Ka Makaainana, Volume I, Number 4, 22 January 1894 — Page 3

Page PDF (877.04 KB)

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, IANUARI 22, 1894. 3
NA PALAPALA.
            [Aole o makou makemake e lawe i ke koikoi o na hala a me na hewa no na manao I hoopukaia mallao o keia poo, aka, maluna no o na poe nana I kakau mai.]

Naha ke Pani o Namalokama.

MR. LUNAHOOPONOPONO:
            Aloha nui- Ma kuu ike ana i kau pane e S. K. Haina o Kohala, ma ka buke 32, helu 52, o ke Kuokoa o Dekemaba 30, 1893, a i ko’u wehe pono ana ae i na opi ike o ko’u noonoo, a ha-lo pono mai ka mua a ka hope, ua ike au ua kohu pono kela inoa ia oe o Waawaaikinaaupo. A ma ko’u ano makee i ka inoa laahia o Liliuokalani, ka Moiwahine i aloha nui ia, nolaila, ke huai pau aku nein a pani wai o kuu aina kaulana me ke ana ole.
            Ma kekahi o kou kukulu manao ana, ua hapala ae oe i ka inoa o ka Moiwahine i ka pono ole o kana hana, ma o kona ae ana i ka bila loteri a me ka bila opiuma. E ka hupo nui e, ke hue mai nei oe i na mea i pau mua i ka hoakakaia e na poe naauao, ka mea hoi a’u e olelo ae nei aole i lihi launa aku ko kaua ike i ko lakou. O ka ae ana o ka Moiwahine i kela mau bila, he oi aku ka pomaikai o ke Aupuni. I mai paha auanei oe, e kuu hoa’loha, pehea e pomaikai ai? Eia: He kanawai ko ke Aupuni Hawaii e papa ana i ka piliwaiwai, eia nae, aole i malu, eia no ke piliwaiwai nei. A ma keia ae ana o ka Moiwahine, ua loaa he mau heluna dala mahuahua. He pinepine na hana piliwaiwai i ikeia, iloko no o ka papaia e ke kanawai, eia nae hoopuhau no o mikanele ma, a pela aku. Aole anei ou manao he pomaikai nui no ke Aupuni ke lilo ka laikini opiuma ia kaua no ka haneri tausani olokaa? Oia nae paha, he makemake oe e lilo ia lakou la ma ka mea a ka palahu. Oia aku la, o oe aku la kahi i ka hapai-na waa. Ola!
            Ha-lo hou iho au ma kou kukulu manao olua, a olelo iho la oe – ua poho ke Aupuni ia Kaimiloa a me na aialo o ke Alii. Auhea oe, e ka mea uhane ole, ua molowa paha ke Akua ia oe i loaa ole ai he uhane noonoo maikai, a puhi hewa ka honu I ka la makani. Pehea o Amerika, ua hewa anei oe i kona mau mau mokukaua e hoolai nei ma ke awa o Kou? He hookahi no o Kaimiloa, make loa oe i ka nuha. Heaha ka hanohano o ke kanaka i komo I ka paa paina a nele I ka papale me ke kamaa? Ea, e ka makamaka, manao au e kiola loa ana oe i kela kalaimanao olalau ou ma kiona loa.
            Olelo hou iho no oe, no ke poho ia aialo o ke Alii. Ke manao nei au, ina o oe ka Moi, oi loa kau oe ma ka pahee i ka welowelo. Olelo hou no oe, ua

huikala hewa ka Moiwahine i ka Aha Kuhina o ka haole Moremona o Lanai. E ninau aku ana au, -ehia dala i hoolilo hewa ia e ia Aha Kuhina? A ina ua lilo ke

dala o ke Aupuni ma ke ano hewa, heaha hoi kou mea i kauoha ole ai i na makai o Kohala e kii mai e hopu ia lakou? I mai paha auanei oe – he umikumamalima keneta ke poho o ke Aupuni ia wa. A pehea hoi i keia wa, ehia ke poho o ke Aupuni Pi Gi no na haneri koa hoopau koalaala i ohi nui ia iho nei? He mau tausani, oia ka haina lea maopopo. A heaha ka mea i loaa mai ia oe? He puahiohio.
            Nolaila, ke i nei au ia oe, he kanaka makuahine ole paha oe i komo ole ai ka manao aloha iloko ou no ko’u makuahine Moi. Aka, na kou inoa no nae i hapai ae ia oe a ha’u hewa ana i ka makani, he inoa ino, he hai-na.
            No ia mea, ke hooki nei au maanei, a i pane hou mai oe, e ike auanei oe i ka hihia o ko kania-i i na lala o ke koa hihi o Kahilikolo. Aloha no oe.
E. K. NANIU OPIO.
Hanalei, Kauai, Ian. 11, 1894.

O ka Aie Dala ke kumu e Ulu ai
ka Lahui, Mau ke Kuokoa,
a Pii ka Waiwai o ka Aina.
[Hoopauia.]

            A pela no hoi e lilo pu mai ai na wiliko e banekarupaia aku ana a me na kumu waiwai o ka aina i lilo aku ma ua lima o na kanaka o na aina e a e pau hou mai ana ia i ka lilo i ke Aupuni no ka wa pono. Ma keia mau kumu wau i manao ai, he mau kumu keia e kukulu hou ia ai ke kuokoa kuloko o ka aina ma ka mana o ke dala, no ka mea, o ka nele ana o ke Aupuni i na iniha aina ole, o ka nele ana no ia o ke kuokoa o ia Aupuni a me ia lahuikanaka.
            E hoakaka au ma kahi e pili ana i ka hana ana i dala ponoi no kakou ma Hawaii nei. E olelo paha kakou i miliona me ka hapa ma ke gula a i hapa miliona ma ke sileva, i mea e hoohana pono ia ai ko kakou dala me ka lawe ole ia ae o ke dala io a me ke gula ma ka nanaina. Ma keia hana ana, ma ke kuni ana i ko kakou dala ponoi, ua piha pono kona waiwai me ke kolohe ole ia.
            Ke olelo nei au ma ka aie ana i ke dala, he mea pono e kukulu ia ona banako no ka lahui. He kumu ia e hoomaamaaia ai ka lahui Hawaii e hookuonoono a e malam i ke dala mamuli o ka hanaia ana i kanawai e kauoha maoli ana i ka lahui e hana pela, he mea hoi e hooulu mai ai i a manao iloko o na kanaka Hawaii a pau e hooikaika i ka huli waiwai ana, mamuli o ka hana aelike ana me ke Aupuni i ko lakou mau wahi kuleana aina no ka wa kupono, a ina pau ka manawa me ka hiki ole ke hookaaia, ua lilo ka aina i ka Banako o ka Lahui, me kona noho nae ma ua wahi la, aka, na ka Banako Lahui e lawelawe i na mea e hiki ai ke hoihoiia mai na poho o ka Banako Lahui.
            Ke manao nei au e pono e imiia kela aie dala aa iwaena o na poe waiwai iloko nei o ka aina, a ina aole e loaa iloko nei, e huhia kela aie dala ana iwaena o na aupuni nui o kea o nei, oia o Amerika Huipuia, Beritania Nui, Farani a me na aupuni e ae paha kahi e hiki ai ke loaa me ka oluolu.
            Ua manao no hoi au, o ia aie ana he kumu kupono keia mawaho ae nana e hoopaa i ko kakou noho kuokoa ana, ma ko kakou noho kuokoa ana, ma ko kakou aie ana i mau miliona dalai a aupuni aku, ia aupuni aku, oia no na aupuni nui a ikaika o kea o nei, e like me ia i hoikeia ae la maluna.
            Ina huli aku kakou a nana i ka papainoa o na aupuni liilii o Europa, e io a @@@@ ia kakou na @@@@@@ ko @akou mau @@@ @@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ ko lakou @@@@@@@@@@.
            Wurtemburg, $94.189.505; Sakone, $165,815,000; Bidena, $77,851,480; Hesse, $10,883,640; mokupuni o Mauritius e like me Molokai ka nui, he $5,164,435.
            He moolelo wale no ko keia mau aupuni liilii a pau, e hoike ana i ka noeau o ko lakou mau kalaiaina. Nolaila ia kakou e aie ai, he mea pono no e kukuluia na kumuhana holomua a pau i mea e pono ai na kamaaina a me na malihini iloko nei o ka aina. (1) mamuli o ke kukulu ana i mau hale hoomaha no na kane (Hale Hookamakama) a he kumu hoi e kinaiia ai na hana lapuwale iloko o ke kulanakauhale nei a me ka aina a puni, (2) o kukuluia hoi na hale piliwaiwai o kela a me keia ano, ma ka laikiniia ana, e like me ka pepa, sifa, pakapio a me na kemu piliwaiwai e ae a pau, a (3) a ae ana no hoi e laikiniia ka opiuma.
            E hoakaka au no ke kukulu ana i na hale hookamakama ma ke kulanakauhale nei e like me ko a aupuni e ae. He mea pono e hookaokoa loa ia wahi ma kekahi wahi kupono iloko o ke kulanakauhale nei, ma ke kukulu ana i wahi hoomaha no na ma’i kane ma ke kukulu ana i kekahi hale a mau hale paha malalo o ka malama maikai ana a na kauka o ka Papa Ola, i wahi no ua kane a pau e hele ai a hoopau i ko lakou kaumaha a me ka luuluu.
            Ma keia hana ana, he mea ia e kinaiia ai, ka hoowalewale nui ia ana o na kaikamahine e komo ia mau hana, oiai, ua loaa na kumu e makau ai lakou a e hilahila ai paha, a me na poe e ae e lawelawe ana ia ano hana iwaena o na wahine i mareia.
            He kumu no hoi ia e kinaiia ai ka ulu ana mai o a haunaele iwaena o kekahi poe maikai e noho maluhia ana, a e hanaia ke kanawai e hoopai ikaika loa ana i na wahine e ae, koe na poe i laikiniia no ia hana. E maheleheleia na papa like ole iwaena o keia mau wahine, oia ka papa ekahi a me ka papa elua a ekolu paha. Ua ulu nui na hoohaumiaia ana o na wahine malalo o keia hemahema nui o ke Aupuni, a ua manao au ano ka manawa kupono e kukuluia ai keia mau kumu loaa nui o ka aina, a e hoemi nui ia ai hoi ka hoohaumia nui ia ana o na kaikamahine opiopio a e hoemiia mai ai hoi ka hoolahaia ana o na ma’i a me na wahine malalo o keia hemahema nui o ke Aupuni, a ua manao au ano ka manawa kupono e kukuluia ai keia mau kumu loaa nui o ka aina, a e hoemi nui ia ai hoi ka hoohaumia nui ia ana o na kaikamahine opiopio a e hoemiia mai ai hoi ka hoolahaia ana o na ma’i kaokao a me na ano ma’i pelapela iwaena o na kane a me na wahine, a e hoopaiia hoi a kane a me na wahine a pau e huna ana i keia mau ano ma’i a me na wahine mawaho ae o keia poe a e hana ana hoi i keia mau hana, me ka ikaika loa ka lawelaweia ana o ke kanawai ma na ano a pau.
            He kumu waiwai no hoi e lu nui ia ai ke dala iloko nei o ka aina e na malihini mai na aina e mai, ke kukuluia ona mau hale maikai, a me na mea a pau e oluolu ai, ke lawelaweia keia oihana ano nui e waiwai ai ke Aupuni.
R. HOAPILI BAKER.
            He ehiku leialii, ehiku mau hoku. O na hoku oia a leialii 7, a o na leialii 7 oia no na hoku 7. A he ehiku mau hua o ua mau leialii nei o’u, oia hoi –pua 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, aia ma na aupuni like ole o kea o nei. A ina e hui kuu poo me kuu hiu koe kuu waena, e loaa no au iwaena o na mea ulu o ka honua, I ke anu o Aipo, i ka leo hone o ke Kahuli.
            Ina e hui I kuu poo me kuu kiu, a piha na hua palapala ehiku, alaila, na’u i noho alii kea o holookoa iloko o na keneturia he 4004, owau ka Moi maluna o ke Aupuni a me ka Moana, na’u i kaahele na poai, na lonitu a me na degree o ka poai waena, e noho alii ia ana e na liona, leopati a me ilio hihiu hae o na mauna Urala. A eia iho ka hoonohonoho ana e lawa ai na pua,
            Ko’u 1, 2, aia iloko o ke kai, e loaa no au ma ka olelo ana, a e ikeia no au iwaena o na poe kalepa waiwai o kea o nei.
            Ko’u 3, 4, he leo no kekahi holoholona i makemake nui ia.
            Ko’u 6, 7, 5, he mea i makemake nui ia, aia nae au iloko o ke pohihihi.
            Ko’u 6, 7, he hooilona poino a pilikia maluna o na lahui apau.
            Ina e huiia ko’u 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, e loaa no au ke kaulana e haaheo ai ka lani me ka honua nei. Owai au? A owai na leialii 7? Heaha na mea e pili ana i na pua ehiku?
WILIAMA O. KEOLANI.
Puehuehu, Kohala, Hawaii.