Ka Makaainana, Volume I, Number 2, 8 January 1894 — "HUAI KA ULU O LELE." [ARTICLE]

"HUAI KA ULU O LELE."

Ma ka helu i h%la i aku ai Ka Ma3£aainajsa nei no na mea epili auai ka Peresjdeha Kaliviiana pane i ka Ahaoielo o kona Aupuni a me ua mea hoi i hanaia. e pili ana i ka ninau o Hawaii nei. Aohe hoohewahewa ana i ke kaona o ke mele a i ka puana hoi a ka moe. Ua akaKa loa ua eo i na oiwi ka pono, a o ka hoomanawanui no ka pono, e like no me ka pauahe ole i na mnlama i aneane loa e piha ka makahiki o ke ku kamehai ana o keia au oehaa. Aohe no e nele ana ko Peresidena Kalivilana, kakooia mai e na mahele a elua o ka Ahaolelo o ka Repubalika nui hookahi ma ke ao nei. Mimihi nae na poe kue no ko Peresidena Kalmlona kauolia ole ana me ka limaikaika e hookoia ai kana olelo hooholo o ka hoihoi hou ae i ke Aiii<umoku a kona kuleana i kaihi limanui ia ai, oiai, ua upu wale ia ua kauoha ka Peresidena pela, eia nae, ua ku nui i ka hoka ma iā mea. ; Aohe kauoha I haawiia la Ku- | hina Wilisi maanei e |iana I aku pela. | : j E hoomaopopoia no hoi ma ko ka Peresidena ae ana i ko ke Aliiaimoku hoihoi heu ia, ua ae ka llepuhalika nui ma ©na la i, ka hewa o" ka mea i hanaia e kona luua maanei malalo o kona naana a me kona inoa, a oiai j hoi, aia aku la i ka Ahaolelo, o I ka hooia a kakoo ae kana i ka | ike a manao hooko pono o kona ! poo alakai. 0 ka ike oiaio ia a ka mea i makee ī ka pono, aole hoi o ka niāna# iho e like ine ka keiā poe pakaha a aihue aina, o ke kalele nui maluna o ka pono Karistiano a na īnakua a me na kupuna i lawe mai ai, a lakou nui no lioi i keehi īho la. Ina no i ae ke Alii i kinohi ī ke koi a ka Peresidena, ma o kona Kuhiua la, aole no ia he mea e hooko koke īa ai o koua ! hoihoi hou ia ae maka Nohoalii, | no ka mei, ma ka hoomaopopo | ana i ke kauoha ia Kuhina | Wilisi, ke ae ole aku ka Moi, e j hoike aku, a ina e ae, e noi aku I i ke Aupuni Kuikawa e ku a e hele loa aku. a ke pane mai hoi laknu, e lioike aku no ia inau I inea a ;>au loa, a-oia no hoi ka ke Kowiui i hoi puolo aku nei. I Oiai, ua hoole na Pi Gi i ko | lakou huikala lauluha ia, ua | liala ole o Amerika Huipuia ia j lakou, oiai, ua ike niai la i kona i hewa, a o na poe kipi hoi maa- ! nei, he poe luweiawe a hooko { hana wale no lakou ma ka olelo j ana, Aohe a kakou haua i koe. j o ka Amenka Huinuia wale no

kā kakou i k«e e kali aku ai "Mni uihia a mai p%>ip&usbo w&W, i aka, e uui ke &ho no ko k&koU ► ola o nei mua aku ! . , Ua ike ae la no kakou aole i . manao ka Psresidena e kaihi ae , i ka mana hooko limaikaika me t ka ae ole o ka Aha Senate, oiai, uo ia Aha ka mana kukala kaua, a © ka Peres»idena na® hoi ka r Alihikaua Nui. A ua ike a hoomaopopo hou ae la-.no hoi kakou ua manao maik kaPeresidena e waihe aku i kela liana a na ka Ahaolelo e hooholo, © ka waiho , aku nae hoi kana i na ike a pau i loaa aku iaia. No ke Aliiaimoku nae hoi makou e'mahalo nei no koua awiwi ole aku e ae koke, me ka nana ele ae hoi i ko ka Pereaidena iiaaleie mai iaia a i ia kakou, aka, ua hoole mua a i mahope iho hoi o ka noonoo akahele ana, ua ae p.ku a hooko l- ai o Kuhina Wiliai i ke kauoha t a ke poo o kona Aupuni. Iloko o ka uuku a me ka po- > kole o ka> Kuhina Wilisi palapala noi a me kana haiolelo i ka i waiho Bna aku i ua noi la, eia ' nae, ua kualeheiene a loloiahili wale mai no ka pane a Peresidena Kole, e like me ia i hoolahaia ae e na wahaolelo namu o ka peai hoohuiaina. Aohe mau naea ano nui loa ma kela pane a na Pi Gi, koe wale no ko lakou hoole a kuha aku hoi i na maka o ka Peresidena o Amerika Hui- | puia. Ua ane okoa o mua o ke ! poo o ua pane la, a i ka pauku niai hoi a tae ka hiu, poina honua o Kole i kona ihu a lalau okoa ka noonoo. Malia n o kona ano omaimai mai i keia wa. Eia ua pane la ke kuekaaia nei i keia' mau la ena waliaolalo namu o ka aoao o ka laiiui, a na waliaolelo hoi o kela aoao i hauoli nui ai me ka painuu ae hoi i ka naauao ā i ka hoohoka maopopo ia o Peresideua Kalivilana. Ae paha, e hoka ana paha ia lakou— noiio nui iho no hoi a ike nui iho no hoi, o lakou nui ana no ke hoka nui ana! ; Ma ka makou hoomaopopo j ana hoi, o kekahi kela o na pane | a nawaliwali haalele loa, I piha hoolalau no na mea i hanaia a me ka olelo iho ina no aole na pualikoa Amerika, ina no ua kipi lakou a lanakila no. | Anwe. k'.a pupule e ! A ma ka | hoopau ana hoi o ua pane la. m j walaau ae na hana Karisti- | ano, ma he la o ka ninau ia a • Amerika Huipuia e nana mai ai, j- ina pah« he Karistiano a he j pegana ke aupuni i hoopoinoia, j 'aka, o ka pono wale no a me ka | s hanohano o kona inoa j | nui. -A ua kalokalo ae uo hoi j iko lakou kumu o ka hoole, 1 oiai, he uioiui ka i loaa aku ia '

liiieoii māi nam% kakaikap r i, ; molia %i m 1 •• V 'W" lakts>u aoao, «Oii > malama',s& > makee. Nam ka pihta haiikel o keia aun» l A m% ia pam no boi, ua ike mao|K>po loa ia ko Kakina maii kahakahaua lima a piha pakike e like uo i&s fcoa& ano maa mau. Ua oleloia e malama a ft hoomanao ana ka na poo Pi Oi i ka la e piha ai o ka makahiki hookahi mai ka hanauia ana o ka lakou huaeio kanlehai o kekipi. Eia ka lakou ke lulu dala nui nei no ua la nei a hoea īho i keia . pule ae, aua loaa kā he mau haneri lehulehu. īalafcou mai no hoi ia o ka hana ae ī ka iakou mau hoomanao a hoohiwahi.wa aua no ko lakou la i pukaamaka loa ae ai a ikeia ai lakou he poe kipi i ke Aupuni Kumukanawai o ka Moi Liiiuokalani. Me lakou mai no ia hana, ua. manao nae hoi makou ne mea makehewa loa ia hauoli ana olakou, ke malama io ia hoi, oiai> eia aku no a hoea naai ko lakou. wa e wi nui ai ua niho. ■ Aole hoi i ahu iho la ka Ka~ kina mea o 'ka hoi ana mai nei, hoi hou aku la no io, koe wale no paha ka hoohole ana oka Ahaolelo Pi © uku i konamau lilo kaahele a pau mai 0« mai a mai ianei aku; aole ūo hoi i ku ae la ke Aupuni Repubalika; ahe ole loa no hoi aole i loaa keia mano ame ka puaii puhi» ohe no ka Hoikeike Hooilo ma Kapalakiko. Malia nae paha ua wa^lo iā no i ka inai i hope nei, a na ko hope nei poe no hoi iae hooko aku. Aohe hoi i pala iho la ka maia, aohe no hoi i ahu iho la ke ahua a me ka pala, o ka ahai koke aku la no ka hoi ia i ka pupuhi. Eia nae, ua wawa wale ia aa no ua makaukau ka he kumukanawai hou no lakeu, a ua makaukan hoi na mea a pau no ke kukala ae i Aupuni Hepuhalikae ku kaokoa, a he manawa wale ao a oili ae. Aua oleloia no hoi aia a maopopo mai ka hopena o ka ninau Hawaii i ka Ahaoielo o Amerika Huipuia, a iua hoi ua kue ia manao i ua poe nei, alaila, * oka lakou hana hope loa ia e lele kikaho mai ai a kukāla ae e like uie ia ae la, e hoonele ana hoi iko na Hawaii kuleana ma ko lakou aini ponoi iho. Ua olel) o Peresideua Kalivilana mr. kana pane i ka Ahaolelo aole ko Aupuni Kuikawa i ku kaokoa nona ibo, aua hiki 61e loa hoi ia ke ikeia mai ma ia ano a e komo aku hoi iloko o na launa a luakaiia ana uie na «upuni e ae, oiai, he kulana manawa wale no kona. Maluna nui ana no o lakou k« hopena awahua ke hoo-

ko mai lakpu ia hana. Ke iim uei makou e hooko mai alaila, e.ko laki&u kue ana aku no ia ia Ai»erik&iiuipnia, a o ko lakou hopena auauei ke puhiia o ke oka a puehu liilii i ka makani. Ke hoao lak«u a hooko io no i kela hana, oia no ko lakou au u nio ana ae i kekalii mamaka koikoi loa a oi aku hoi mamua ae o ka lakou i upu wule ai a 1 manao ai hoi. Aka, aohe 110 ia e uele ana, no ka inea, e like no me ko Kakina ano paukiki, pela no auanei lakeu. 1 hoi paukiki mai nei no hoi ua o Kakina, aohe nae i ula iho la, eia nae, ua ol i iho nei ka i mau palapala i ho >hikiia e na poe o koua poai pakaha i mea e kue ai ia Komisina Balauna a me kana hoike a m* na palapala a pau i loaa iaia a i waihoia aku hoi imua o ka Peresid«na, a mamuli o ia i haku ai ka Peresidena i kana pane, a waiho loa ia aku la hoi imua o na mahele elua o ka Ahaolelo. Ohi hapuku okoa la, aohe opala koe ī - r He oiau pule i hala ae, ua hoolaha ae ka wahaolelo pahemo auwina la o ka poai hoohuiaina i kekahi palapala maluna ae o ka inoa o ke Alii A. K. Kunuiakea, e hoike ana ma makaukau oia e kakauinoa maiaio o ka Ahahui Hoohuiaina a e auamo hoi i ka pu no ka pono o na Pi Gi. Ua hiki ole ia makou ke hiiinai o kona manao io ia, a ke hala makou kuhi ana, ua uoho Ba aumakua hoomalule kiho maluna ona, e'like no me kona mau, a kakauinoa ai oia i kela palapala, me he la ua hoomakaukau mua ia p kau wale iho no kona pulima a paa ana ka inoa. Ina o kona manao io ia, alaila, he keu oia a ka mamo hilahila olea na Kamehameha, a he lapuwale haaiele loa hoi oia. Malia hoi paha no ka ike o ua Alii la i kona hilinai ! ole ia e kona lahui ponoi, imi aku la i wahi nona e hilinaiia | mai ai e na huaelo paKaha, eia | nae, ua ikeia no kona ano, a ; ua kaupaona kahiko ia a ikeia I mama. He makehewa no I ko ka lahui nana aku iaia, ōiai, aole no ke ano kanaka me ia. Aole no i ku loa i ka mahaloia na hookohu oihana malalo o [ Ewa, c ka hookohu Hope Makai j Nui nae hoi ka ole loa o laua. I Ina paha he Kumukauawai ko j kakou e ku nei, makeeia la hoi, 5 no ka ineā, ma ia hookohu ua ) kuo hou ia no ke KumuLanawai, j aohe nae he ae a hoole mai o ka i Ana Ki«kie no ia mea. O ka \ piha ana iho la ia o eliuia lala o ! ka Ahaolelo i hookohuia ma na \ oihana iloko o keia au oehaa, \ oia o L, A. Kakina, Jvlele Ku- ; , hina, J. Masadena, Komisina j

Mahiai, J:'H* Waipiiikm, Lunakanawai Apaßa, J. K. losepa a me A. Kauhi, i mau Hope Makai Nui. Ua hiiu loa nae hoi, o keia kanaka hope loa ae la a lakou i kumakaia ai iloko o 1888, oia xio keia a lakou i hoo* lile ae Ia i makaia makeia hana. O na hoao ana a kekahi poe e kiu nei i kahi noho » ke Aliiaimo>u, o kekalii ia o na hana ekaeka a hilahila ole loa o keia au, a he mea ku no hoi i ka hoo wahawahaia e na anaina naauao Kar ; .stiano a pau. Heaha la ke akenui, o ka lawe wale ae no i kf ola o ke Alii, oiai, o ka mea no ia i- kaena kahiko loa ia. Ke olelo nei hoi makou ma ko ka lahui aoao, ina e hoopoinoia kekahi oho hookahi o ke poo o ke Aliiaimeku, aia no ia hewa maluna o na alakai o keia au, a e hewa ole ai no hoi ke hooleleia mai na koa o na mokukaua e hoomalu, oiai no hoi, eia no ke mau nei kela ninau imua o Amerika Huipuia. Aikena no hoi na hana! Ua eha lpa iaka lakou i ka yoho malie wale ia aku no. Auwe, hilahila ole no ! Ua oioi ae ka wini ana ona ahanui o ka poai hoohuiaina e noi aku i ke Aupuni e hookohu i ka lunahooponopono malihini o ka nupepa pahemo auwina la ma kekahi wahi hakahaka iloko o ka Ahuelelo Pi Gi, a ua heluheluiu ae ke noi a kekahi i ka Poaha iho la. He hakahaka paha ka i aianaoia mao Keoni Ina la, eia nae, aole oia ī waiho a • a aohe no hoi ona manao haalele. Noiaila, uo hoka keia noi no keia wa, a ua waihoia a no kahi wa okoa aku. Piha haakei no hoi keia poe kolea kauahuā o ka Lelfe kohana nut ana mai ianei, Mamuli o keia mau ano hana a keia poe, ua hoopuka ae o Kale Kaaki he manao e kue ana i keia ano hana a kona aoao, oiai no hoi o:a he lala no kekahi o ia mau ahahui o na pakaha. Ua kuokoa oia ma ia manao ona, a lilo hoi ia i mea nona e inoia ai 'e ua poe ake oihana nei o lakou. He keehi maopopo hoi keia ana ia lakoi, īho, me kona manao hoi e waiho malie ia no na poe alakai me na loea Pi Gi a na lakou no e hana e like me ka lakou i inanao ai he pono, nie ka hookikina ole ia aku hoi e ua poe i molia ai i na ola ole wale o lakou no ke kulana o ke Aupuni e ku nei a me na poe na lakou e hookele nei. Alua ae nei pule, aohe ikeia iho mn ka hebedoma niau a ke Kuliina Waiwai kahi koena o |40l 79 inalalo o ka helu Aio Lahui. Mamuli no o ia nalo-

wale houua ana, he mea maopopo loa ua pau aku la no ika ijarauia. Oka aie hoi keia o ke> Aupuni, aia ho i kā huina oui o $3,382,616.95, pela ka hoike o ka la 3 nei, a he $1,000 i le&a raai i»a ka lilo ana aku ona bona ai« ma ke 98 pa-keneta, n® ka mea, he $20 ka lilo no ia hoolilo ana. Haawe no la! Maloko o kekahi nupepa Amerika i ikeia iho ai he manao no J. S. Emekona i kakau aku i kona pokii, Rev. O,P. Entekona, ma ka olelo ana no na poe kakoo i na Pi Gi "e ahona ka make ana me he poe kanaka la mamua ae o ke ola ana e like me na ilio." Hoike :ka puni koko o keia welo mikanele, a 0 ka nau aku no hoi koe i ka lepo. E kala mua no i ikeia ai o keia iho la ka hua i loaa mai nu ko na Hawaii oluolu, aua ialau la hoi e hehiku nei. Nana no la hoi ka olelo e ki i ke Aliiaimoku a make i ka poka oka pu, a ua makaukau oia i kana pu. Hele pela, eka lapuwale o na lapuwale ! Pela Io No Anei? Ua lonoia ae mamua oka holo ana aku o ka Auseteralia i ka Poaono nei, aia ka iwaena ona ukana \ hoounaia aku la no ka Hoikeike Hooilo, «a noho alii elua oke Aupuni, ana Pi Gi i kapae ae ai mai ke Keena Kalaunu aku o Halealii lolani. He wahi moali 'no kekahi no ka oiaio o keia lono, ahe keu no hoi a ka lapuwale a me ka hilahila ole o keia poe. Malia o na ahuula kekahi, oiai, ua noi ae o Kakina no ia mau mea nana e hoikeike ma 0.. Kookohukohu ao ke iiio ! Helelei ka Puna o Luna. Mahope iho oka hora 1o ka auwinala Poalua i hala iho la i helelei hoiiua iho ai ka pale puna o kaupoku oke keena mua iho nei o ka Luna Hoeia, ma ke kihi hema o lalo o Aliiolani Hale. He keena moe ia iio ke kapena o na koa e ku kiai mau nei ilaila, oke keena Ahaolelo ae no hoi ka hakkoa. Ua maa mau ua kapena la i ka hooluolu 1 kela wa inala a pau, a i keia la hoi ua hele oia no kahi wahi okua aku, a pakele ai oia i ka helelei ana o ka puna, ina la paha ua make loa oia ina oia i. hr.na e HVe me kona maa mau. Aia malHna pono ae o keia wahi ke keena huke o ka Aha Kiekie, aua kaumalia loa ia wahi i «a huke. A o kekahi no hoi i ka nana pono ia aua, ua pepo na kua a me na laau i ka ainaia eka uaonao. Eia ke hoomaemae hou ia nei.

i lo*n i-)tk^lia^.'i^Vj ; .i Eale m& K*pm> r .jffatiii, jjs? ka Poalaa n'6i,oela ka'aieai loka ! \ ■ '_■'" - '■'■ ■ - ■■■-■- . ■ :■"■ } ■.; ' . ;."■ ' •.•■• v ... ■ \ ia maī ina ke Kimo IWki o ka-'"^ kahiaka P6aono , a«i. oia o"ke kaa bipi e h&lo ana lLalo oka pali, aua paukiki lo& ak« nae nabipi a hookui ana i x ka psu Nk ia hookui aoa i kiōH > aku i ua Pukiki la a ku poo i ka honua. Hookaiii ana hooho leo ana ae a mak«■ aku la. Elua aenei paha maka* • j hiki i hala o-ka loaa ana n4-o ulia i kahi Pukiki okoa aku rHfeft* loa no me keia, eia uae, aohe $|g^ 1 make, aka, he lima koaa i balw ; A mai ia wa mai, ua papa loala ka holo ana ilalo oka paii maluna o kekahi kaa bipi, aka t mamuli o ka hookuli 'o keia Pukiki ae la, alaa ka make. Mau Hunahuna Pilikino. Ua hala aku ma ka Auseteralia ka Mea Mahaloia Samuela Paka, uo .ka imi i pono nona mamuii o kona kulana puikaika, 1 ukaliia aku e kona loio, ka Mea Mahaloia A. P. Petesona. E hoea hou mai a?na no laua ma ka la 27 ae. Ma ia moku hookahi no hoi i ahai aku nei ka pq|)uhi ia L. A. Kakina ame F. M. Haki. A o E. G. Makapolena uo hoi kekahi maw»li o ke ao a k6na kauka, no ka imi i ola no kona kino mahope o kona kaa mai aua iho nei. Aua pau pu aku no hoi me Mrs. Mele Aiiau a me ke kane, Nlrs. A. Leihulu Keohokalole, 01iva K. 3titlman, wahiue me na keiki, Miss Reuter, a me kekahi poe Hawaii lehulehu e ae no kela Hoikeike Hooilo*ma Kapalakiko oka wehe ana ika la mua nei. Ua hala aku no ko laua huakai mare o W. Pota Boide, Hope Kanikela Nui o Amerika Huipuia, ame kana wahine. Au£ huli hoi aku la hoi no ka hana oH. A. Wilimana opio, a o ke kaikamahine no hoi kekahi a ka Mea Mahaloia W. H. Koniiwela. v Apopo a ahiahi e mareia ai o W. M. Gerehama, o ka Hui Alahao me Aina o Oahu, a keiki ohana hoi a Kauka Makalu, me Miss Bega, ke kaikamahine hiapo a H. Bega, kunau puhiohe. Ma ka hora 1 o ka anwina la Poalima nei i mareia ai o Lutan?la Rush, o ka mekukaua Bose- % tona mamua, iue Miss Jane Hare, ke kaikamahme a J.H. Hea, kupakako o Lehua, e Rev. A. Makinikoki ma ka Luakini o Sana Anaru. Ua holo aku laua no Amerika ma ka mokumahu Ku. o Pekina i ka hora 2 a oi o ia auwina 1« uo.