Ka Lei Rose o Hawaii, Volume I, Number 8, 1 June 1898 — Page 11
11
KA IPUKA GULA
O NA MEA PILI
Akeakamai
KEM-IS-TREY
ANO HOU.
E na makamaka, he wahi huaolelo Beritani pohihihi no paha keia i waena o kekahi poe o kakou, aka nae, he nui kona waiwai i na e wehewehe pono ia ana kona ano me ka moakaka lea, i mea e ike io ai kakou i kona ano, a e loaa ai hoi ia kakou kona waiwai makamae io. Nolaila, e loaa no ia kakou kona ano ma ka wehewehe ana elike me keia hoakaka, penei:
"O ke Chem-is-try mai ka olelo Beritania a i ka olelo Hawaii, eia no ia." Oia no ka ike iloko o ka oihana Akeakamai, e imi ana i ka mole a me ke kumu o na mea a pau, a me ka hoohui ana ia mau mole a me na kumu, i mea e loaa ai na mea kino [Substanecs] o kela a me keia ano. Nolaila, mamuli o keia ike ua loaa ia kakou na mea kupanaha he nui loa, nana e hoopahaohao ia kakou a pau.
Nolaile; o na mea kino a pau a kakou e ike nei a puni kakou, he mau mea pakahi wale iho no no lakou iho i hoohui ole ia. I kumu hoohalike na kakou, e lawe mai kakou a wehewehe i na mea kino e ae i hoohuihui ia iloko o ke pohe a kakou e kakau nei ma ka papa eleele, a e weheweheia penei:
O ke pohe a kakou e manao nei he pohe wale iho no ia, ua kuhihewa kakou i ko kakou manao ana pela; he hoakaka nei keia ike o ka oihana Akeakamai i kapaia ke Chem-is-try penei:
Ua loaa mai ia mai loko mai o ke pohe a kakou e olelo nei, he ekolu mahele like ole.
1—Ke e-a mama, 2—Ke Carbon a nanahu, 3—Ka metala (metal.) He mea oiaio, o ua e-a mama la, oia no kekahi mahele o ke e-a a kakou e hanu nei, o ka mahele Carbon a nanahu hoi, oia ka mahele elua iloko o ua mea kino la i kapaia he pohe, o ke kolu o na mahele, oia no na metala "metal." He pahaohao paha i kekahi poe o kakou ka loli ana ae o ka mea eleele elike me ka nanahu a i mea keokeo, aka, a ia ma ka hoohui ia ana o keia mau mahele like ole ekolu i hookahi, eia ka e lilo ana i pohe kakau na na kamalii kula ma ka papa eleele.
Eia hou, e lawe mai kakou i ka wai a kakou e inu nei, e auau nei, e holoi nei, e kuke nei a pela wale aku; ma ka nana ana iho, he mea kino hookahi wale iho no ka wai, aka, aole nae pela, i ka huli io ia ana ma o keia ike o ka oihana Akeakamai, e loaa auanei ia kakou ko ka wai mau mahele like ole penei:
O ka mahele mua iloko o ka wai, oia no ke e-a mama, o ka lua, oia no ke e-a oi ae o ka mama i ko ke e-a mua, oia ke e-a e pauma ia ai iloko o ka baluna, a o ua e-a la ka mea e lele mama ai ua baluna la iloko o ka lewa, o keia mau e-a mama elua i huiia, ke kumu i lilo ai i wai e hoopuni nei ia kakou i na wa a pau, a ia no hoi keia mau e-a ma ke ahi a me na kukui a pau e ho-a ia nei iloko o ka ula o ke ahi a kakou e ike nei, ina paha he ula ahi no ka wahie kukui a ihoiho kukui paha, e pili mau ana keia mau e-a mama i kahi a me kahi, a ma ia pili ana o ua mau e-a mama la e lilo ai i wai, [equa] aole kakou e ike ana i ka wai, no ka mea, i ka wa e lilo ai i wai mamuli o ka hui pu ana o keia mau e-a, ua lilo koke ae la lakou i e-a iloko o ka wa pokole loa, me ka lilo koke ana ae i mahele no ka wai iloko o ke e-a me ka hiki ole ia kakou ke ike iho me ko kakou mau maka.
Aka; e loaa ana no ia kakou ua wai la iloko o ke e-a, a e hiki ana no ia kakou ke ike maka iho i ua mahele la o ka wai iloko o ua e-a nei, he nui na hooiaio e hiki ai ke hoike mai i keia mea.
Eia kekahi hoohalike, e lawe mai kakou i ka hau a me ka paakai a ho-o iloko o ke pola, me ka manao e hana a hu'ihu'i loa, alaila, e ho-a i ka ihoiho kukui a a e kau ana kakou i ke pola maluna o ka ihoiho kukui, a ia nae a kiekie kupono e hiki ole ai i ka pa'u ke pili ae, ma keia hana ana ua mahele maikai ia, a ua hoomahana pu ia hoi kela wai iloko o ke pola, i ka wa i lele ae ai kela hui na wai mai loko mai o ka ula o ka ihoiho kukui a pa aku la i kela pola wai hu'ihu'i, ia wa, ua puka mai la ka hou o ka wai mai ke pola mai, mai kahi o ka wai mehana i ike ole ia e ka maka mai loko aku o ka ula o ka ihoiho kukui, a hiki i ka wa e lilo maoli ai i mau kulu wai, pela iho la ka kahi hooiaio, nana e hoike mai ia kakou na mea, elike me na mea i hoakaka ia ae nei maluna he nui na alahele e hiki ai ke hoonui ia mai ka oili ana mai o ka wai, elike me ka ikaika hookui o kekahi wai mama me kekahi wai mama ma o keia mau mea la.