Ka Malamalama Hawaii, Volume I, Number 13, 15 August 1898 — Page 3
3
KA MOOLELO
O KE
Kulanakauhale o
LAHAINA
I hakuia e ka
HON. D. KAHAULELIO ,
Ka Lunakanawai o ka Malu Ulu o Lele.
Malaila kahi i hoopae ia aku ai ka heana makamae a ka lahui oia au i hala, aole ia hale i keia wa, ua pau aku i ke kai ka hapanui o ke kahua i ku ai, a he wahi apana uuku loa koe, aole no i ike na haumana hou o Lahaina, a me ka Lunahooponopono o keia pepa. O ko oukou mea kakau kai ike, i ke au o Timoteo Keaweiwi. I ka hoolewa io ana o ke kino wailua o Kalani Nahienaena, ua halii ia ke alanui i ka moena mai keia halau nui aku a hiki i ka Luakini o Wainee, aole nae ma ke alanui aupuni, he wahi alanui keia mauka, oia ka Helu 2 o na alanui, a mauka oia alanui pii iuka o Lahaina, pli aku oe mai ke alanui pili kahakai aku, alaila, a loaa no ia oe ua wahi alanui la, e hele ana mailaila aku a hiki i ka Luakini pohaku o Wainee. O ka hoomaka ana o ka huakai hoolewa kai hiki i ka luakini, aia no ka lehulehu i hope kahi i hoonohonoho ai, i ka pau ana o ka hapanui o ka hoolewa iloko o ka luakini, akahi no a hele mai ka hope, hewa i ka wai ka nui o na kanaka. O Rev. W. Rikeke (Richard) ka mea nana i malama ke anaina haipule kahoahoa o Kalani Nahienaena.
Wahi a kekahi kanaka koikoi a makua o ka pono, o Akulamoku Kona inoa i kana hai ana mai ia'u, he ku i ke anoano a me ka walohia na haiolelo, a wahi hou no ana, he nui Kona aloha i kana hanai (Nahienaena) a me ka minamina no hoi. I ka pau ana o ke anaina pule, ua honlewa hou ia kona kino kupapau a ma ke kahua o Mokuola, ka home noho o na Alii-aimoku mai keau mai o Kamehameha I a hiki ia Kamehameha III pau, aia no ka hale kupapau ke waiho la no ma kahi i waiho ia ai na iwi alii oua lani la, a ke ole au e kuhihewa, i ka makahiki 1885 paha ia, i ka wa e noho Kiaaina ana ka Lunahooponopono o ka LEI ROKE O HAWAII, ka hiki kino ana mai o ke Alii Pauahi Bishop i Lahahaina nei, a lawe ia ai na iwi alii a pau i ka pa ilina o ka Luaeini o Wainee e pili ana ma na he kupapau o Hoapili kane a me Hoapili wahine.
MAHELE 2.
Oia ke kukulu ia ana o ka hale kula o Lahainaluna, makahiki 1831. O ke kulanui o Lahainaluna, oia kekahi mea nana i hoohanohano i ke kulanakauhale o Lahaina, a i kapaia hoi kona inoa o ke kulana pookela o ka naauao, nona ka olelo ana, "ka ipu kukui pio ole i kamakani kauaula," Ina e pii ka malihini a hiki i Lahainaluna a nana mai i ke taona o Lahaina, he laula a he nani maoli no oe ke nana aku, a no ka lilo ana o Lahaina i kahua nana e hapai i ke taona o Lahaina a kiekie, nolaila, i kapaia ai o Lahainaluna, ua kapaia hoi i kekahi wa "ka hoku malamalama o ka moana Pakipika,' a pela i kapaia ai ke taona o Lahaina, o Lahaina-lalo, o keia na mahele mua elua o Lahaina
Eia hoi kekahi, i ka wa e ku ana kela kula kiekie mua i kukulu ia iloko nei o ke aupuni Hawaii, oia hoi ka halekula i pau i ke ahi i ka m h 1860, a me na hale lepo e moe ai na haumana, i kukuluia ma ka aoao Hema Hikina oua halekula la, he nui okoa no ia ke nana aku oe mai ke taona aku i ka po, i ka hulili mai o na kukui, a pela no hoi me ka hale noho o na kumu, a he uluwehiwehi hoi ina ulu kukui i kapaia e na haumana, ka ulu kukui o Kaukaweli, ka ipu-kukui pio ole i kamakani kauaula." A mailoko mai o keia halekula i puka mai ai na kanaka kaulana i ka naauao, a ua ike ka lehulehu mai Hawaii a Niihau ia poe. A o ko Lahainaluna kaulana loa iloko o keia mahele elua, o S P Kalama Waiawaawa, ma ke ana-aina, ka holomoku, penei kahi moolelo e pili ana iaia a me kona kulana ia mau la.
[No kahi wa aku.]