Ka Makaainana, Volume I, Number 12, 19 March 1894 — "HUAI KA ULU O LELE." [ARTICLE]

"HUAI KA ULU O LELE."

Aolie mea maikai ole i keia poe oehaa o kakon i ni; Ia mamua aku o keia au pakaha, ua ino m mea a pau. Pukoko mau ke kileo ekaeka o- ka waliao!elo oili alaula © ua poai la, e kapa 9.71% i na poe a pau i like ole ka iiiinao me ko lakou he poe puni loaa a puni da)a, aolie ka lie har a ekaeka i kee iho i ua poe la, wahi a lakou, no ka mea e loau iiiai ai o ke dala. Auwe wo ka hoi e ! a pehea la hoi lakou e noke nei i nei wa, ke pau nei ua oihaua ia lakou a i na poe auamo pu, a koe wahi oihana ole iho paha koe e lawa ai na poe ■pololi ai o lakou. E hiki pouo °le ana , paha ke hoolawa like aku. ī ku iho la nae hoi keia ia lakou, puu na nuku a nauuauie ioa na lehelehe. Xe ws'.v&;a nei eia ka kela hui kuai bipi nui o Wak Ma ke aianap nei e hooki i ke kuai ana i

10 bip) i na Pake piepiele hipi o kai o Ulakolieo, a o ke kumu no ko na Pake paniku aku i ke a launa kalepa ana ni« kekahi o na. poe o ka, poai — pakahft a aihae wale, Ae, hea♦h3 la h°i hewa'o ia, ia lakou miū iic_paha ia. ina hoi he oiaio ia lono. Ke hooneleia mai na Pake, nele pu me ka lehulehu holookoa, a ia lakou wale no e loaa ai ka io hipi. Ina no hoi e bana mai ua poe la pēīa, alaila, iioala ae 110 hoi kekahi poe i hui pepehi bipi okoa ae. a nawai ana la Ka eha mua. Iloko o ko na Pukiki hoopuuipuni uiau ia> 1010 ole no hoi ia poe. Ua hoopalannaka wale ia up no_ke-n«i ana e kauoha hou aku i na Pukiki, iie wahi maunu hoi ia no ia ano holoholona e olu iho ai paha: a ma kekahlaono aku hoi, ua loaa lak<iu i ke peku hoki ma ke kauoha hou ia ana aku nei o na limahana lapana. TJa lonoia ae> a na maiiaoioia no hoi ; ua ae na Pi Gi e haawi aku i ke kuleana koho balota i na lapaua a pau loa> a mamuli oia i huli hoi koke aku nei o Kuhina Hawaii Iwiai a hoouna mai i 2,000 poe litnahana hou.

Ua manao ua poe nei inamuli i> ka liaawi ana i na lapana i kela kuleana e hoohokaia mai ui iia oiwi o ka aina a me na Pu - kiki, a aa maiiao nui paha hoi mamuli o ka la.kou mau palau Aha aku.i na poe alakai a koikoi iwaena oda lahui aiaanei, Ue inoe kolo wale inai no ka ka hapanui a kakoo ia ia lakou. He hooheka maopopo loa keia i na poe Amerika ole waie o ka Ligi a me na ahahui malu e ae, pau pu no hoi me na Pukiki a me na Olelo E. Manao no hoi makou ina no e loaa ana koia pouo i na lapana, e ku ana no ug.poe pakaha la i kahi o ka hoka, no ka mea, he poe aloha alii wale no lakou a pau. Mamuli o keia ae la e ikeia ai ke pahele a me ke ano hoopunipuni a hoopalaimaka o ua poe ia i na poe e ae e koo nei ia lakou, a akaka maopopo loa ke ano ihohee a pukaiua o ua poe nei o ka poai hemolele o na welo mikanele. O ko lakou ano mau .110 ia mai kiuohi mai, a he hoomalae wale iho no ko lakou ano i ka hapanui o ka A 1010 nae ua poe puni loaa la, i ka puni wale no i na hoomaemae maka a na aehaa. 1 kau hana ! . Ua liele kela hoike a Senatoa Mogana a piha me na hoopunipuni kohu ole loa e pili ana no kakou nei, a akaka lea no hoi na han&a na poe i kue ia ka-

kou. Eia uae, mainuli no oia mau wahahee aiia, haopuuipuni ana, palau uua, a pela wale aku, aohe kau c haule ai o 'ka pono mai ka lanakila aua aku malunu, o iu mHU hoiunapa aoa, Pela no kela hnoie eli luawai i h«.opunipuu: ai ma o, ina no molo ka Bosetoua, lanakila no ka lakou.

O kana hoopunipuni aria nae hoi, aole ia i like aku me ka kekahi īiiiimoku o luna o ka Bosetona, nona ka ino« o Lueiene īnna (Lue.ien Yoju»g), i lohe ia mai uei ma keia Alameda ihaH-i' nei. Ua hoike aku oia imua o keia Komite Nieniele llhwhi] o ka Aha Senate ua onaia ka ke i ka la i hookuuia ai 0 ka Ahaole.o, i Poaono, lanuari 14,1893, a ua ike ole oia i kana inea i hana ai ma ia la. 0 keia aku ka oMoa- o na hoopunipnni, Ke uei uae hoi makou noiia, he puui ruma a he ona mau oia, a nona no hoi ka oleloia ke niki oia .ma kekahi hale a he omoie waikeke ko laila 0 kona pipili iho la no ia ma ia omole a hiki i ka pau ana- He mea ia i ikemakaia nona, aole he hooj>unipunij eia ka ua.lilo oia i holohoiona haahaa loa ma \p> hapala ana ae i ka mea oiaio (le no ke Aliiaimoku. Aole oia e hiki ke poinaia ke h«»ea hou mai kona/oiwi kino ianei, aiailu, na■■■kakou aku no oia e hoopaumaele aku. E huli hoi aku ana ka kela Kani , 'ela Geremauia hoohuJaina oia a me kona ohana, no kona one hanau. Auwe uo ka hoi, haalele okoa ka hoi i kahua! Pehea ana la ka pon.o o kona iini; e kala kahiko no la hoi i haule ai i Mujiwaa } a i oie ia, na kikoo okoa ia mai nei paha e kona Aupuni e hoi aku e hoakaka no kana hana maanei (oia no ko makou koho wale). Maiia ua aua paha i ka hooliui pi nepine ia o na ewe ana e na pihi keleawe, oia paha kekahi kumu nui o keia, ahai a ka pnpuhi 1 o, ī kahi i ike ole mai. Imua o ka Ahaolelo i ka Poalia iho la i noonoo hou la ai ka bila kanawai aha elele hana kum uka n awai m al a o k a h el u h elu elua ana, a u.a hooholo aku la ua poe loea ;; nei e loaa ka tpana koho i na poe a pau loa i hiki mai ianei inamua o lanuaii 1, 1894;*a o kekahi mea a lakou i hoohok4 ai, i liookahi n© wahi hoopaa inoa »na keia apana, a e loaa hoi i na lalao ka Papa lloopaa Inoa'he $5 no kela a me keia la hana. Nui ko lakou makee i na poe i lawe ae i ko l'ak&u ola iho no kahi mea e loaa aku ana ia lakou, a hooholoia hoi ka

| hookahi wabi hoopaa in.oa ma j ke noi ana a ekolu poe o kekahi ahahui ttralu o lakou.

He mea maalahi walo no ke J ko o na noi a paiv i keia au. Eia i nae hoi, ua uoi o Emaluka e kaka hoaknka e pili ana i ka ukuia o na auhau pilikino, a ua halahu kana noi. Ua manau paha oia, ke holo kana noi, alaila, o ka loaa no ia o ke kuleana koho i mi kuewa a pan, oiai, ua hopohopo palm oia i.ko lia oiwi apo akn i ka laiew *Hiaunu, a pau lakou 1 ka luia me he op ila !a. Ma kei.i wahi hoi, ke hala ole ka mnkou koho wals ana,, aohe a lakou hopohopo ana n»ai i ku lahui, 110 ka mea, e'.ku mai ana no lakou ma kahi kaawale a waiho «kii no hoi ia lakou e hana no likou iho. A me he la, peln 110 ka nnanao ana no hookahi wa)e no wahi hoopaa inoa. Ahu ka pala oka maia ! E noho malie ana uo ka oiwi, 1 a o na kolea kauahua no ke hoopaa aku i na inoa. Ke puapuai uti uo .ka hohono oka uwahi opiuma. Ua oleloia eia no ke komo mai nei ka opiuma mnlalo pono o na pukaihu o na luna kiai o ka Oihana Dute, Na kekahi mea no i huai aenei ua loaa iuka nei he.ulua mauv mea no luna o kekahi moku me tia kini opiuma, a ua hookuuia laua malalo o ko laua- ae atia

aoie laua e walaau ae.no ia honknuia ana. j Pahemo aku la 1 aua aka, puiliia fho.la.no ua kini opiuma. Ua oleloia eia ke pii loa nei ke kuqciukuai, aia mai ka $10 a $12 no ka paona opiuaia Kaleponi, a mai Jca $18 a $20 no ka opiuma Honakona. He mea maopopo aole e hiki i na Pake i walea ia mea ke noho me ka nele, a «olaila no i pau ai no i ka lilo. Ua oleloia oke kumu o keiapii, no ka hoaiei fnau ia e na uupepa ma ko ka lahui aoao. Auwe, aia la ka hoi ihea ua Au puni hemoleie loa nei a Kiwini?

He manao ai pakiko palia, a i ole ia, he inakau honua maoli rfio,t aha ke kumu'o . k"a pau uui ana o ka paalikoa i kiai iho nei ia Aliiolani Hale i ka hoi a loko o iolani Hale i ka auwina la Poaouo nei. Ua pau aku la iskou

ame na pono a pau } a pau ih o la no hoi ke kn kiai ana ia hale i ka piha pono ana o ka 14 makahiki o keia au oeliaa, a hookahi no inea i loaa—he mahina palaweka. Me he la uo ka ike nui paha ona • poo laa aneane mai ka manawa, t hoohalike okoa me ua iple ilunn o kekahi moku piholo ka hoopuukiuki a 'kahi

hookahi no kahi ola hope loa a iioko o ka imo ana a na muka un ualo loa, a lilo loa hoi i mea no ka oianaw'ii hala, Pela ana

no mciakou } a o lolani Ha!e aka ar»a ndto lakon wahi e amoia ai & lilo i mea no ke an ua hala ae, aohe olelo ana akn i Voe Oia īme bt>i ka makou i tnkf ole loa ai ke hoomaopopō iho no kahi o koia ol pakiko, IHa oia kik raanao,'no ka nhea, tia pel»u ae ho ka aioiahui a ka huina nui o $3,400,459.87. A eia nui uo hoi ke aihema nei i na loaa o na Aina Leialii, a pakui pu nku hoi me na bona e hooliloia nei, he $1 000 ka i lilo aku inn keia hoik« heln iho nei & D<iiiiona, a he $20 ka lilo no ia hoolilo ana. Ea aia hoi mahea knhi o ke n«li pakiko ana, a ai?i !rt hoi ihea 6 Me .1« nei ? Aole auei aia i na koa ho<opala maia» a lakou īoi e hanai ai uei, a e ole ko na Pi Gi makau honua wale, mau a! lakou ma na w»hi e ohi mau ai i na, dal:i oka -lehnlehu, ,