Ka Lei Rose o Hawaii, Volume I, Number 7, 15 May 1898 — Page 10
10
KE OLA NO KA MEA MAIKAI NO NA KANAKA A PAU.
Ma ka helu 6 o ka "Lei Rose o Hawaii o ka la 30 o Apr. i hala. Ua hoakaka pono aku makou i ka mahele ano nui mua o ko makou kalai manao ana, a ma ka hapa hope, ua olelo iho makou penei:
"Aohe aloha aina e ae imua ou e ke kanaka Hawaii o ka mahi wale no i ka lepo, kahi e hu mai ai ke dala me gula."
A ma keia mahele hoi, ke makemake nei makou e hoakaka aku i ko makou poe heluhelu i ke ano noho home oluolu ana penei:
O ka noho home oluolu ana, oia no kekahi mahele ano nui e hauoli ai ko ke kanaka ola ana, ka hauoli ana hoi o ke kanaka iloko i kona mau la hope, he mea nui no ka hooponopono ana iwaena o na kanaka hapa naauao, ma ka hoololi koke ana ae mai ke kulana hapa naauao a i ke kulana naauao piha maoli ma ka noho ana, na hana a me na mea a apua e loaa ai ke kulana piha maoli o na lahui naauao; elike me na lahui e ae, pela no kakou ka lahui i keia la, he oiaio loa, ua naauao no kakou, ua ike i na mea a pau a ua oi iki aku no paha ma kahi mau mea, aohe hana hiki ole i na kanaka Hawaii ke hana ke ole e ao ia mai, aka nae, aia ia kakou e hoihoi ae ai ia kakou iho; a hoohalike aku me ka noho ana piha naauao o na lahui naauao, ua haule ino kakou, a ua emi hope malalo o keia mau kumu:
1—Ka uha-ai wale.
2—Ke kiola wale.
3—Ka hoomaopopo ole ina wahi o ka hoolilo ana i ka lakou loaa i huli ai me ka hou o ka lae.
4—Ka ike ole i ka hoomakaulii ana.
Ma keia wahi i huki mau ia ai na kanaka Hawaii i lalo i ke kulana haahaa o ka ilihune a me ka nele. Aole makou e olelo ana, ua komo na kanaka Hawaii kuonoono a pau iloko o keia kalai manao ana, aka, e olelo ana makou ma kahi o ka avalike o na kanaka Hawaii e lawelawe nei i na hana lima, a me na hana e ae e ohi ana i na pomaikai o ko lakou mau luhi iho, a i na paha i loaa ia kakou na hoonaauao piha ana ma kekahi mau mea e pili ana ma ka "Economy," oia hoi ka ike ana i ke akamai i ka hoomakaulii ana, ma ka hoopi ana ma na mea kupono, ka ai pakiao ana, ka hoahu ana a hoiliili ana ina wahi hunahuna kenikeni liilii a kakou e hoomaopopo ole nei, oia mau mea la, oia iho la no na kumu mua, nana e alakai aku ia kakou i ke kulana kiekie ae, a e like kakou me ke kulana o ka noho ana home o na lahui naauao; ano-ai paha, he okoa no ka manao o kekahi poe naauao ma keia kumuhana a makou e kamailio nei, aka, o ka makou no keia.
Ua olelo iho nei makou, o ke kumu ekahi, oia no ka uha-ai; he mea oiaio loa kela, penei ka mea i kamaaina ia kakou:
O kekahi poe hana lima, ua loaa ia lakou na dala, mai ka 9, 10, 12, 15, dala a oi aku o ka pule ke hana; elike me ke ano a me ke kulana o ka hana a ia kanaka e lawelawe ana. I ka ohi ana mai nae i ua mau dala la o ka Poaono, penei ka makou ike ana ina hoolilo a kekahi poe, pipi 1,00 dala, ono aku la hoi i ka Uhu ula ua hele a we-u ka umiumi oia i'a 1:50¢ amaama momona 50¢ Pipi hou 50¢ Awa loko paha ua hele a hinu ka momona 50¢ Puaa-kalua $1,00 paha, Pu-awa he 50¢ Omole Kini $1,50 mau kiaha paha he 50¢ i ke ala pua lei miulana he 25¢, i ke kaa-pi'o 25¢ a i ole 50¢ paha, i ka hanu-ala o ka lipoa he 25¢, Papai kualena 25, ka pupu-akaakai a me kahi hua kapiki 10¢; alaila, ua piha aku la na hoolilo hewahewa ana ma kahi o ka $7:85¢
Ina paha kakou e olelo ana, he 12 dala kona loaa pule mai kona uku pule mai, alaila, i na e lawe kakou ia $7,85¢ mai loko ae o 12,00 dala o ka pule, e koe ana he $4,15¢ wale no iaia, heaha ke ano o keia hoolilo? Aole anei he uha-ai?
Ano-ai paha, o i mai kekahi ia makou, aia no paha i ko makou manao, o ko makou luhi noia. E ka makamaka maikai, ua pololei kau pane, aka nae, he hana ku anei ia i ka naauao a hoomakaulii ana? Aole; he hana hawawa loa ia, ma kahi o ke kumuhana a makou e kalai nei, e ninau hou ia mai ana paha makou, heaha ka mea i hawawa ai?
He ninau maikai kela; a eia ka makou pane aku ai.
1—No ka mea, ua kue ia kuai ana i ka mea kupono.
2—Ua kue i na rula "Economia" hoemi-lilo.
3—Ua kuai ia a hoolilo wale ia ke dala me ke ano kupono ole e lawa ai ka malama ana i ke ola o ke kane a me ka wahine, ke keiki a mau keiki paha, a me na hoolilo kupono ea e o ka noho ohana ana e lawa ai ka pule a koe ke koena; penei:
Eia ka palaoa, ke kofe ka waiu a me na hoolilo liili ea-e paha aole e hiki ke heluia. Ina e manao ana kakou e hoolawa ia keia mau mea liilii a pau, me ka aie ole, alaila, o keaha ke alanui hele a ke kanaka naauao e alakai ai iaia iho, maluna o ke kumuhana "Economia?"
Eia ka makou pane ma keia.
1—E kuai ma na mea kupono e lawa ai ka la.
2—E pale aku i ka inu awa.
3—E pale aku i ka inu ona ana i ka lama.
4—E pale aku i ka pepa ana a me ke sifa, a me na hana pili-waiwai a pau.
5—Mai hoolilo i ke dala no ke puhi opiuma, a me na hana waiwai ole e hookomo ia ai ke kanaka i ka pilikia.