Ka Makaainana, Volume I, Number 3, 15 January 1894 — Page 7
  HONOLULU, OAHU, POAKAHI,   IANUARI 15, 1894. 7  
 
 
  HE   MOOLELO KAAO  
 
  MONE   TIKERO  
  —KA—  
  HOLOLIO   I KA WA HOOILO  
  —KA— 
 UI MAALO   I KE KUPULAU  
  A   O KE  
  KEIKIALII   HARE MATINE  
  —KE—  
  KIAHA   OPAKA O NINEWA.  
 
  MOKUNA IX.  
 
 
  Ka   hololio iloko o na Ululaau—Ka makua me ke keiki—Ke Kupua Figinedera.  
 
              A   oiai ke hele aku la i na la i waenakonu o ka hooilo, ua hoomau aku la ua keiki la i ke kamoe ana i kona alahele no loko o na ululaau lipolipo, a hala loa aku no ke kulanakauhale o Arabia.  
              O na kulu pakaua eloelo e hoopulu la i   kona mau papalina  
  a me   ke pohopoho o ke alanui, he mea ole ia i na keiki la a me kona lio keokeo. Me he mea la, aole ka maluhiluhi maluna o ko laua mau kino i kela manawa. O na manao koa a me ka wiwo ole a me ka hoomanawanui pauaho ole, aia ia mea maluna o laua pakahi.  
              Iaia e   hoomau ana i ka hele imua me ka loaa ole o kekahi mau keakea ma ke alahele, ua lohe koliuliu aku la oia i ke kani o kekahi o-le ma kahi aole i mamao loa mai kahi ana e hele aku nei, a no ia mea i ku iho ai kona lio a hoolohe aku la, a no kekahi manawa loihi kona kali ana, ia manawa i lele iho ai oia i lalo a haawi iho la i manawa no kona lio e hoomaha ai, alaila kau hou ae la oia maluna o kona lio, unuhi ae la i kana pahikaua a paa ae la ma kona lima akau, a o kana laau ihe hoi ma kona lima hema me ke kaula kaohi o kona lio.  
              Me   ia ano iho la ua hololio la i ka wa Hooilo i hooholo malie aku ai i kona lio keokeo imua me ka hoolono ana hoi i ka leo o ka o-le. Ia manawa i koo ino aku ai na wawae mua o kona lio a kani ae la hoi kona ihu me ka li-o ana hoi o kona mau pepeiao, a ia manawa i paipai iho ai o Mone Tikero ma kona a-i me ka olelo pu ana aku, "heaha ke kumu o kou hana ana pela?"  
              Ia manawa i   kani hou ae ai ka iho o ua lio la me ke kope ino ana ae o na wawae mua, a no ia mea i hao ae ai oia i na kepa ma na opi aoao o kona lio a lele aku la ua lio la me ka mama nui imua. 
                 I keia manawa a ka lio i lele aku ai me ka mama nui imua, oia no ka manawa i puoho ino mai ai kekahi poe kanaka i uhi ia me na palemaka mailoko mai o na opu nahelehele me na mea make ma ko lakou mau lima. A akahi iho la no a maopopo i ua hololio la, oia ka ke kumu i hana ano e ai kona lio iaia. 
                 Nolaila, kaohi iki mai la oia i ka holo paukiki ana o kona lio me ka manao e huli hou mai i hope a paio pu me keia heluna kanaka nui, aka, aole e hiki, no ka mea, ua ikaika loa ka holo ana a kona lio. 
                 No ia mea, ua hookuu aku la no oia i ka lio keokeo e holo e like me kona makemake, a ua like me ka olapa ana a ka uwila ka mama holo o ua lio la. O na mauu uliuli o ke kula, e mae wale iho ana no lakou i kona mau kapuai wawae, a ke owe la hoi na lau laau i kona ikaika holo. 
                 Ua hoomau aku ka lio keokeo i ka ahai ana i kona haku a hiki iluna o kekahi puu, a akahi no a kanahai mai ke ano uhu ino ana o ua lio la, a no ia mea i huli mai ai ua kupueu la a nana ihope me ka manao e ike mai ana la oia i kela poe i huna i ko lakou mau maka, eia nae aole lakou i lihi launa mai mahope ona.  
              He mea oiaio,   ua alualu aku keia poe mahope ona i hiki aku ko lakou heluna i ka haneri a keu, a iwaena o keia nui manu o ke Keikialii Hare Matine kekahi, oiai, mamuli o kana kauoha i hoea ai keia poe ilaila no ke ake ana e o-u ae i ka hanu ola o ka Hololio i ka wa Hooilo, aka nae, o kana mau upu ana aole loa ia i hooko ia. 
                 Maluna o ua puu la i hoomaha iho ai ua holoiio keokeo la, a paina iho la i kona aina awakea, a i ka pau ana ua kau hou ae la iluna o kona lio a iho aku la ilalo o ke awawa, a iloko o ia manawa i lohe aku ai oia i ka halulu kapuai lio mahope mai ona.  
              Ia manawa i hoauau aku ai oia i ka   hele ana a kona lio a hiki i kona hoea ana aku ma kekahi kula palahalaha, kahi hoi a na holoholona ahiu e hoomoana ai i hele a ukele a pohopoho no hoi, he wahi hoi i hele mua ole ia e kanaka, aka, o na holoholona wale no ka mea nana e hele ia mau wahi, a i ke kupua Fuginidera hoi o na mauna Urala ua hele ia iho la ia mau wahi inoino. 
                 Maanei i ku iho ua kupueu la me kona lio, a hoani ae la i kana pahikaua me ka puana ana ae i keia mau olelo,—  
              "Ke   ku nei ke kupua Fuginidera maanei no ka paio ana aku imua o na enemi, a o keia mau lepo pohopoho a me na ao e lele ino ae la na hoike no keia kaua weliweli, a no ka hanohano o ka pua lilia o Subeida e inu no ka maka o ka'u pahikaua i na poe a pau e kue mai ana ia'u." 
                 Iloko no o ia manawa i ike aku ai ua hololio la i kona mau enemi e holo mai ana mai luna mai o ka puu ana i ku ai he mau minute mamua iho, a mamua o lakou e holo ana ke keiki alii maluna o kona lio eleele a e paa ana hoi kana pahikaua ma kona lima akau.  
              A   i ka wa i hookokoke mai ai ua poe la i kahi a Mone Tikero e ku ana, ua hao ae la ua hololio la i na kepa i kona lio a holo aku la no ka aoao komohana o ua kula pohopoho la, a oia pu no hoi ka manawa i lohe ia aku ai ka lee o Hare Matine e kahea ana i kona mau kanaka e alualu aku i ua hololio la, a e pepehi aku hoi iaia a make. 
                 O keia leo kauoha a ke Keikialii, oia ka kona mau kanaka i hooko aku ai me ka hakalia ole, a ke holo la lakou maluna o ua kula pohopoho la no ke alualu ana mahope o ua hololio la, a oia pu no hoi ka manawa a ua hololio keokeo la i hoohuli mai ai i kona lio i hope a o ae la i kana laa ihe iluna, me kona olelo ana iho i kona lio:  
              "Imua   o na enemi e kuu hoa make a hiki i ka lanakila ana."  
              Ia   manawa no i halakau koke ae ai na mea kaua a ua poe powa la me ka Hololio i ka wa Hooilo a ke nana aku ia lakou i kela manawa, me he mea la, ua hae i ka pololi, e ake ana o ka piha aku o ko lakou houpo puni koko. O ka lakou mau upu ana nae, aole i hookoia, o ko lakou mau kino ka luahi. No ka mea, i ka wa i hoomoe aku ai o Mone Tikero i kana pahikaua imua o kona mau enemi, aia pu no kona lio ke haawi la i na peku mahanahana imua o na enemi, a ua kau e ka weli i kekahi poe, a o na poe i loaa aku i ka pahikaua a ka kakou koa, ke waiho la lakou i ka honua me na haawina i loaa ia lakou.  
              O   Hare Matine hoi keia aia no oia ke hookikina la i kona mau kanaka e hopu pio i kona enemi, aole nae e hiki, no ka mea, ua piha loa ia lakou i ka weliweli no na hana a ua hololio la a me kona lio keokeo.  
              A   oia no hoi ka manawa i lohe ia aku ai ka leo o Mone Tikero e kahea ana ia Hare e nee aku imua ona, a e ana pahikaua pu laua. 
                 Iloko o ia manawa i hoolele aku ai o Hare i kona lio imua o Mone Tikero me ka pahu pololei ana aku i kana laau ihe, a ina paha he hawawa ua hololio la, ina la ua maihi ia ka alualu o kona poo. Aka, mamuli o kona eleu a me ka makaala mau, nolaila, i ka wa o ka laau ihe a Hare i heleuluulu mai ai imua ona, ua pale ae la oia me kana pahikaua a hala aku la ia hauna laau ihe a Hare i ao ai a akamai imua o kana mau kumu ehiku. 
                 Me ia eleu o Mone Tikero i holo aku ai imua me kona lio a hookui aku la me ko Hare lio, a ia manawa no i hoomoe aku ai ua hololio la i ke palalau o kana pahikaua maluna o ke poo o Hare, a mahele pu ia ae la ko Hare papale i na apana elua a loaa lihilihi aku la ka puniu poo o ua keikialii la, a na ia mea i hookunewa aku iaia a haule mailuna aku o kona lio, a holo pupule aku la hoi kona lio me ka nana kapakahi ana iho i kona hookapuhi.  
              I   kela manawa i puhi ae ai o Mone Tikero i kana o-le no ekolu manawa, alaila, pane iho la ua keiki la,— 
                 "Mai kuhihewa oe e Hare i ka nolunolu o keia wahi au e moe nei bela ia no loko o ka halealii o kou makuakane, aka, o kahi ia e holoholo ai o ka mea au i kapa ai he akua lapu no ka po. A o loko o na ululaau, oia ko'u home. E aloha auanei oe e ke keikialii." 
                 Me keia mau huaolelo ae la ua hololio la i hao ae ai i ka holo o kona lio a holo pololei aku la iloko o ka ululaau e waiho mai ana imua ona, a iloko o ka manawa pokole wale no ua nalo aku la oia, a ke kamoe la kona alahele no ka hale o ke kahunapule, Uzima o Arabia.  
 
              I   ka hoomaamaa kiki pu pololei na makai i keia mau kakahiaka iwaho o Kalia, e like no me ko lakou maa mau i na pule a pau.  
              Ma ke awakea Poakolu iho   nei, ma ke alo iho o ko makou keena, ua ulele iho la kekahi o na Poropeka o Kikihale i ka hoene o kana Viola-umi imua o na kukuna olinolino o ka la, a o ka mea i ikeia mahope iho o kona paani ana, ua helelei mai na ao kaalelewa i hui pu ia hoi me ke kapeku o ka hi'u o ka upapalu o Puuhale. He lelele wale no hoi ko ka lepo o ka honua i ka lealea no kana mau leo mele. Very nice!