Ka Malamalama Hawaii, Volume I, Number 11, 15 July 1898 — Page 9
9
Pehea hoi nana ole iho ai oia i ka pulaiki iloko o kona maka iho, he mea kamahao keia ma ka Amerika mau hooponopono pili aupuni iloko o keia au holomua o ka honua e nee nei. Ua maopopo loa, ina e pio ana na Sepania a kaiehu ia aku kona mana mai Kuba aku, e haawi ia aku ana no i na kanaka o Kuba ka mana koho i ke aupuni a lakou i makemake ai, me ka haawi pu ia aku o ko lakou kuokoa.
I ka wa e noho ana ka aina malalo o ke aupuni kumu a Kamehameha ka Na'i Aupuni i kukulu ai mai kinohi mai, ua maluhia ka aina me ka holomua, a hiki mai nei i ke au o Kalakaua, hoomaka na hoonioni ana o na poe kuonoono o ka aina, aole ma ka manao maikai, aka, ma ke ano maoli no e hookahuli ia ke aupuni kumu i kukulu ia no keia aina me keia lahuikanaka, a i mea e hooko ia ai na mea i hoolala mua ia mai ka wa mai ia Kamehameha V. a mamua aku, ua hooko ia iho nei ia mea i ke au o Liliuokalani ka Moiwahine mua loa i kau ae ma ka nohoalii kalaunu o Hawaii.
E ku iki iho kakou maanei, a e ninau iho penei: I ka hooko io ia ana o ka hookahuli aupuni Moi, nawai i kakoo mai mahope o ke kumuhana hookahuli i ke aupuni Moi? Eia ka mea oiaio, na kela mana o na mea kaua o Amerika ma o Steven's la, mamuli o kana kauoha i ka mana kiekie o ke aupuni Amerika iloko nei o ke aupuni Hawaii, i kakoo ia e na koa marina me ka lakou mau mea kaua, i lawe maoli ia aku a imua o ke alo o ka halealii, me ke kau ia aku o ka waha o na pukuniahi ilaila, me na koa i hoonoho ia ma ka Ariona Holo, ma ke ano me he mea la, e hooweliweli maoli aku ana no i ke'lii ka Moiwahine. A i kue maoli no hoi i na rula o ka hoomalu ana i na ola, na pouo, a me na waiwai o ka lahui Amerika a me na lahui e ae malalo o na kanawai koa, oiai, ina ua hoolele ia mai na koa Amerika malalo o ka hoomalu ana i ka maluhia, ke ola a me ka waiwai, heaha la ka mea i kauoha ole ia ai o na koa e ae e noho ana ma na wahi i ku i ka malama i ka pono o ka lehulehu, e like me ka hale oihana Kanikela Amerika [American Legation], kahi noho o ke Komisina Amerika, a me na wahi kupono e ae i manaoia no ka lehulehu, aka, aole ona wahi e kokoke loa ana i ka pa alii, me ke kau pono ia aku o ka waha o na pu ilaila.
Ina e lawe mai ana kakou a pau i na mea i ikemaka maoli ia e kakou a hookuku, me na hoonee kaua ana o ke aupuni kui ikaika o Amerika i keia mau la, a o kela olelo hooholo o ka la 18 o Aperilo, 1898, a ke komite o na hale elua i hooholo ai oia kana papakuhikuhi a alakai, alaila, aole anei e ala mai na ninau lehulehu imua o kakou e like me keia. He hana pono anei ka i hana ia e ke aupuni mana a ikaika o Amerika, ma kona kakoo ana i ka poe nana i hookahuli i ke aupuni kumu o Hawaii aina nei?
Ina o kela olelo hooholo i hoike ia ae la maluna, oia ka ko Amerika papakuhikuhi me hoonee kaua ana, alaila, heaha ka mea i hoihoi hou ole ia mai ai ke aupuni kumu, oiai, aole i haule maoli ke aupuni kumu mamuli o ke kaua maoli ia, aka, ua kahuli ke aupuni malalo o na hooweliweli a me na hoomaka'uka'u maoli ia ana e na mana kaua o Amerika ma ke kauoha a kona Kuhina Noho ma Hawaii nei, i kuhikuhi maoli ia no hoi e ua Komisina la na mea a pau e hooko ai no ka hana.
Eia hou, he hana pono anei na ke aupuni o Amerika ka hoolele wale ana mai i na koa iuka nei o ka aina, ina no e maluhia ana ka aina mai o a o malalo o ka hoomalu a ke aupuni Moi. Ina o ko Amerika kahua o ke kokua i ka mea nawaliwali, a pela aku i na hana mauae wale me na hana pakaha, alaila, owai ka i hahai i ua kahua a kumuhana la? Eia ka makou pane. O Amerika ponoi no ka mea nana ua kahua hana la.
He mau la lauu kanaka no keia o ke kulanakauhale nei i na keiki koa o Manila, eia ka inoa o na moku me ka nui o na koa. Mokuahi Paaa 1030 koa, mokuahi Ohaio 1000 koa, ka Iniana he 923 koa, ka Morgan City 100o a oi, huina pau o na koa he 3,953, koe kekahi mau aliikoa.