka, he hookahi wale no wahi mea nana i hoolanakila ia'u maluna o lakou a pau, o kahi ike pelepele uuku wale no i loaa ia'u me ka eleu a me ka hikiwawe e loaa mua aku ai no i na ai a wahie.
Nolaila, iloko o keia hakaka maoli ana o'u i kahi wa me kela poe i hoike ia ae la maluna, he kalaki wale iho no ko'u pakele ana, me ko'u alu pu ia no hoi i kahi wa e kanaka. Nolaila, ua hakaka ia eau kahuna aole au i make iki i ka anaana ia, ua hakaka au me ka poe lua a mokomoko aole no au i eha iki ia lakou—Pela iho la ke ano o ko'u noho ana me na kanaka a hiki wale i ka wa i noho ai makou me ka maluhia.
(Aole i pau)